نوبت نخست کتاب «فین و مارم؛ زیباترین باغ شهرجنوب» در ۷۲۰ صفحه و با یکهزار نسخه به قیمت ۴۵۰هزار ریال توسط موسسه نشر همسایه در سال ۹۴ به چاپ رسیده است.
نویسنده این اثر خود را به مرحوم کربلایی ابوتراب فینی خیر بزرگ فین و فرزندان شهیدش تقدیم کرده است.
این کتاب دارای ۱۵ فصل شامل «فین به چه معنی است؟»، «فرهنگ عمومی»، «فرهنگ اعتقادات»، «فرهنگ ازدواج و تشکیل خانواده»،«جایگاه عرف»، «محرم و تعزیه»، «میراث فرهنگی»، «مغ و نخیلات»، «چشمه و آب»، «غذا و بهداشت»، «کوه‌ها و بادها»، «نام‌ها و رودخانه‌ها»، «بازی‌ها»، «خاطرات و سروده‌ها» و «پیوست‌ها» است.
فصل نخست کتاب به توضیح معنی فین، فین گذرگاه اردشیر بابکان، معرفی قبیله و تیره‌ها، علت‌های مهاجرپذیری فین، امنیت شغلی و محلی، فین درعرصه تاریخ قبل از اسلام، موقعیت جغرافیایی فین، فین تا پیش از حکومت کربلایی ابوتراب، القاب رییس و ملا، میرزا، درویش، اسامی کلانترهای فین و آخرین کلانتر و کدخدای فین پرداخته است.
نویسنده در فصل دوم و سوم این کتاب به فرهنگ عمومی و اعتقادی پرداخته است؛ موسیقی سنتی قدیم، آهنگ، ترانه، بیت، شربه با نیزدن، لالایی، تاثیرموسیقی و آشنایان موسیقی، لوطی‌های معروف، فرهنگ اعتقادات و آداب و رسوم، نوروزنامه کودکان، دعا، استخاره، چشم شوری و چشم‌زنی، وضعیت صدور شناسنامه، مکتب‌خانه‌ها و شاهنامه‌خوانی، آموزش و پرورش، تاسیس دبستان دختران، ازدواج پدرسالاری و ازدواج طبقاتی بخشی از محورهای بخش فرهنگ عمومی و اعتقادی در این دو فصل است.
فصل پنجم به جایگاه عرف، حرف شنوی و حمام زنانه اختصاص دارد و فصل ششم نیز به موضوع محرم و تعزیه، معرفی تکایا و مسجدها، قدمگاه‌ها و نمونه‌هایی از نوحه‌های قدیمی فین و مارم اشاره دارد.
نویسنده از فصل هفتم به معرفی میراث فرهنگی و جاذبه‌های تاریخی، جایگاه کشاورزی ومعرفی انواغ نخل‌ها، چشمه و آب، نام رودخانه‌ها، غذا وبهداشت، کوه‌ها و بادها، بازی‌های محلی و خاطرات و سرودهای معروف دراین منطقه از فین پرداخته است.
عبدالحمید ترابی دربخشی از متن پیشگفتار که اسفندماه ۹۱ آن را نوشته، توضیح داده است: «بی‌تردید هرکس که بخواهد درباره فین و از هر بابت مطلبی بنویسد باید خود را مرهون زحمت‌های استاد احمد سایبانی بداند، زیرا او بود که نخستین گام را در این راه برداشت. در حکومت کربلایی ابوتراب و کلانترهای بعدی که فرزندان و نوه‌های او هستند امنیت و آسایش مردم زبانزد است. اهالی از لحاظ معیشتی خودکفا بودند؛ گندم، جو، ذرت، گوجه، بادمجان، تخم‌مرغ و مرغ گوشتی و حتی روبار گیوه در محل تامین می‌شد و فقط چای، نفت و پوشاک از بندر- بندرعباس- یا لارستان تامین می‌شد».
نویسنده در این بخش اضافه کرده است: سال‌هایی که مردم قدیم به خاطر دارند در فین حتی مساله طبابت و مداوا و زایمان چندان مساله مشکلی نبود؛ اشخاصی که از طبابت، مامایی، شکسته‌بنی، زخم‌شویی و ختنه کردن مهارت کافی داشتند.
ملامحمدحسین جراحی و نیاکان او در امر طبابت از هر لحاظ توانا بودند، غلام حاجی در کهتک از نظر شکسته‌بندی فوق‌العاده بود، علی محمد حسین رنجبر در مارم در شکسته‌بندی مهارت کامل دارد؛خدماتش رایگان است.
سرگرمی‌های ورزشی، آوازخواندن‌ها، عزاگیری‌ها، مدرسه آمدن از مارم تا فین به پای پیاده، رفتن از لاور به فین برای مردم تفریح و معمولی بود.
نویسنده در این بخش پایانی پیشگفتار توصیه کرده است: گذشته‌های ما گذشته‌های خاطره‌انگیز و جالبی است، آن را تجدید کنید، نخل‌های سربه فلک کشیده را رها نکنید، هر مغی(نخل) که افتاد جایش بکارید، باغات خود را حفظ کنید.
نویسنده بر روی جلد دوم کتاب توضیح داده است: این ساختمان که حدود یکصدسال قدمت دارد از خشت و گل و سقف آن از تنه نخل(کُنده) است، محل زندگی و دفتر کار کلانتر(پدرم) و به نام‌های دیدکی و پنج دری معروف است. ساختمان مشرف به نخسلتان زیبا و سرسبز مارم است و به همین سبب منظریه نیز نام دارد نه تنها خودم که فرزندانم فریبا و شکوفه در همین ساختمان به دنیا آمده‌اند، لذا برای ما خاطراتی دارد. اخیرا سقف‌برداری شد و تمام کُنده‌های آن برداشته و کُنده نو و رنگین جایگزین نمودم. اغلب محل بازدید گردشگران است.
میراث فرهنگی مایل است آن را به نام خود ثبت کند اما چون خاطراتی از آن دارم دلم نمی‌آید آن را از خود و فرزندان و بستگان جدا کنم لذا با کلیه نخل‌های کناره در اختیار خودم است.
در ادامه این متن شعری از نوید جعفرپور نوشته است:
«برفراز بام مارم ساختمانی است در دلش بسیار رازهای نهانی است
نام این سرای یادگاران دیدکی است خشت خشت بنایش شوق زندگی است»
فین به چه معنی است؟
در فصل اول این کتاب با عنوان فین به چه معنی است؟، نویسنده توضیح داده است که؛ تا آنجا که اطلاع داریم در کشور عزیزمان ایران دو منطقه به نام فین وجود دارد، یکی در کاشان و دیگری در بندرعباس با این تفاوت که در فین هیچ اتفاق ناخوشایندی روی نداده درحالی که فین کاشان خاطره تلخ نامدارترین شخصیت کشورمان را در پرونده خود دارد.
روزی در ادامه کل میراث فرهنگی استان از مهندس بهمنی کارشناس خواهش کردم با اداره کل میراث فرهنگی کاشان تماس بگیرد و بپرسد که از نظر آنان فین چه معنی دارد در پاسخ ایشان گفتند فین به محلی گفته می‌شود که برفراز تپه‌ای است و در پایین آن دشت وسیعی با خانه‌های گلی پراکنده واقع شده باشد و هم‌چنین دارای چشمه‌های آب و حمان طبیعی باشد؛ درست همان وضعیتی که فین ما دارد و از لحاظ موقعیت و وضعیت طبیعی این دو فین باهم مشابه‌اند.
عده‌ای از پژوهشگران فین را پین می‌دانند که بعد از حضور اعراب تغییر حرف داده شده مثل کلمات پیل، پالوده و سپید که تبدیل به فیل، فالوده و سفید شده است.
در شمال شرقی فین نیز کوهی وجود دارد به نام «فی‌نو» که نمی‌توان آن را از فین جدا دانست.
عبدالحمید ترابی نویسنده و پژوهشگر شهرستان فین متولد ۱۳۱۲ شمسی و دارای دانشنامه حقوق از دانشگاه تهران و سوابق فرهنگی و پرورشی مختلفی
۲ کتاب جامع و ارزشمند درعرصه اجتماعی و فرهنگی و تبارشناسی خانوادگی و باغ شهر با عنوان «فین و مارم؛ زیباترین باغ شهرجنوب» و کتابی در حوزه فرهنگ و گویش این منطقه با نام‌های «فرهنگ مردم فین و مارم» است که این کتاب وی آبان ۱۳۸۸ در ۷۹۰صفحه به چاپ رسیده است.
رییس اداره آموزش و پرورش قشم و معلمی در منطقه فین و نیز خدمت در دادگاه اداری از سوابق این نویسنده استان هرمزگان است.
