سقوط یک پله ای در رنکینگ جهانی والیبال پس از باخت به ژاپن موجب تعجب شد، اما این تاثیر سریع ناشی از سیستم جدید محاسبه رده بندی جهانی است.
گروه ورزشی جی پلاس؛ فدراسیون جهانی والیبال سیستم جدیدی را برای تعیین بهترین تیم های جهان اعمال کرده که با سال های گذشته تفاوت بنیادین دارد. البته دود تفاوت این دو سیستم در چشم والیبال ایران خواهد رفت!
در سیستم گذشته تک بازی ها هیچ تاثیری در رده بندی جهانی نداشتند. به عبارت دیگر تنها جایگاه نهایی تیم ها در تورنمنت های معتبر مشخص کننده امتیاز و رده بندی تیم ها بود. البته که جایگاه نهایی هر تیم به عملکردش در آن رویداد بستگی داشت، اما این گونه نبود که به طور مشخص با یک برد یا باخت رتبه جابجا شود. برای مثال تیمی که در المپیک سوم می شد، فارغ از این که در مرحله گروهی به چه تیم هایی باخته و چه تیم هایی را برده، به دلیل جایگاه نهایی سومی 80 امتیاز دریافت می کرد.
به دلیل وجود همین سیستم بود که والیبال ایران با وجود درخشش بسیار از سال 2010 به بعد، هرگز نمی توانست به جمع ده تیم برتر جهان راه پیدا کند. چرا که رده بندی بر اساس امتیازهای تورنمنت های قبلی بود. مثلا نتایج مربوط به المپیک، قهرمانی جهان و جام جهانی به آخرین دوره برگزاری آن رویداد بر می گشت و تا چهارسال بعدی فارغ از این که تیم افت یا پیشرفت داشته باشد امتیازهایش محفوظ می ماند. به این ترتیب ایران هر چقدر تلاش می کرد و بزرگان جهان را شکست می داد عملا سودی برایش نداشت چرا که در رویدادهای قبل از سال 2010 که همان نقطه عطف و سکوی جهش والیبال ایران بود، رتبه خوبی به دست نیاورده بود.
البته درخشش والیبالیست های ایران چندین سال ادامه پیدا کرد. حضور در المپیک و صعود از گروه در کنار نتایج خوب در رقابت های قهرمانی جهان و جام جهانی باعث شد رتبه ایران سرانجام یک رقمی شود. اگر سیستم قبلی پابرجا می ماند این رتبه یک رقمی می توانست تا مدتها پابرجا بماند. یعنی زمانش رسیده بود که ایران که سالها به پای این سیستم رده بندی سوخته بود، حالا به لطف عملکرد خوب در المپیک و مسابقات قهرمانی جهان حداقل 4-5 سالی جایگاهش را بیمه کند اما ...!
اخیرا فدراسیون جهانی سیستم قبلی را منسوخ و اعلام کرده که از سیستم جدید برای رده بندی تیم ها استفاده خواهد کرد تا وضعیت فعلی تیم ها مورد ارزیابی قرار گیرد نه افتخارات گذشته. به این ترتیب علاوه بر رویدادهای رسمی و مهم زیر نظر فدراسیون جهانی و همچنین کمیته ملی المپیک، تک بازی ها هم در رده بندی تیم ها موثر است اما چگونه؟
زمانی که دو تیم با هم مسابقه دارند، طبیعتا یکی در رده بندی از دیگری وضعیت بهتری دارد که روی کاغذ باید پیروز شود. در والیبال 6 نتیجه محتمل وجود دارد که شامل پیروزی با یکی از سه نتیجه 3-0، 3-1 و 3-2 و شکست با همین نتایج است. در سیستم جدید احتمال رخداد هر یک از این شش نتیجه با اعداد p1 تا p6 نمایش داده می شود. فاصله دو تیم در رده بندی باعث می شود که یکی از این شش نتیجه به عنوان نتیجه مورد انتظار از سوی FIVB تلقی شود. اگر نتیجه واقعی رقم خورده در زمین بازی با نتیجه مورد انتظار یکسان باشد کمترین تغییر رقم خواهد خورد. هر چه نتیجه واقعی از نتیجه قابل انتظار فاصله بیشتری داشته باشد تغییرات شدیدتر خواهد بود.
معیار تعیین نتیجه مورد انتظار جایگاه دو تیم در رده بندی است. مثلا زمانی که تیم سوم جهان با تیم سی ام جهان بازی داشته باشد، طبیعتا نتیجه مورد انتظار پیروزی 3-0 تیم سوم خواهد بود. اگر همین نتیجه رقم بخورد، به امتیاز تیم سوم اضافه خواهد شد و از امتیاز تیم سی ام کم خواهد شد، اما این کاهش امتیاز برای تیم بازنده چندان چشمگیر نخواهد بود چرا که نتیجه ای منطبق بر نتیجه مورد انتظار کسب کرده و البته اگر موفق می شد، ست به دست آورد امتیاز منفی کم و کمتر هم می شد. برای تیم برنده نیز افزایش امتیاز زیاد نخواهد بود اما اگر ست واگذار کند از همین میزان اندک نیز کاسته خواهد شد.این تغییرات امتیاز از طریق تحلیل های آماری (توزیع نسبی نرمال احتمالات و محاسبه انحراف معیار) محاسبه خواهد شد.
اما اگر به طور مثال تیم های چهارم و ششم جهان با هم بازی داشته باشند با توجه به جایگاه بسیار نزدیک دو تیم نتیجه مورد انتظار پیروزی 3-2 تیم چهارم خواهد بود و اگر همین نتیجه ثبت شود حداقل تغییر مثبت برای تیم برنده و حداقل تغییر منفی برای تیم بازنده رخ می دهد. اما اگر تیم پیروز بتواند ست های باخته را کاهش داده و پیروزی مقتدرانه تری به دست بیاورد، میزان امتیاز مثبت کسب شده به همان نسبت بیشتر خواهد شد و تیم بازنده هم طبیعتا بیشتر امتیاز منفی خواهد خورد.
مورد خاص بازی ایران - ژاپن
تیم ایران با قبول شکست برابر ژاپن جایگاهش در رده هشتم را به این تیم واگذار کرد و خودش نهم شد. اما دلیل این تغییر چه بود. بر اساس سیستمی که به آن اشاره شد. پیش از انجام مسابقه ایران در رده بندی جهانی از ژاپن کمی بالاتر بود و به این ترتیب نتیجه موردانتظار بازی از نظر سیستمی پیروزی 3-2 ایران تلقی می شد اما این نتیجه در بازی رقم نخورد و ژاپن 3-0 پیروز بازی شد. صرف برعکس رقم خوردن نتیجه باعث کسب امتیاز مثبت بالا برای ژاپن و امتیاز منفی برای ایران شد، اما قاطع بودن نتیجه باعث شد نتیجه واقعی برد 3-0 ژاپن) با نتیجه مورد انتظار (برد 3-2 ایران) تفاوت زیادی داشته باشد و امتیازهای مثبت و منفی ضریب بخورد. نتیجه افزایش قابل توجه امتیاز ژاپن و کاهش امتیاز ایران بود که به جابجایی دو تیم در جدول منجر شد.
سیستم فعلی رده بندی جهانی نسبت به سیستم گذشته مزایایی دارد و وضعیت واقعی تری از قدرت فعلی تیم ها در آن نمایان می شود. فدراسیون جهانی نیز اعلام کرده این سیستم را به طور دقیق و مستمر زیر نظر دارد و در صورت لزوم آن را عیب یابی و اصلاح خواهد کرد، اما هر چه هست با توجه به افت فعلی والیبال ایران، به سود کشورمان نیست و حتی امکان خروج از جمع ده تیم برتر جهان در پایان لیگ ملت های والیبال وجود دارد.
