روزگاری دعوا بر سر تکه خاک‌هایش بود و امروز بر سر نامش! و شاید تنها موج‌های خستگی‌ناپذیر، لاک‌پشت‌های چندصد ساله، خاک خونین‌رنگ هرمز و دیوارهای خاموش قلعه پرتغالی‌ها رمز و رازها و دردهای خلیج‌فارس را به یاد بیاورند.
به گزارش ایسنا، منطقه خلیج‌فارس، جزیره هرمز از قدیمی‌ترین جزایر فعال ایران، خاورمیانه و شمال آفریقاست که روزگاری با موقعیت ویژه و استراتژیکش مدخل تجاری ایران بود.
تاریخ هرمز برخلاف وضعیت فعلی‌اش، بسیار پرفرازونشیب بوده است؛ برای مثال این قلعه ۵۰۰ ساله در زمان اشغال جزیره هرمز به دست پرتغالی‌ها و به دستور شخص آلبو کرک ساخته شده است، بعدها که شاه‌عباس صفوی پای پرتغالی‌ها را از خلیج‌فارس کوتاه کرد، قلعه هرمز اولین جایی بود که به دست سرداران ایرانی به فرماندهی امامقلی خان باز پس گرفته شد.
قلعه پرتغالی‌های هرمز یکی از چندین قلعه‌ای است که به همین نام در جنوب ایران توسط پرتغالی‌ها ساخته شده است؛ پرتغالی‌ها در زمان اشغال ایران این ساختمان‌ها را برای اسکان نظامیان و اغلب در فاصله‌ای کوتاه از بندرگاه‌های اصلی می‌ساختند، این قلعه نیز در فاصله‌ای کمتر از یک کیلومتر از اسکله اصلی جزیره ساخته شده و به‌نوعی تنها بنای تاریخی جزیره به شمار می‌آید.
بعد از طاقی ورودی قلعه در حیاطی نیم‌دایره دو توپ بزرگ و زنگ‌زده قرار دارد، این دو توپ تنها یادگاران نظامی از دوره حضور پرتغالی‌ها در ایران و یکی از نقاط موردعلاقه عکاسی برای گردشگران هستند.
درست در مرکز بنا یک کلیسای زیرزمینی اسرارآمیز و دیدنی وجود دارد، سقف مرجانی و ستون‌های رنگی‌اش که با الهام از نخل‌های جنوب ایران ساخته شده، تلفیقی زیبا و درعین‌حال غریب از هنر معماری پرتغالی و ایرانی را ایجاد کرده است؛ با اولین بارندگی پس از اتمام کار بنا، آب از سقف چکه کرد و تمام سالن را گرفت و به همین دلیل آن را به آب‌انبار تغییر کاربری دادند و مراسم مناجات را به دالان‌ها منتقل کردند.
آب‌انباری بزرگ‌تر برای تأمین آب قلعه، اتاق‌های اسکان، سیاه‌چال و انبار نیز در این قلعه وجود دارد، با وجود بی‌دقتی در نگهداری از بنا، همه این بخش‌ها دیدنی هستند. اما بهترین محل برای لذت بردن پشت‌بام قلعه است؛ جایی که بلندترین صدا، صدای موج و باد است و تا آنجا که چشم کار می‌کند نیلی مواج خلیج‌فارس است.
یک راهنمای گردشگری در هرمز در گفت‌وگو با ایسنا، در توضیح تاریخچه قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز اظهار کرد: ساخت قلعه پرتغالی‌ها مربوط به سال هزار و 512 میلادی است، و در سال هزار و 622 در زمان شاه‌عباس صفوی پرتغالی‌ها توسط سردار شجاع امام قلی خان از این جزیره بیرون رانده شدند.
عبدالرسول سلمانی خاطرنشان کرد: پرتغالی‌ها و استعمارگری آن‌ها و غارت کشتی‌های ایرانی در تنگه هرمز 115 سال طول کشیده است، قلعه پرتغالی‌ها طی 35 سال ساخته شده و جنس آن از سنگ و ساروج است.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز افزود: کلیسایی با نقش و نماهای بسیار زیبایی نیز در این قلعه وجود دارد که افراد ساکن در قلعه از این مکان به‌عنوان محل عبادت خود استفاده می‌کردند.
سلمانی تصریح کرد: نوع سنگ‌هایی که در ساخت قلعه پرتغالی‌ها استفاده شده سنگ‌های اسفنجی است که هم مرغوبیت بسیار بالا و هم استحکامی دارد که می‌تواند در نگه‌داشتن سد هم از آن استفاده شود چراکه سبک‌وزن و محکم است و وزن زیادی را به سد وارد نمی‌کند؛ از سنگ‌های اسفنجی هم در ساختمان‌سازی و هم در آب‌انبارها و برکه‌های آبی که در قلعه وجود دارد در طبقه بالا و پایین استفاده شده است.
وی عنوان کرد: این نوع سنگ حالت تصفیه‌کننده آب را نیز دارد و درنهایت پرتغالی‌ها می‌توانستند با آب‌انبارهایی که اینجا بوده حدود یک سال دوام بیاورند.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز با بیان اینکه بین سه تا پنج هزار نفر از افراد کشور پرتغال در این قلعه حضور داشتند، خاطرنشان کرد: امروز این قلعه نمادی از استعمار و همچنین نمادی از شجاعت سربازان دلیر ایرانی برای آزادسازی جزیره هرمز است.
سلمانی بیان کرد: توپ‌هایی که در بیرون قلعه پرتغالی‌های هرمز قرار دارد، سر پر و معروف به توپ‌های نادری است، از گلوله‌های آهنی که در انبار مهمات قلعه وجود داشته استفاده می‌شده است؛ انتهای توپ فتیله‌ای داشته، فتیله را آتش می‌زدند، باروت داخل توپ آتش می‌گرفته و گلوله پرتاب می‌شده است.
وی ابراز کرد: چون کشتی‌ها در آن زمان چوبی بوده با این توپ‌ها آسیب می‌دیدند اما امروز در صورت سالم بودن این توپ‌ها توانایی تخریب کشتی‌های جدید را ندارند.
این راهنمای گردشگری در جزیره هرمز با اشاره به اینکه امروز قلعه پرتغالی‌ها به‌عنوان نمادی از مبارزات آن زمان در دید همه بازدیدکنندگان قرار دارد، اظهار کرد: این قلعه 20 هزار مترمربع مساحت دارد که 15 هزار مترمربع از آن باقی مانده و پنج هزار مترمربع آن براثر فرسایش از بین رفته است.
یک تاریخ‌شناس هرمزگانی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص تاریخ مبارزات ایران با استعمارگران پرتغالی اظهار کرد: حوزه خلیج‌فارس حدود صدسال با مرکزیت جزیره هرمز در دستان پرتغالی‌ها بوده است؛ افرادی پادرمیانی کردند و با پرتغالی‌ها قراردادی بسته و حضورشان در جزایر خلیج‌فارس تائید شد.
رامین آذرمهر افزود: زمانی که شاه اسماعیل صفوی در شرق ایران با ازبک‌ها و در غرب با عثمانی‌ها درگیر بود، توان درگیری در جبهه سوم یعنی حوزه خلیج‌فارس را نداشت.
وی تصریح کرد: پس از گذشت این دوره وقتی شاه‌عباس اول مشکل جنگ با عثمانی‌ها و ازبک‌ها را حل کرد به این دیدگاه رسید که باید دونقطه حوزه خلیج‌فارس شامل بندر جرون (بندرعباس کنونی)، جزیره قشم و جزیره هرمز و همچنین قندهار را پس بگیرند.
مدیر مرکز اسناد تاریخی شهر بندرعباس ادامه داد: والی فارس سپاهی تهیه کرد و بعدها فرماندهی این جنگ را به پسرش امام قلی خان سپرد.
آذرمهر عنوان کرد: امام قلی خان با سپاهی از کرمان و همدان و مناطق دیگر ابتدا بندرعباس را در سال هزار و 23 هجری قمری، حدود 11 سال قبل از فتح هرمز، فتح کرده و قلعه پرتغالی‌ها در شرق بندرعباس را تخریب کردند.
وی خاطرنشان کرد: امام قلی خان پس از فتح بندرعباس تجدیدقوا و در سال هزار و 31 و 32 هجری قمری قشم را فتح کرد، دلیل اینکه ابتدا بندرعباس و جزیره قشم را فتح می‌کند این بوده که قلعه هرمز آب و غذای موردنیاز خود را از قشم و نابند در بندرعباس تأمین می‌کرده است و برای اینکه بتوانند جزیره هرمز را تحت محاصره قرار دهند باید ابتدا قشم و نابند را فتح می‌کردند.
این تاریخ‌شناس هرمزگانی ادامه داد: وی پس از فتح این دونقطه به هرمز لشکرکشی کرد و با همراهی متحدان محلی و نیروی دریایی بریتانیا هرمز را فتح کرد و پرتغالی‌ها را بعد از نزدیک به یک قرن از خاک هرمز بیرون راند.
آذرمهر در خصوص تأثیرات فرهنگی قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز و استان هرمزگان بیان کرد: برخی معتقدند بنای قلعه پرتغالی‌ها ساخته دست پرتغالی‌ها نبوده و این قلعه در دوره‌ای قبل‌تر ساخته شده است.
وی ادامه داد: هرمزگان جز معدود مراکزی است که با انواع و اقسام گروه‌ها و ملیت‌ها به دلایل مختلف دوستانه و خصمانه ازجمله هلندی‌ها، پرتغالی‌ها، انگلیسی‌ها، حیدرآبادی‌ها و ... در ارتباط بوده و هرکدام از خود یک یادگار در هرمزگان به‌جای گذاشته‌اند.
مدیر مرکز اسناد تاریخی شهر بندرعباس ابراز کرد: از معبد هندوها که مربوط به هندی‌هاست، مسجد ناصری و منبر گپ که مربوط به حیدرآبادی‌ها هستند، گور فرنگ که مربوط به هلندی‌هاست تا قلعه‌های موجود در قشم و هرمز که مربوط به پرتغالی‌هاست یادگار و یادآور ارتباطی جهانی بوده و از این نظر بسیار ارزشمند است.
آذرمهر اضافه کرد: قلعه پرتغالی‌ها جز معدود بناهای این منطقه است که سالم مانده و می‌توان از آن هم به‌عنوان یک عامل گردشگری و هم در جهت ایجاد ارتباط با جهان امروز از آن استفاده کرد؛ برای مثال می‌توان با کشور پرتغال مسئله خواهرخواندگی را مطرح کرد چراکه پرتغالی‌ها با تاریخ هرمزگان عجین هستند و به همین خاطر ما نباید تنها از دید مسئله استعمار به قلعه پرتغالی‌ها نگاه کنیم بلکه باید از زاویه‌های خوب نیز آن را در نظر بگیریم.
وی اظهار کرد: قدمت جزیره هرمز خیلی بیشتر از قلعه پرتغالی‌هاست و عقبه فرهنگی بسیار خوبی دارد، ما اگر روی این عقبه مانور می‌دادیم امروز سطح فرهنگی جزیره هرمز خیلی بالاتر بود هرچند همین اندک یادگارهای فرهنگی باقیمانده نیز به دلیل وجود این آثار تاریخی است.
این استاد دانشگاه افزود: اگر بتوانیم هرمز و آثار تاریخی و فرهنگی‌اش را بیشتر معرفی کنیم، کلاس‌های آموزشی بیشتری برگزار کنیم، ارتباطات گردشگری و حوزه‌های فرهنگی را با نگاه خلیج‌فارس ایجاد کنیم می‌توانیم کارهای فرهنگی خوبی در هرمز انجام دهیم.
آذرمهر تصریح کرد: جزیره هرمز گیرایی خیلی خاصی دارد که تنها مربوط به رنگ‌هایش نبوده و مربوط به گذشته پربار فرهنگی آن است، هرچند که متأسفانه خیلی از آثار و مناطق هرمز هنوز مثل خیلی از مناطق دیگر هرمزگان مغفول مانده است.
وی عنوان کرد: امروزه در فضای تاریخی ایران، وقتی سخن از مبارزه با استعمار به میان می‌آید از رئیسعلی دلاوری که مربوط به حدود 130 سال پیش است یا میرزا کوچک خان جنگلی و کسان دیگر یاد می‌کنیم و این در حالی است که بنده با یادآوری مسئله استعمار و با دیدن قلعه پرتغالی‌ها به یاد خواجه عطا می‌افتم.
این تاریخ‌شناس هرمزگانی ادامه داد: خواجه عطا حدود سال‌های 906 تا 913 هجری قمری با پرتغالی‌ها مبارزه کرده و اولین نماد مبارزه با استعمار در هرمزگان بوده و مربوط به بیش از چهارصد سال قبل است، وی وزیر عمارت هرمز و شخصی با مقام لشکری و کشوری بود که موفق شد پرتغالی‌ها را شکست دهد و در آخر پای میز توافق با آن‌ها بنشیند درحالی‌که حتی به توافق نیز راضی نبود و به دلیل خیانت والی فارس مجبور به توافق با پرتغالی‌ها شد، صدسال بعد نیز مبارزات امام قلی خان منجر به فتح هرمز و بیرون راندن پرتغالی‌ها از این منطقه شد.
آذرمهر خاطرنشان کرد: اولین استعمار در این منطقه مربوط به پرتغالی‌ها و اسپانیایی‌ها بوده که در این میان پرتغالی‌ها به سمت جنوب ایران آمدند، به همین دلیل اولین مبارزه با استعمار هم در هرمز انجام می‌شود؛ ازاین‌رو ازنظر بنده قلعه پرتغالی‌ها نماد مبارزه با استعمار و پاسداری از مرزها است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان نیز در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: بسیاری از میراث فرهنگی استان هرمزگان جنبه ملی و بین‌المللی دارد، بسیاری از این میراث از قدمت زیادی برخوردارند و در چند مورد وجود این آثار وابسته به حضور برخی کشورها در استان هرمزگان بوده است.
رضا برومند افزود: قلعه پرتغالی‌ها در هرمز معروف‌ترین قلعه پرتغالی‌ها در ایران است، با توجه به اینکه مدت‌زمان زیادی از آخرین مرمت اضطراری قلعه پرتغالی‌ها می‌گذرد و با توجه به خطراتی که برای گردشگران وجود داشت از نیمه دوم سال 97 به‌طورجدی پیگیر مرمت و ایمن‌سازی قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز بودیم.
وی ادامه داد: خوشبختانه در اردیبهشت‌ماه سال جاری مبلغ یک میلیارد تومان از اعتبارات ملی برای مرمت قلعه دریافت کردیم، دو اتفاق مهم در مورد قلعه پرتغالی‌ها در این چند ماه رخ خواهد داد، اول برداشت سوله‌ای که برای نگهداری و حمل و جابجایی معدن گل سرخ از سال‌ها در بخشی از فضای قلعه را به خود اختصاص داده بود با توجه به دستور استاندار هرمزگان و هماهنگی و همکاری بخش‌های مختلف به‌خصوص فرمانداری بندرعباس و بخش‌داری هرمز خوشبختانه کار برداشتن سوله جوار قلعه پرتغالی‌ها شروع شده و به‌زودی به پایان خواهد رسید.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان تصریح کرد: بعدازآن محوطه‌سازی قلعه پرتغالی‌ها شروع خواهد شد که چشم‌انداز خیلی خوبی را برای قلعه به وجود خواهد آورد و می‌تواند بخشی از دغدغه‌های علاقه‌مندان به آثار تاریخی و فرهنگی را رفع کند.
برومند عنوان کرد: همچنین مرمت اضطراری قلعه را آغاز کردیم و بخش‌هایی از قلعه مانند سربازخانه و درب ورودی قلعه و بخش‌هایی از قلعه که مشرف‌به دریا بوده و احتمال ریزش آن وجود داشت را آغاز کردیم، امیدواریم با مرمتی که صورت می‌گیرد فرصتی پیش آید تا بخش دیگری از اعتبارات را جذب کرده و این قلعه را به‌عنوان مکانی با ویژگی‌های خاص تاریخی و اهمیتی که در جزیره هرمز دارد مکانی برای ورود گردشگران داخلی و خارجی فراهم کنیم.
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر محوطه‌سازی و مرمت اضطراری بازارچه صنایع‌دستی که در اطراف قلعه وجود دارد با کمک بنیاد برکت به‌عنوان مجری طرح توسعه جزیره هرمز، مورد سازمان‌دهی قرار خواهد گرفت، ایجاد کارگاه و نمایشگاه صنایع‌دستی برندهای محلی هرمز را مدنظر داریم که محلی برای برگزاری جشنواره و نمایشگاه‌های مختلف خواهد بود و می‌تواند بخش زیادی از علاقه‌مندان را به جزیره هرمز جذب کند و جزیره هرمز را به یک منطقه پررونق گردشگری تبدیل کند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان هرمزگان بیان کرد: توجه به زیرساخت‌های گردشگری جزیره هرمز را نیز در اولویت کاری خود قرار دادیم، آب‌رسانی به منطقه نمونه گردشگری و ایجاد پایگاه‌هایی برای اطلاع‌رسانی در دستور کار ما قرار دارد.
برومند ابراز کرد: اهمیت جزیره هرمز و قلعه پرتغالی‌ها به لحاظ سابقه تاریخی آن و وجود مناظر زیبا و بکری که در سواحل در دل کوه‌ها وجود دارد فرصت بسیار مناسبی را پیش روی علاقه‌مندان قرار دارد که امیدواریم با توسعه گردشگری بتوانیم از ظرفیت تاریخی و طبیعی جزیره زیبایی هرمز را رونق دهیم.
به گزارش ایسنا، امروز که خلیج‌فارس و جزیره هرمز در مرکز توجه گردشگران و مسئولین گردشگری استانی و کشوری قرارگرفته فرصت خوبی است تا تاریخ و فرهنگ مغفول در خاک جزیره و آثاری چون قلعه پرتغالی‌ها زنده شوند، حال باید ببینیم پروژه توسعه جزیره هرمز برگ‌های تاریخی هرمز را ورق خواهد زد و فصل‌های جدیدی در انتظار این جزیره خواهد بود یا خیر.
گزارش از لیدا رضائی، خبرنگار ایسنا، منطقه خلیج‌فارس
*** برای دیدن گزارش ویدئویی ایسنا کلیک کنید
انتهای پیام
