وقتی صحبت از جنگل می‌شود انبوهی از درختان در زمینی با پستی و بلندی در ذهن متصور می‌شود که با شاخه‌های سر به فلک کشیده تو را در آغوش سایه‌اش پناه می‌دهد بنابراین شاید تصور جنگلی شناور در آب دور از ذهن باشد اما چنین جنگلی وجود دارد آن‌هم در جنوب کشور در جزیره قشم و در منطقه‌ای به وسعت ۲۲ هزار کیلومتر در کنار سواحل خلیج فارس و دریای عمان که به علت اهمیت حفاظت در ایران با عنوان‌های منطقه حفاظت شده ملی، ذخیره‌گاه زیست کره و تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده‌اند.
این جنگل‌ها یکی از پدیده‌های کمیاب طبیعی در دنیا به شمار می‌آیند و تحت حفاظت قرار دارند، جنگل حرا هر ۶ ساعت یک‌بار با جزر و مد دریا به زیر آب می‌رود و بعد گویا برای نفس تازه کردن سر را از آب بیرون می‌آورد، نفس می‌گیرد و ۶ ساعت بعد دوباره به زیر آب می‌رود.
درختان حرا طی میلیون‌ها سال خود را با آب شور سازگار کرده‌اند به طوری که از آب شور، تغذیه و سپس نمک دفع می‌کنند بر این اساس به طور طبیعی مانند آب شیرین‌کن عمل می‌کنند که در کنار این فرایند طبیعی مامن امنی برای گونه‌های پرندگان زیادی است از جمله حواصیل بزرگ، اِگرِت بزرگ، اِگرِت ساحلی، حَواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه و کاکائی، همچنین این جنگل‌ها زیستگاه بسیار خوبی برای ماهیان، نرم‌تنان و سخت‌پوستان است.
با عبور از میان پیچ و تاب و دالان های گاه باریک و گاه سخاوتمند درختان حرا می بینی که شاخه هایی مانند لوله های هوا از زیر خاک بیرون آمده و دارد نفس می گیرد ، اینها ریشه حرا است که به نظر می رسد در زمینی خشک رشد کرده اند در حالی که با هر مدی به زیر آب می روند و با هر جزری سر از آب بیرون می آورند ، این عظمت خلقت است تا این درختان با این روش بتوانند زنده بمانند.
این جنگل ها برای اهالی بومی بسیار ارزشمند است، بیشتر اهالی اطراف جنگل های حرا شتر دار هستند که برای تالیف دام از برگ درختان حرا استفاده می کنند اما هیچ گاه اجازه نمی دهند شترهایشان وارد جنگل های حرا شود زیرا محلی ها معتقدند اگر شتر به حرا لب بزند آن درخت خشک می شود اما شاید حقیقت این باشد به علت پاکوبی که صورت می گیرد باعث می شود همان ریشه های سر از خاک برآورده از بین بروند و به عبارتی به نهال های جدید اجازه رشد داده نمی شود.
بر این اساس اهالی با قایق های خود در میان درختان حرا تاب می خورند و اقدام به سرشاخه زنی می کنند که کارشناسان معتقدند همین مساله موجب رشد بهتر گیاه می شود بنابراین با این روش آن منطقه توسط اهالی مدیریت می شود.
اما امروزه ما انسان ها با این همه زیبایی و شگفتی چه کرده ایم؟ قطعا زیاده خواهی ما نگذاشت که از این جنگل ها نیز بگذریم تا از گزندمان در امان باشند، تا به زندگی خود ادامه دهند، میثم قاسمی معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در تور خبرنگاران به هرمزگان در گشت در میان جنگل های مانگرو گفت: ۱۰۷ گونه از درختان مانگرو در دنیا وجود دارد و دو گونه از آن به نام‌های «حرا» و «چندل» در ایران وجود دارد.
وی افزود: زیستگاه طبیعی گونه چندل در ساحل شرق استان هرگزمان در شهرستان سیریک است اما حرا در منطقه خور خوران خوران و منطقه حفاظت شده وجود دارد که از نظر تنوع زیستی و جمعیت پرندگان و گونه های آبزی بسیار غنی است، دو گونه پستاندار دریایی یکی دلفین گوژپشت و دیگری دلفین بدون باله در این منطقه مشاهد شده است ، همچنین مشاهداتی تایید نشده در خصوص گاو دریایی نیز وجود دارد که پایش های مداوم برای مشاهده آن انجام می شود.
قاسمی ادامه داد: این منطقه سه عنوان بین المللی دارد یکی به عنوان منطقه حفاظت شده حرا، تالاب بین المللی خور خوران و ذخیره گاه زیست کره است و جزعی از ژئوپارک قشم نیز هم محسوب می‌شود، بزرگترین جامعه حرا در این منطقه بین جزیره قشم و شهر خمیر وجود دارد یعنی بیشترین تراکم را دارد.
وی درباره اینکه گفته می شود حجم درختان حرا در چند سال اخیر کاهش داشته است گفت: بر اساس مطالعات ۳۰ ساله ای که انجام دادیم و بررسی ماهواره ای که صورت گرفت شاید در برخی نقاط وسعت این جنگل ها کم شده باید اما در بیشتر نقاط افزایش سطح داشتیم.
قاسمی درباره تهدیدات جنگل های حرا اظهار داشت: تخلیه مواد نفتی، یکی از مشکلاتی است که جنگل های حرا را تهدید می کند، در واقع به علت تغییرات نرخ ارز معمولا شاهد قاچاق سوخت در این منطقه هستیم بنابراین زمانی که قاچاقچیان مورد تعقیب قرار می گیرند محموله خود در آب رها می کنند که این کار به مرور موجب آسیب رساندن به درختان ارزشمند حرا می شود و زیستمندان موجود در این اکوسیستم می شود و قطعا آسیب هایی جدی برای تنوع زیستی به همراه خواهد داشت.
وی گفت: درباره اهمیت این منطقه همین بس که رزق و روزی مردم این منطقه از طریق همین تالاب گذرد یعنی معیشت مردم به جنگل های حرا وابسته است ، محل امنی به عنوان ذخیره گاه و پرورشگاهی برای آبزیان مختلف مانند ماهی و میگو است بنابراین صید مردم محلی تامین می شود.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان افزود: علاوه بر این ، میزبان پرندگان مهاجر زیادی است که برای زمستان گذرانی به این منطقه می آیند، در سرشماری صورت گرفته ۵۵ گونه پرندگان آبزی و کنار آبزی مشاهده شده است علاوه بر آنها پرندگان شکاری و گونه های خشک زی نیز مشاهده می شود در فصل بهار و تابستان این منطقه محل جوجه آوری چند گونه از حواصیل ها است اِگرِت ساحلی ، اِگرِت بزرگ، حواصیل هندی و حواصیل سبز نیز در این منطقه زیست می کنند.
وی گفت: استان هرمزگان از نظر تنوع زیستی پرندگان بسیار غنی است تا کنون ۳۷۲ گونه پرنده در استان ثبت شده است که به علت وجود گونه های پرندگان کمیاب و خاص در منطقه همواره مورد توجه پرنده نگرها بوده است و یکی از مقاصد برای گردشگران و پرنده نگران خارجی است.
قاسمی افزود: گونه های جذابی مانند طلیله بزرگ که پرنده ای کنار آبزی است در استان هرمزگان وجود دارد که به نظر می رسد در سمت مغولستان جوجه آوری می کند و سپس به سواحل استان هزمرگان به ویژه شهر بندرعباس و سواحل میناب مهاجرت می کند. همچنین دارکوب بلوچی که گونه ای جذاب است در منطقه یافت می شود.
وی تاکید کرد: با توجه به اهمیت جنگل های حرا برای حفظ محیط زیست منطقه، سازمان حفاظت محیط زیست در بحث کاشت درختان حرا برای مناطقی که تخریب شدند برنامه هایی تهیه کرده است تا ان نقاط را احیا کند که بر این اساس تلاش می کنیم با کمک اداره کل منابع طبیعی استان هرمزگان پوشش حرا در مناطق آسیب دیده را احیا کنیم.
قاسمی اظهار داشت: همچنین بحث مدیریت زیست بومی را داخل مناطق و تالاب های استان داریم که با مشارکت ذینفعان به خصوص مردم جوامع محلی انجام می شود به اینصورت که مناطق با کمک مردم حفاظت می شود که با این روش به بهره برداری پایدار می رسیم چون اهالی برای درآمد خود هم که شده از مناطق حفاظت می کنندو از همین راه هم امرار معاش می کنند.
وی تصریح کرد: هدف ما از برنامه مدیریت زیست بومی این است که در ۲۵ سال آینده به به منطقه ای با تنوع زیستی پویا و معیشت پایدار مردم در حاشیه تالاب دست یابیم. شاید الان مشارکت مردم ۱۰۰ درصد نباشد و شاید حتی عدد بالایی هم نباشد شاید این مشارکت ۲۰ تا ۳۰ درصد باشد اما با این برنامه می خواهیم این عدد را افزایش دهیم.
قاسمی گفت: در چند سال اخیر گردشگری در این منطقه رونق گرفته است و می تواند معیشتی پایدار برای مردم این منطقه به همراه داشته باشد اما مساله مهم در این زمینه نبود آموزش است ، در واقع در کشور ما هنوز گردشگری به صورت پایدار به طور کامل شکل نگرفته است، هنوز آموزش های لازم شاید برای مردم کامل انجام نشده زیرا گاهی رفتارهایی را می بینیم که شاید لازم است گردشگر قبل از اینکه وارد منطقه شود حتما آموزش ببیند که بداند کجا می رود و چه کارهایی باید انجام دهد.
وی افزود: وسعت این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده حرا ۷۶ هزار هکتار و به عنوان تالاب ۱۰۲ هزار هکتار است و اگر روند تخلیه سوخت قاچاق مدت زیادی ادامه داشته باشد تحمل این حجم آلودگی از توان منطقه خارج است و دیگر قادر به خودپالایی نخواهد بود ، این یکی از چالش های اصلی ما در این منطقه است که صید غیر مجاز نیز مزید بر علت است .
قاسمی گفت: پیش از اینکه این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شود اهالی بومی از آن حفاظت می کردند اما زمانی که بحث اراضی ملی پیش آمد این مدیریت بومی و محلی از بین رفت اما اکنون سازمان حفاظت محیط زیست جامعه محلی را تقریبا به رسمیت شناخته و به این باور رسیده که حفاظت باید حتما با کمک جامعه محلی باشد یعنی بدون همکاری آنها قطعا هیچ پروژه های حفاظتی پیش نمی رود و شکست می خورد اما وقتی که مشارکت مردم را داشته باشیم و به بهره برداری پایدار برسیم هم به نفع منطقه و هم جامعه محلی خواهد بود که این نگاه به بحث حفاظت و تنوع زیستی داخل منطقه کمک می کند.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان اظهارداشت: برای این منظور بحث مدیریت زیست بومی منطقه تقریبا مراحل پایانی تدوین را می گذارد و به زودی تصویب خواهد شد که بر اساس آن حفاظت را با مشارکت مردم پیش خواهیم برد.
