به گزارش ایرنا، وارونه جلوه دادن بسیاری از مسائل اجتماعی و اقتصادی در ایران در طول 40 ساله انقلاب از جمله راهبردهای رسانه های غربی بوده است.
یکی از این راهبردهای شایعه پراکنی ها از موج گرانی ها در ایران، قحطی، هجوم مردم به فروشگاه ها، صف های طویل در پمپ بنزین ها برای خرید سوخت است.
دامن زدن به این مسائل کار هر روز رسانه های غربی و شبکه های فارسی زبان است که با سوء استفاده از اثر تحریم های آمریکا بر فعالیت های اجتماعی واقتصادی در زندگی ایرانیان بر طبل شایعات و موج هیجانات اجتماعی مردم این کشور می کوبند.
در2 ماهه اخیر نُقل هر مجلسی حرف اقتصاد، تلاطم در بازار و بویژه وافزایش ناگهانی و بی رویه کالاهاست ، افزایش ناگهانی قیمت ها همه را به تکاپو درآورد، مردم نگران و در تلاش بودند که هرچه می توانند بیشتر کالا بخرند تا به قول خودشان ضرر نکنند.
این رفتارها در حالی از سوی برخی از شهروندان انجام می شد که برخی از مردم همچنان معتقدند مردم باید به اندازه نیاز روزانه شان خرید کنند و نباید با خرید اضافی وضعیت را وخیم تر کرده و زمینه سواستفاده دلالان و رسانه های غربی را فراهم سازند.
**نقش کانال های خبری به شایعات
درواقع خود مردم به شایعات کمبود کالا دربازار دامن زده وعرصه را برای سودجویان باز نگه می دارند اما در این بین رسانه های مجازی بویژه کانال های خبری هم تیر خلاصی را برپیکر ارزانی زدند و تا توانستند ته دل مردم را خالی کردند که وضعیت خیلی خراب است و از این طریق فشار روانی زیادی به مردم وارد شد.
در تبیین جامعه شناختی رفتارهای اقتصادی ایرانیان و هیجان جمعی ایرانیان در خرید کالا ابتدا باید این نکته را مدنظر داشت که انسان براساس معنایی که از پدیده ها و امور پیرامون خود درک می کند با آنها ارتباط برقرار کرده و در جامعه زندگی می کند، یکی از این پدیده ها که انسان ایرانی براساس معنای فهم کرده از آن زندگی خود را شکل می بخشد روابط خارجی ایران با آمریکا و اتحادیه اروپا است.
اما سیاست های خارجی ایالات متحده و رفتارهای ترامپ برای مردم معنای دیگری هم داشته است به عنوان مثال این سیاست ها این معنا و فهم را ایجاد کرده که به دولت آمریکا نمی توان اعتماد کرد، آمریکایی ها به دنبال تضعیف هرچه بیشتر کلیت ایران هستند و هدف آنها نوع رژیم خاصی که بر ایران حاکمیت دارد، نیست و موارد مشابه این معانی.
در هر صورت موضوع بحث پیش رو این است که چرا مردم چنین خرید هیجانی روی آورده اند؟ چرا قبل از اینکه اتفاقی بیفتد از ترس کمبود مواد غذایی با رفتار هیجان زده خود چنین پدیده ای را دامن می زنند؟
یک جامعه شناس در هرمزگان در این باره معتقد است: تمام این ها نوعی رفتار اجتماعی است، رفتاری در سطح فردی و جمعی از طرف دیگر در مقدمه بحث اشاره شد که رفتار انسان ها در محیطی که پیرامون آن را شکل داده رخ می دهد و در این محیط اشیاء و پدیده ها همه داری مفهوم و معنا هستند افراد نیز با توجه به معنایی که از این پدیده ها درک می کنند، رفتاری در سطح فردی و جمعی از خود بروز می دهند.
مصطفی عبدی در گفت و گو با ایرنا افزود: یکی از پدیده هایی که این روزها در افکار عمومی ایرانیان حساست ویژه ای یافته روابط ایران و آمریکا و به خصوص سیاست های اتخاذ شده از سوی آمریکا در قبال ایران است.
**ایرنا: یکی از عنصرهای فهم شده بر تاثیرگذاری این رفتارهای اقتصادی و خریدهای هیجانی کالا رفتارهای بین المللی است، در این باره توضیح بفرمایید؟
عبدی: برحسب تجربه های پیشین مردم ایران معنا و مفهوم خاصی از این رفتارهای بین المللی درک کرده و براساس آن در زندگی روزمره خود تصمیم می گیرند که اکنون و آینده خود را چگونه مدیریت کنند.
اما در خصوص این خرید به اصطلاح هیجانی مردم ایران نیز وضعیت برهمان شکلی است یعنی این پدیده خرید هیجانی نوعی رفتار است، رفتاری که براساس فهم رفتارکنندگان از محیط و پدیده های واقع در آن شکل گرفته است، بنابراین یکی از عنصرهای مهم تاثیرگذار براین رفتار شکل گرفته، رفتارهای بین المللی رخ داده و معنای فهم شده از آن در نزد ایرانیان است.
از طرف دیگر این رفتار هیجانی از سطح فردی عبور کرده و در سطح جمعی شکل گرفته است، یعنی در مواجه با این پدیده با نوعی رفتار جمعی روبرو هستم برای تحلیل پدیده یادشده بهترین کار این است که به چارچوب تئوریکی که هربرت بلوم، جامعه شناس تفسیرگرا از انواع رفتارهای جمعی و ساز و کار بروز و گسترش آن ها ارائه داده مراجعه کنیم به باور بلوم رفتارهای جمعی اگرچه تابع الگوهای ساختی و درونی جامعه کلان هستند اما کمتر از الگوها و نسخه های فرهنگی به ظاهر موجود تبعیت می کنند.
**ایرنا: شاخص مهم این نوع رفتارهای جمعی واجتماعات چیست وبه صورت مصداقی شاخص این اثرگذاری را بیان بفرمایید؟
عبدی: شاخص مهم این نوع اجتماعات آن است که مجموعه ای خاص را در قالب کلان جامعه جدا کرده و به عنوان یک واقعیت بیرونی و حاکم بر افراد تاثیرگذاری می کند و این شکل از واقعیت اجتماعی مورد بحث همان چیزی است که امروزه در جامعه ایران به آسانی قابل دیدن است.
هوس جمعی شدیدی به خرید کالا و ذخیره آنها برای مصرف در آینده و خرید کالا باانگیزه سرمایه گذاری و جلوگیری از کاهش و به تعبیری سقوط سرمایه در میان مردم رایج شده و اشاعه و گسترش این هوس و میل شدید از سطح رفتار فردی به رفتارهای جمعی مجموعه ای خاص از رفتارمردم درشکل جمعی آن را در قالب کلان جامعه به وجود می آورد و از سایر ابعاد جامعه به شکلی جدا کرده که به عنوان یک واقعیت بیرونی و حاکم بر افراد جامعه بر پهنه بیشتری از جامعه سیطره یافته واعضا بسیاری از جامعه ایران را به خود مشغول کرده است.
مردم بدون آنکه خود بدانند فکر کنند اسیر این قالب رفتارجمعی به راه افتاده شده اند و نمودهای ظاهری این رهاشدگی در رفتار جمعی مورد بحث را با ساعت ها ایستادن در صف بنزین و یا دریافت وام های بانکی مختلف برای خرید مسکن و غیره از خود بروز می دهند.
**ایرنا: آثار فردی و اجتماعی رفتارهای هیجانی و خود رهایی برسایر افراد جامعه چیست؟
عبدی: بخشی از جامعه که که به فراخور فهم درست یا نادرست خود از این مسائل رفتارهایی همچون خرید فراتر از نیازهای عادی زندگی خود انجام می دهند موجی در جامعه ایجاد می کنند که به دنبال آن دیگران با درک خاص خود مفهوم و معنای شرایط عینی و ذهنی ایجاد شده در بطن جامعه به این موج دامن زده و خود را در این رفتار جمعی برساخته شده رها می کنند.
یعنی همه کسانی که در این قالب رفتاری وارد شده و یا به تعبیری دچار خود رهایی شده اند توانایی درک و تفسیر دقیق روابط بین المللی و سیاست های خارجی اتخاذ شده ای که در آغاز بحث اشاره شد، نیستند، بلکه آنها به فراخور فهم خود از شرایط اجتماعی پیش آمده در امتداد آن، معنا و مفهومی را استنباط کرده و به رفتارهای جمعی در قالب های معرفتی ایجاد شده درجامعه درگیر بوده و رفتارهای همراه با تفسیر دقیق معانی، مفاهیم و پدیده ها همراه نیست.
اگر هیجان و میل شدید بروز کرده در جامعه کنونی ایران که گرایش شدیدی به خرید اجناس دارد را نوعی رفتارجمعی تلقی کنیم، بسیار حتی بدون آنکه به درستی و با دقت اخبار ایران و جهان را دنبال کرده باشند در این قالب های معرفتی ایجاد شده و رفتار جمعی هیجانی بروز کرده خود را رها کرده و بدون تامل دقیق در معانی اتفافات رخ داده صرفا به تبعیت از موج به راه افتاده به دنبال خرید کالا هستند.
**ایرنا: تبعات اقتصادی و سیاسی این رفتارها چیست؟
عبدی: اگر بخواهیم به درستی چگونگی بروز این رفتارجمعی در ایران کنونی را تحلیل کنیم باید به این نکته توجه کنیم که هربرت بلومر می گوید رفتارهای جمعی در طول سه مرحله رشد و تکامل یافته و جامعه را متوجه خود می کنند:
مرحله اول ولوله است، در این مرحله ولوله یا تحرک فرد نسبت به موضوع هایی خاص حساس شده و ضمن احساس تعلق و مسوولیت نسبت به مساله تحت تاثیر مواردی قرار رگفته به ولوله در افتاده و به توجه و فعالیت بیشتر پیرامون موضوع کشانده می شود.
در خصوص این میل شدید به خرید که اخیرا درجامعه رخ داده نیز چنین است که در ابتدا برخی افراد برحسب شناخت و فهمی که از معنای روابط بین المللی جاری حاصل کردند، نسبت به نوع رفتارهای سیاسی رخ داده در سطح بین المللی حساس شده و ضمن احساس تاثیرپذیری از این مناسبات در زندگی خصوصی و عمومی خود به ولوله افتاده و فعالیت های اقتصادی مرتبط با این موضوع که همان تبدیل نقدینگی ها به دلار، طلا و سایر کالاها را تشدید کردند.
مرحله دومی که به عنوان سازوکار تعیین کننده رشد و تکامل رفتارجمعی است، هیجان جمعی نام دارد در این مرحله با شدت یافتن حساسیت های موضوع مورد توجه مردم و بیشتر شدن ولوله به راه افتاده در سطح جامعه هیجان جمعی بیشتری در میان مردم به وجود می آید و در این حالت مردم بدون توجه به بسیاری از قواعد و رفتارهای رایج و حتی فرهنگ عمومی موجود در جامعه متاثر از روح جمعی حاکم شده، خود را درون این هیجان جمعی رها کرده و به هر سویی که این موج ببرد حرکت می کنند.
**ایرنا: منظور شما از روح جمعی در این رفتارهای هیجانی چیست؟
عبدی: منظور از روح جمعی همان جریان فکری واحساس جاری شده درجامعه است، در جامعه ایران کنونی نیز در امتداد آن ولوله به راه افتاده، جریان احساسی خاصی در جامعه جاری شده که مردم بدون آنکه به دقت فکر کنند خود را در این جریان رها کرده و متاثر از این احساس های جمعی میل و هیجان شدیدی به خرید و انبار کردن کالا دارند.
تصور مردم این است که در روزهای آینده این کالاها نایاب شده یا بسیار گران می شوند، این تصور موجود را متاثر از احساس های حاکم بر جامعه به دست آورده اند و این تصور با بررسی و شناخت دقیق حاصل نشده است.
حال احتمال دارد بخشی از جامعه با بررسی و تامل به این شناخت رسیده باشند اما عموم مردم در این لحظه ها که گام دوم پدیدآیی رفتار جمعی است از قدرت فکر کردن غافل بوده و اسیر موج به راه افتاده می شوند.
سومین مرحله در فرآیند رشد و تکامل رفتارهای جمعی واگیری اجتماعی است هرچه هیجان جمعی شدت یابد و پدیده از خودرهایی کامل تر بروز کند، روح جمعی تنها مجری تصمیم ها و اقدام های جمعی می شود و هر حرکتی در دیگران فرد را به این سو و آن سو می کشاند.
**ایرنا: آیا این حالت واگیری اجتماعی یا به تعبیری این رفتارهای جمعی به راه افتاده که نوع هیجان جمعی خرید کالا است به شکل های سازمان یافته رفتار جمعی تبدیل شود؟
عبدی: حالت واگیری اجتماعی به عنوان فرآیندی نابخردانه و ناگهانی هرگونه روش نهادی را از افراد سلب و آنها را تابع محض، همگون و یکپارچه می کند پس اگر این فرآیند تشریح شده برای چگونگی پدید آید.
رفتارهای جمعی مرور شود، متوجه خواهیم شد که چگونه با به راه افتادن ولوله و حساس شدن توجه افراد به مسائلی خاص هیجان جمعی پیرامون خرید در شرایط کنونی ایران به راه افتاده و در پهنه جامعه، واگیری اجتماعی یافته و گسترش پیدا کرد.
مردم با کمتر توجهی به کنش های رخ داده در سطح مبدا آغازین این رفتارجمعی، یعنی همان روابط سیاسی ایران و کشورهای موضوع بحث، رفتارجمعی ایجاد شده را ادامه می دهند تا اینکه از همان سطح آغازین یا بدنه رفتارجمعی موجود، فهم و کنشی خنثی کننده سطح آغازین یا بدنه رفتارجمعی موجود ، فهم و کنشی خنثی کننده شکل بگیرد اما از طرف دیگر این رفتارجمعی پدیدآمده که به شکل میل و هوس شدید و یا هیجان خرید بروز یافته کنترل نشود، می تواند از شکل های اولیه، کم دوام تر و سازمان نیافته، به شکل های پایه دارتر، هدفمند و سازمان یافته رفتار جمعی تبدیل شود.
از طرفی اگر بخواهیم این موضوع را که به عنوان خطر جدی می تواند کلیت کشور ایران را تهدید می کند، روشن تر توضیح دهم باید بگویم یک رفتار جمعی از این شکل هیجانی کم دوام تر، غیرهدفمند ،غیرسازمان یافته و گذرا به یک جنبش اجتماعی که به حالی نسبتا پایدارتر ، هدفمند، سازمان یافته تر از رفتارهای جمعی است، تبدیل شود.
**ایرنا: نقش شایعه در این شکل از هیجان جمعی چیست؟
عبدی: در این مکانیسم بروز ولوله در جامعه و گسترش آن تا مرحله واگیری اجتماعی برسازی یک رفتار جمعی به شکل هیجان جمعی پیرامون خرید کالا و حتی پس از آن تبدیل چنین شکلی از رفتارهای جمعی به جنبش اجتماعی مکانیسم «شایعه» نقش بسیار مهمی می تواند بازی کند،علاوه بر شایعه مکانیسمی در جامعه شکل می گیرد که طی آن در فرآیند روابط اجتماعی افراد با یکدیگر اخبار مهم و حساسیت برانگیز مدام در جامعه از فردی به فرد دیگر و از کانال های مختلف منتقل می شود.
در شرایط کنونی یکی از مهم ترین مجاری این اختصارسازی و انتقال سریع اخبار و شایعات حساس برانگیز که می تواند در جامعه موج به راه انداخته و یا این موج به راه افتاده را گسترش داده و با سرعت بیشتری دامن بزنند، شبکه های اجتماعی مجازی و به طور کلی فضای مجازی است.
**ایرنا: نقش شبکه های اجتماعی در گسترش شایعات این رفتارهای جمعی چیست؟
عبدی: پیش از پرداختن به نقش و تاثیر و فضای مجازی باید توضیح دهم که هم در فرِآیند ایجاد و اشاعه شایعه و هم در فرآیند پخش و انتشار اخبار رویدادهای مرتبط دربطن رفتارجمعی به راه افتاده خود به خود مکانیسمی به وجود می آید تا نهایت حساسیت مردم را برانگیزد و توجه افکار عمومی را جلب کند.
به عنوان مثال شایعه ها به اختصار، سریع و روشن منتشر می شوند و همچنین اخبار نیز به شکلی مختصرشده و پخش می شوند که بیش ترین حساسیت را با کوتاه ترین و روشن ترین پیام ها منتشر کنند.
یا همین طور اگر فیلم و یا صوت خاصی از یک رویداد خبری مرتبط تولید شده باشد بریده ای از مرتبط ترین و حساس ترین بخش یا بخش های آن یک باره و یا به ترتیب و برنامه ریزی شده منتشر شده و دست به دست می چرخد.
اتفاق دیگری که به خصوص در فرآیند گسترش شایعه رخ می دهد حساس کردن افکارعمومی با کاربرد کلمات و عبارت های حساسیت برانگیز است که می تواند واکنش افکار عمومی را برانگیزد.
برای مثال در جریان افزایش قیمت دلار در پی خروج آمریکا از برجام برخی شبکه های ماهواره ای و شبکه های اجتماعی مجازی به پیش بینی غیرکارشناسانه و یا حتی کارشناسانه حواس افکار عمومی حساس کرده و زمینه های بروز هیجانی جمعی برای هجوم و خرید دلار ایجاد کرده و مدام به آن دامن زدند.
**ایرنا: هدف گذاری اصلی از این شایعات چیست؟
عبدی: برخی از این شایعه پراکنی ها و یا حتی اطلاع رسانی ها غیرسازمان یافته و با هدف نشر اخبار بود و برخی دیگر با هدف فراهم کردن زمینه هرج و مرج عمومی و حتی آسان تر کردن فرآیند شکل گیری یک جنبش اجتماعی است.
در جریان گسترش اخبار و شایعه ها در زمینه رفتارجمعی شکل گرفته پیرامون خرید کالا هرچه قدر هم حاکمیت خواسته باشد با نشر اخبار خنثی کننده هیجان جمعی، موج به راه افتاده را کنترل کند و یا از بروز آن در ابتدا جلوگیری کنند.
کانال های رسمی و غیررسمی اطلاع رسانی بسیاری وجود دارند که کنترل محتوای نشر شده در آن امکان پذیر نیست به همین دلیل با وجود آنکه مدام کانال اطلاع رسانی داخلی و همسو با حاکمیت و دولت سعی در نشر اخباری داشتند که آرامش جامعه راحفظ کند، کانال دیگری بودند که مانند بمب عمل کرده و آرامش جامعه را برهم زده و ولوله ای در بطن جامعه به راه انداختند.
**ایرنا: نقش رسانه های داخلی در خنثی سازی این شایعات چیست؟
عبدی: از یک سو برنامه هایی تلویزیونی مانند اخبار با نشان دادن گزارش های مختلفی که حاکی از کنترل دولت بر بازار و توزیع ارز دولتی برای واردات کالا و یا نظارت نهادهای مسوول و بازار داشت، سعی در آرام نشان دادن شرایط داشت و از سوی دیگر در فضای مجازی و به خصوص شبکه های ماهواره ای خارج از کشور فضا بیش از حد سیاه و آشفته نشان داده می شد.
طبیعی است در این شرایط خاص و حتی شرایط عادی جامعه، هرچه رسانه محتوایی متفاوت با واقعیت موجود را نشر دهد، از اعتماد به او کاسته خواهد شد.
پس با وجود آنکه بازارهای اساسی مانند بازار خودرو آشفتگی ها و سواستفاده های خاص خود را داشت، اخبار منتشر شده از مجاری صداوسیما در صدد نشان دادن کنترل آن توسط مسوولان و برخورد با سواستفاده کنندگان را داشت.
در این شرایط مردم در مقایسه با واقعیت مشاهده کرده در جامعه با آنچه که این رسانه ها نشان می دادند، اعتماد خود به این مجاری اطلاع رسانی از دست داده و بیشتر به خبرهای غیرمعتبر و شایعات منتشر شده در شبکه های اجتماعی مجازی واکنش نشان می دادند و همچنان نشان می دهند.
این افراد که هرخبردر دست و نادرست حساسیت آنها را برانگیخته و منجر به بروز واکنش در آنها می شود، و هر پیامی که در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود بدون توجه به منبع منتشرکننده و سایر شاخص های مشخص کننده اعتبار خبر نه تنها حواسشان تیزشده و نسبت به آن واکنش نشان می دهند، بلکه بدون توجه به پیامدهای آن سریع آن را به گروه ها وصفحه های شخصی دیگران ارسال می کنند، به این شکل مکانیسم شایعه و خبرپراکنی با بکارگیری تکنیک اختصارسازی و بهره گیری ازکلمات و عبارت های حساسیت برانگیز از طریق رسانه های رسمی و غیررسمی و به خصوص شبکه های اجتماعی مجازی به رفتار جمعی ایجاد شده دامن زده و حتی می توانند زمینه های تبدیل آن به یک جنبش اجتماعی را فراهم کنند.
گفت و گو از فرنگیس حمزه یی
9887 /6048
انتهای پیام یکی از این راهبردهای شایعه پراکنی ها از موج گرانی ها در ایران، قحطی، هجوم مردم به فروشگاه ها، صف های طویل در پمپ بنزین ها برای خرید سوخت است.
دامن زدن به این مسائل کار هر روز رسانه های غربی و شبکه های فارسی زبان است که با سوء استفاده از اثر تحریم های آمریکا بر فعالیت های اجتماعی واقتصادی در زندگی ایرانیان بر طبل شایعات و موج هیجانات اجتماعی مردم این کشور می کوبند.
در2 ماهه اخیر نُقل هر مجلسی حرف اقتصاد، تلاطم در بازار و بویژه وافزایش ناگهانی و بی رویه کالاهاست ، افزایش ناگهانی قیمت ها همه را به تکاپو درآورد، مردم نگران و در تلاش بودند که هرچه می توانند بیشتر کالا بخرند تا به قول خودشان ضرر نکنند.
این رفتارها در حالی از سوی برخی از شهروندان انجام می شد که برخی از مردم همچنان معتقدند مردم باید به اندازه نیاز روزانه شان خرید کنند و نباید با خرید اضافی وضعیت را وخیم تر کرده و زمینه سواستفاده دلالان و رسانه های غربی را فراهم سازند.
**نقش کانال های خبری به شایعات
درواقع خود مردم به شایعات کمبود کالا دربازار دامن زده وعرصه را برای سودجویان باز نگه می دارند اما در این بین رسانه های مجازی بویژه کانال های خبری هم تیر خلاصی را برپیکر ارزانی زدند و تا توانستند ته دل مردم را خالی کردند که وضعیت خیلی خراب است و از این طریق فشار روانی زیادی به مردم وارد شد.
در تبیین جامعه شناختی رفتارهای اقتصادی ایرانیان و هیجان جمعی ایرانیان در خرید کالا ابتدا باید این نکته را مدنظر داشت که انسان براساس معنایی که از پدیده ها و امور پیرامون خود درک می کند با آنها ارتباط برقرار کرده و در جامعه زندگی می کند، یکی از این پدیده ها که انسان ایرانی براساس معنای فهم کرده از آن زندگی خود را شکل می بخشد روابط خارجی ایران با آمریکا و اتحادیه اروپا است.
اما سیاست های خارجی ایالات متحده و رفتارهای ترامپ برای مردم معنای دیگری هم داشته است به عنوان مثال این سیاست ها این معنا و فهم را ایجاد کرده که به دولت آمریکا نمی توان اعتماد کرد، آمریکایی ها به دنبال تضعیف هرچه بیشتر کلیت ایران هستند و هدف آنها نوع رژیم خاصی که بر ایران حاکمیت دارد، نیست و موارد مشابه این معانی.
در هر صورت موضوع بحث پیش رو این است که چرا مردم چنین خرید هیجانی روی آورده اند؟ چرا قبل از اینکه اتفاقی بیفتد از ترس کمبود مواد غذایی با رفتار هیجان زده خود چنین پدیده ای را دامن می زنند؟
یک جامعه شناس در هرمزگان در این باره معتقد است: تمام این ها نوعی رفتار اجتماعی است، رفتاری در سطح فردی و جمعی از طرف دیگر در مقدمه بحث اشاره شد که رفتار انسان ها در محیطی که پیرامون آن را شکل داده رخ می دهد و در این محیط اشیاء و پدیده ها همه داری مفهوم و معنا هستند افراد نیز با توجه به معنایی که از این پدیده ها درک می کنند، رفتاری در سطح فردی و جمعی از خود بروز می دهند.
مصطفی عبدی در گفت و گو با ایرنا افزود: یکی از پدیده هایی که این روزها در افکار عمومی ایرانیان حساست ویژه ای یافته روابط ایران و آمریکا و به خصوص سیاست های اتخاذ شده از سوی آمریکا در قبال ایران است.
**ایرنا: یکی از عنصرهای فهم شده بر تاثیرگذاری این رفتارهای اقتصادی و خریدهای هیجانی کالا رفتارهای بین المللی است، در این باره توضیح بفرمایید؟
عبدی: برحسب تجربه های پیشین مردم ایران معنا و مفهوم خاصی از این رفتارهای بین المللی درک کرده و براساس آن در زندگی روزمره خود تصمیم می گیرند که اکنون و آینده خود را چگونه مدیریت کنند.
اما در خصوص این خرید به اصطلاح هیجانی مردم ایران نیز وضعیت برهمان شکلی است یعنی این پدیده خرید هیجانی نوعی رفتار است، رفتاری که براساس فهم رفتارکنندگان از محیط و پدیده های واقع در آن شکل گرفته است، بنابراین یکی از عنصرهای مهم تاثیرگذار براین رفتار شکل گرفته، رفتارهای بین المللی رخ داده و معنای فهم شده از آن در نزد ایرانیان است.
از طرف دیگر این رفتار هیجانی از سطح فردی عبور کرده و در سطح جمعی شکل گرفته است، یعنی در مواجه با این پدیده با نوعی رفتار جمعی روبرو هستم برای تحلیل پدیده یادشده بهترین کار این است که به چارچوب تئوریکی که هربرت بلوم، جامعه شناس تفسیرگرا از انواع رفتارهای جمعی و ساز و کار بروز و گسترش آن ها ارائه داده مراجعه کنیم به باور بلوم رفتارهای جمعی اگرچه تابع الگوهای ساختی و درونی جامعه کلان هستند اما کمتر از الگوها و نسخه های فرهنگی به ظاهر موجود تبعیت می کنند.
**ایرنا: شاخص مهم این نوع رفتارهای جمعی واجتماعات چیست وبه صورت مصداقی شاخص این اثرگذاری را بیان بفرمایید؟
عبدی: شاخص مهم این نوع اجتماعات آن است که مجموعه ای خاص را در قالب کلان جامعه جدا کرده و به عنوان یک واقعیت بیرونی و حاکم بر افراد تاثیرگذاری می کند و این شکل از واقعیت اجتماعی مورد بحث همان چیزی است که امروزه در جامعه ایران به آسانی قابل دیدن است.
هوس جمعی شدیدی به خرید کالا و ذخیره آنها برای مصرف در آینده و خرید کالا باانگیزه سرمایه گذاری و جلوگیری از کاهش و به تعبیری سقوط سرمایه در میان مردم رایج شده و اشاعه و گسترش این هوس و میل شدید از سطح رفتار فردی به رفتارهای جمعی مجموعه ای خاص از رفتارمردم درشکل جمعی آن را در قالب کلان جامعه به وجود می آورد و از سایر ابعاد جامعه به شکلی جدا کرده که به عنوان یک واقعیت بیرونی و حاکم بر افراد جامعه بر پهنه بیشتری از جامعه سیطره یافته واعضا بسیاری از جامعه ایران را به خود مشغول کرده است.
مردم بدون آنکه خود بدانند فکر کنند اسیر این قالب رفتارجمعی به راه افتاده شده اند و نمودهای ظاهری این رهاشدگی در رفتار جمعی مورد بحث را با ساعت ها ایستادن در صف بنزین و یا دریافت وام های بانکی مختلف برای خرید مسکن و غیره از خود بروز می دهند.
**ایرنا: آثار فردی و اجتماعی رفتارهای هیجانی و خود رهایی برسایر افراد جامعه چیست؟
عبدی: بخشی از جامعه که که به فراخور فهم درست یا نادرست خود از این مسائل رفتارهایی همچون خرید فراتر از نیازهای عادی زندگی خود انجام می دهند موجی در جامعه ایجاد می کنند که به دنبال آن دیگران با درک خاص خود مفهوم و معنای شرایط عینی و ذهنی ایجاد شده در بطن جامعه به این موج دامن زده و خود را در این رفتار جمعی برساخته شده رها می کنند.
یعنی همه کسانی که در این قالب رفتاری وارد شده و یا به تعبیری دچار خود رهایی شده اند توانایی درک و تفسیر دقیق روابط بین المللی و سیاست های خارجی اتخاذ شده ای که در آغاز بحث اشاره شد، نیستند، بلکه آنها به فراخور فهم خود از شرایط اجتماعی پیش آمده در امتداد آن، معنا و مفهومی را استنباط کرده و به رفتارهای جمعی در قالب های معرفتی ایجاد شده درجامعه درگیر بوده و رفتارهای همراه با تفسیر دقیق معانی، مفاهیم و پدیده ها همراه نیست.
اگر هیجان و میل شدید بروز کرده در جامعه کنونی ایران که گرایش شدیدی به خرید اجناس دارد را نوعی رفتارجمعی تلقی کنیم، بسیار حتی بدون آنکه به درستی و با دقت اخبار ایران و جهان را دنبال کرده باشند در این قالب های معرفتی ایجاد شده و رفتار جمعی هیجانی بروز کرده خود را رها کرده و بدون تامل دقیق در معانی اتفافات رخ داده صرفا به تبعیت از موج به راه افتاده به دنبال خرید کالا هستند.
**ایرنا: تبعات اقتصادی و سیاسی این رفتارها چیست؟
عبدی: اگر بخواهیم به درستی چگونگی بروز این رفتارجمعی در ایران کنونی را تحلیل کنیم باید به این نکته توجه کنیم که هربرت بلومر می گوید رفتارهای جمعی در طول سه مرحله رشد و تکامل یافته و جامعه را متوجه خود می کنند:
مرحله اول ولوله است، در این مرحله ولوله یا تحرک فرد نسبت به موضوع هایی خاص حساس شده و ضمن احساس تعلق و مسوولیت نسبت به مساله تحت تاثیر مواردی قرار رگفته به ولوله در افتاده و به توجه و فعالیت بیشتر پیرامون موضوع کشانده می شود.
در خصوص این میل شدید به خرید که اخیرا درجامعه رخ داده نیز چنین است که در ابتدا برخی افراد برحسب شناخت و فهمی که از معنای روابط بین المللی جاری حاصل کردند، نسبت به نوع رفتارهای سیاسی رخ داده در سطح بین المللی حساس شده و ضمن احساس تاثیرپذیری از این مناسبات در زندگی خصوصی و عمومی خود به ولوله افتاده و فعالیت های اقتصادی مرتبط با این موضوع که همان تبدیل نقدینگی ها به دلار، طلا و سایر کالاها را تشدید کردند.
مرحله دومی که به عنوان سازوکار تعیین کننده رشد و تکامل رفتارجمعی است، هیجان جمعی نام دارد در این مرحله با شدت یافتن حساسیت های موضوع مورد توجه مردم و بیشتر شدن ولوله به راه افتاده در سطح جامعه هیجان جمعی بیشتری در میان مردم به وجود می آید و در این حالت مردم بدون توجه به بسیاری از قواعد و رفتارهای رایج و حتی فرهنگ عمومی موجود در جامعه متاثر از روح جمعی حاکم شده، خود را درون این هیجان جمعی رها کرده و به هر سویی که این موج ببرد حرکت می کنند.
**ایرنا: منظور شما از روح جمعی در این رفتارهای هیجانی چیست؟
عبدی: منظور از روح جمعی همان جریان فکری واحساس جاری شده درجامعه است، در جامعه ایران کنونی نیز در امتداد آن ولوله به راه افتاده، جریان احساسی خاصی در جامعه جاری شده که مردم بدون آنکه به دقت فکر کنند خود را در این جریان رها کرده و متاثر از این احساس های جمعی میل و هیجان شدیدی به خرید و انبار کردن کالا دارند.
تصور مردم این است که در روزهای آینده این کالاها نایاب شده یا بسیار گران می شوند، این تصور موجود را متاثر از احساس های حاکم بر جامعه به دست آورده اند و این تصور با بررسی و شناخت دقیق حاصل نشده است.
حال احتمال دارد بخشی از جامعه با بررسی و تامل به این شناخت رسیده باشند اما عموم مردم در این لحظه ها که گام دوم پدیدآیی رفتار جمعی است از قدرت فکر کردن غافل بوده و اسیر موج به راه افتاده می شوند.
سومین مرحله در فرآیند رشد و تکامل رفتارهای جمعی واگیری اجتماعی است هرچه هیجان جمعی شدت یابد و پدیده از خودرهایی کامل تر بروز کند، روح جمعی تنها مجری تصمیم ها و اقدام های جمعی می شود و هر حرکتی در دیگران فرد را به این سو و آن سو می کشاند.
**ایرنا: آیا این حالت واگیری اجتماعی یا به تعبیری این رفتارهای جمعی به راه افتاده که نوع هیجان جمعی خرید کالا است به شکل های سازمان یافته رفتار جمعی تبدیل شود؟
عبدی: حالت واگیری اجتماعی به عنوان فرآیندی نابخردانه و ناگهانی هرگونه روش نهادی را از افراد سلب و آنها را تابع محض، همگون و یکپارچه می کند پس اگر این فرآیند تشریح شده برای چگونگی پدید آید.
رفتارهای جمعی مرور شود، متوجه خواهیم شد که چگونه با به راه افتادن ولوله و حساس شدن توجه افراد به مسائلی خاص هیجان جمعی پیرامون خرید در شرایط کنونی ایران به راه افتاده و در پهنه جامعه، واگیری اجتماعی یافته و گسترش پیدا کرد.
مردم با کمتر توجهی به کنش های رخ داده در سطح مبدا آغازین این رفتارجمعی، یعنی همان روابط سیاسی ایران و کشورهای موضوع بحث، رفتارجمعی ایجاد شده را ادامه می دهند تا اینکه از همان سطح آغازین یا بدنه رفتارجمعی موجود، فهم و کنشی خنثی کننده سطح آغازین یا بدنه رفتارجمعی موجود ، فهم و کنشی خنثی کننده شکل بگیرد اما از طرف دیگر این رفتارجمعی پدیدآمده که به شکل میل و هوس شدید و یا هیجان خرید بروز یافته کنترل نشود، می تواند از شکل های اولیه، کم دوام تر و سازمان نیافته، به شکل های پایه دارتر، هدفمند و سازمان یافته رفتار جمعی تبدیل شود.
از طرفی اگر بخواهیم این موضوع را که به عنوان خطر جدی می تواند کلیت کشور ایران را تهدید می کند، روشن تر توضیح دهم باید بگویم یک رفتار جمعی از این شکل هیجانی کم دوام تر، غیرهدفمند ،غیرسازمان یافته و گذرا به یک جنبش اجتماعی که به حالی نسبتا پایدارتر ، هدفمند، سازمان یافته تر از رفتارهای جمعی است، تبدیل شود.
**ایرنا: نقش شایعه در این شکل از هیجان جمعی چیست؟
عبدی: در این مکانیسم بروز ولوله در جامعه و گسترش آن تا مرحله واگیری اجتماعی برسازی یک رفتار جمعی به شکل هیجان جمعی پیرامون خرید کالا و حتی پس از آن تبدیل چنین شکلی از رفتارهای جمعی به جنبش اجتماعی مکانیسم «شایعه» نقش بسیار مهمی می تواند بازی کند،علاوه بر شایعه مکانیسمی در جامعه شکل می گیرد که طی آن در فرآیند روابط اجتماعی افراد با یکدیگر اخبار مهم و حساسیت برانگیز مدام در جامعه از فردی به فرد دیگر و از کانال های مختلف منتقل می شود.
در شرایط کنونی یکی از مهم ترین مجاری این اختصارسازی و انتقال سریع اخبار و شایعات حساس برانگیز که می تواند در جامعه موج به راه انداخته و یا این موج به راه افتاده را گسترش داده و با سرعت بیشتری دامن بزنند، شبکه های اجتماعی مجازی و به طور کلی فضای مجازی است.
**ایرنا: نقش شبکه های اجتماعی در گسترش شایعات این رفتارهای جمعی چیست؟
عبدی: پیش از پرداختن به نقش و تاثیر و فضای مجازی باید توضیح دهم که هم در فرِآیند ایجاد و اشاعه شایعه و هم در فرآیند پخش و انتشار اخبار رویدادهای مرتبط دربطن رفتارجمعی به راه افتاده خود به خود مکانیسمی به وجود می آید تا نهایت حساسیت مردم را برانگیزد و توجه افکار عمومی را جلب کند.
به عنوان مثال شایعه ها به اختصار، سریع و روشن منتشر می شوند و همچنین اخبار نیز به شکلی مختصرشده و پخش می شوند که بیش ترین حساسیت را با کوتاه ترین و روشن ترین پیام ها منتشر کنند.
یا همین طور اگر فیلم و یا صوت خاصی از یک رویداد خبری مرتبط تولید شده باشد بریده ای از مرتبط ترین و حساس ترین بخش یا بخش های آن یک باره و یا به ترتیب و برنامه ریزی شده منتشر شده و دست به دست می چرخد.
اتفاق دیگری که به خصوص در فرآیند گسترش شایعه رخ می دهد حساس کردن افکارعمومی با کاربرد کلمات و عبارت های حساسیت برانگیز است که می تواند واکنش افکار عمومی را برانگیزد.
برای مثال در جریان افزایش قیمت دلار در پی خروج آمریکا از برجام برخی شبکه های ماهواره ای و شبکه های اجتماعی مجازی به پیش بینی غیرکارشناسانه و یا حتی کارشناسانه حواس افکار عمومی حساس کرده و زمینه های بروز هیجانی جمعی برای هجوم و خرید دلار ایجاد کرده و مدام به آن دامن زدند.
**ایرنا: هدف گذاری اصلی از این شایعات چیست؟
عبدی: برخی از این شایعه پراکنی ها و یا حتی اطلاع رسانی ها غیرسازمان یافته و با هدف نشر اخبار بود و برخی دیگر با هدف فراهم کردن زمینه هرج و مرج عمومی و حتی آسان تر کردن فرآیند شکل گیری یک جنبش اجتماعی است.
در جریان گسترش اخبار و شایعه ها در زمینه رفتارجمعی شکل گرفته پیرامون خرید کالا هرچه قدر هم حاکمیت خواسته باشد با نشر اخبار خنثی کننده هیجان جمعی، موج به راه افتاده را کنترل کند و یا از بروز آن در ابتدا جلوگیری کنند.
کانال های رسمی و غیررسمی اطلاع رسانی بسیاری وجود دارند که کنترل محتوای نشر شده در آن امکان پذیر نیست به همین دلیل با وجود آنکه مدام کانال اطلاع رسانی داخلی و همسو با حاکمیت و دولت سعی در نشر اخباری داشتند که آرامش جامعه راحفظ کند، کانال دیگری بودند که مانند بمب عمل کرده و آرامش جامعه را برهم زده و ولوله ای در بطن جامعه به راه انداختند.
**ایرنا: نقش رسانه های داخلی در خنثی سازی این شایعات چیست؟
عبدی: از یک سو برنامه هایی تلویزیونی مانند اخبار با نشان دادن گزارش های مختلفی که حاکی از کنترل دولت بر بازار و توزیع ارز دولتی برای واردات کالا و یا نظارت نهادهای مسوول و بازار داشت، سعی در آرام نشان دادن شرایط داشت و از سوی دیگر در فضای مجازی و به خصوص شبکه های ماهواره ای خارج از کشور فضا بیش از حد سیاه و آشفته نشان داده می شد.
طبیعی است در این شرایط خاص و حتی شرایط عادی جامعه، هرچه رسانه محتوایی متفاوت با واقعیت موجود را نشر دهد، از اعتماد به او کاسته خواهد شد.
پس با وجود آنکه بازارهای اساسی مانند بازار خودرو آشفتگی ها و سواستفاده های خاص خود را داشت، اخبار منتشر شده از مجاری صداوسیما در صدد نشان دادن کنترل آن توسط مسوولان و برخورد با سواستفاده کنندگان را داشت.
در این شرایط مردم در مقایسه با واقعیت مشاهده کرده در جامعه با آنچه که این رسانه ها نشان می دادند، اعتماد خود به این مجاری اطلاع رسانی از دست داده و بیشتر به خبرهای غیرمعتبر و شایعات منتشر شده در شبکه های اجتماعی مجازی واکنش نشان می دادند و همچنان نشان می دهند.
این افراد که هرخبردر دست و نادرست حساسیت آنها را برانگیخته و منجر به بروز واکنش در آنها می شود، و هر پیامی که در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود بدون توجه به منبع منتشرکننده و سایر شاخص های مشخص کننده اعتبار خبر نه تنها حواسشان تیزشده و نسبت به آن واکنش نشان می دهند، بلکه بدون توجه به پیامدهای آن سریع آن را به گروه ها وصفحه های شخصی دیگران ارسال می کنند، به این شکل مکانیسم شایعه و خبرپراکنی با بکارگیری تکنیک اختصارسازی و بهره گیری ازکلمات و عبارت های حساسیت برانگیز از طریق رسانه های رسمی و غیررسمی و به خصوص شبکه های اجتماعی مجازی به رفتار جمعی ایجاد شده دامن زده و حتی می توانند زمینه های تبدیل آن به یک جنبش اجتماعی را فراهم کنند.
گفت و گو از فرنگیس حمزه یی
9887 /6048
کپی شد
