سلامت الکترونیک یا دیجیتال زمینه نوظهوری از برخورد انفورماتیک، پزشکی، بهداشت عمومی و تجارت است که از طریق شبکه جهانی وب (world wide web) و فناوری‌های نوین مرتبط با آن بهبود و تکامل می‌یابد و با هدف تامین سلامت کامل فیزیکی، ذهنی و اجتماعی ، ادبیات و زمینه‌های خدمتی نوین، سهل و کاربردی را ارایه کرده است.
به گواه آمارهای جهانی، بازار سلامت دیجیتال دنیا در سال ۲۰۱۷ به ۷۳.۱ میلیون دلار رسید و پیش‌بینی شده که با نرخ رشد ۲۱ درصد تا سال ۲۰۲۳ رشد چشمگیری داشته باشد.
مطابق گزارش مؤسسه تحقیقات بازار «هوشمندی راهبردی و پیش‌آگاه»، بازار سلامت دیجیتال طبق فناوری به چند حوزه سلامت همراه، سلامت از راه دور، پرونده‌های سلامت الکترونیک و تجزیه و تحلیل سلامت دسته‌بندی می‌شود که بزرگترین بخش، مربوط به سلامت همراه است و بالغ بر ۳۱.۵ درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی در سلامت دیجیتال را به خود اختصاص داده که بر اساس آن سامانه‌های سلامت در قالب برنامه‌های قابل استفاده تلفن همراه به جامعه عرضه می‌شود و خدمات متعددی همچون پایش وضعیت بیمار، ارزیابی فعالیت بیمار، امکان تنظیم قرار ملاقات با پزشک و دسترسی به پرونده‌های سلامت الکترونیک برای بیماران فراهم می‌کند.
سلامت دیجیتال این امکان را فراهم می‌کند که در فردایی نه چندان دور ارایه خدمات سلامت و نظارت بهینه بر اجرای راهبردهای این بخش در بستر وب و فضای مجازی به بهترین شکل مهیا شود و از این منظر حوزه بهداشت و درمان کشور نیز باید آگاهانه و هدفمند در این مسیر گام بردارد و از غافله دانش نوین عقب نماند.
کفه اقدامات صورت گرفته در حوزه سلامت دیجیتال ایران نسبت به بسیاری از کشورها پایین است است و تاکنون شمار کمی ازاستارت‌آپ سلامت دیجیتال شکل گرفته و از میان آن‌ها انگشت شماری توانسـته‌اند به کسـب وکار جدی و موفق در این حوزه تبدیل شوند و این مهم مسوولیت تصمیم‌سازان کلان سلامت کشور را سنگین‌تر کرده و می‌طلبد که بدون فوت وقت نقشه راه هدفمند و منابع مالی موثر در بهبود مناسبات این بخش رقم بخورد.
تحقق اهداف سند چشم‌انداز نظام و راهبردهای اقتصاد مقاومتی در گرو آن است که بتوان از دانش‌نوین و زنجیره داشته‌های داخلی عرصه سلامت بهره گرفت و کسب و کارهای نو ، درآمدزایی، بهبود خدمات سلامت و حتی صادرات را در حوزه سلامت دیجیتال محقق کرد که این مهم به پیش‌نیاز فرهنگی و اراده محکم و برنامه منسجم نیاز دارد.
چرخه سلامت دیجیتال
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: سلامت دیجیتال در چهار محور دنبال می‌شود که چرخه‌ای از خدمات نوین الکترونیکی را در بهبود مناسبات سلامت برای مردم و شاغلان این بخش فراهم می‌کند و این موضوع مهم به‌عنوان یک زیرساخت حیاتی باید با نیازسنجی و برنامه در استان دنبال شود.
دکتر مرتضی غریبی افزود: سلامت دیجیتال در عرصه خدمت به بیمار اپ‌های مختلفی را شامل می‌شود که برای مثال مطابق نیازها و پیگیری درمانی با استفاده از اپلیکیشن اعلام و یادآوری مصرف دارویی، درج شناسنامه سلامت زمان حیات تا ممات، هشدارهای دوران بارداری، کیفیت تغذیه و هزاران موضوع دیگر را می‌تواند در پوشش خود بگیرد و کیفیت‌بخشی در خدمات را ایجاد کند.
وی توضیح داد: بخش دیگر سلامت دیجیتال می‌تواند در حوزه مدیریت بیمارستانی مطرح شود و در این زمینه از ظرفیت فضای مجازی و فناوری‌های نو می‌توان سامانه‌ای طراحی و اجرا کرد که لحظه به‌لحظه خدمات‌دهی به بیمار را از سوی پرسنل درمانی کنترل کند و مداخلات لازم در این راستا صورت بگیرد.
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک خاطرنشان کرد: نظام مدیریت خدمات و بهبود آن در سطح بیمارستان‌های استان تعریف شده اما هنوز استفاده کیفی از آن نمی‌شود و نیاز است که به‌روز رسانی شده تا اهداف حوزه سلامت به بهترین شکل از بستر دیجیتال ارایه شود.
دکتر غریبی یادآور شد: سلامت دیجیتال در خصوص شاغلان حوزه بهداشت و درمان نیز می‌تواند به شکل کاربردی و حرفه‌ای بهره گرفته شود و اپ‌هایی تعریف شود که ضمن تعریف شناسنامه کاری و سلامت شاغلان در موضوعات آموزشی و کیفیت بخشی خدمت نیز با توان همه‌گیر و سرعت بالا عمل کند.
وی ادامه داد: سویه چهارم خدمات سلامت دیجیتال می‌تواند به‌صورت دیتا سرویس باشد و فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در عرصه سلامت را تسهیل و تسریع کند برای مثال به‌صورت شبکه‌ای امکان کمک‌های فکری پزشکان و پرستاران را از راه دور مهیا کرده و مستندات بالینی بیمار با اشتراک گذاری در شبکه به منظور تصمیم‌گیری درمانی بیماران دنبال شود و در این راستا اکنون هوش مصنوعی کمک کننده است.
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: در سطح کلان کشور در قالب دیتاهای بزرگ سالانه اطلاعات مراجعه‌کنندگان در حال جمع‌آوری است و کوشش شده تا قابلیت انتقال و اتصال به سایر بخش‌ها دنبال شود.
دکتر غریبی توضیح داد: نرم‌افزارهای سلامت، بزرگ مقیاس هستند و یکی از آن‌ها که در حوزه مدیریت کلان بیمارستانی اجرایی شده و در استان مرکزی نیز زیرساخت آن مهیا است، نرم‌افزار HIS است و در حوزه رادیولوژی اکنون سیستم «پکس» در مراکز درمانی استان راه‌اندازی شده و تصاویر از طریق رایانه در اختیار پزشکان معالج قرار می‌گیرد.
وی اظهار داشت: نرم‌افزار نوبت‌دهی نیز در مراکز درمانی در حد ابتدایی در استان وجود دارد که هنوز راه‌اندازی نهایی نشده و نیاز است که به لحاظ مالی و پشتوانه فناوری تقویت شود.
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک خاطرنشان کرد: این دانشگاه در بهبود خدمات سلامت دیجیتال حوزه شاغلان درمانی سامانه‌ای را طراحی کرده که کارنامه آموزش‌های آنان را شامل می‌شود و افرادی که باید از نظر امتیاز شغلی بهبود یابند در حوزه مدیریتی پیشنهاد می‌شوند و امکان آموزش از راه دور نیز از این طریق مهیا شده و استودیوی کاملی با تجهیزات پیشرفته فناوری روز در دانشگاه علوم پزشکی اراک ایجاد شده که امکان آموزش مجازی برای دانشجو و استاد را مهیا کرده است و دامنه نفوذ آن نیز کشوری است.
دکتر غریبی ادامه داد: در حوزه جمع‌آوری اطلاعات داده سی‌تی‌اسکن‌ها در استان سامانه خود ادراکی در استان ایجاد شده که تاکنون اطلاعات ۲۰ هزار سی‌تی‌اسکن با شاخص‌های مختلف در آن هست و ریسک خطربرای بیمار مشخص شده است.
وی عنوان کرد: دانشگاه صنعتی در مقوله هوش مصنوعی طرحی را انجام داده که بیماران مشکل دار حوزه روانپزشکی و افسردگی‌ها را از روی واکنش چهره و عکس‌العمل صورت مشخص می‌کند اما، این طرح هنوز در مرحله تحقیقاتی است و در مقیاس صنعتی و اجر کارایی ندارد.
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک افزود: اپلیکیشنی در زمینه معرفی آدرس مکانی پزشکان و روزهای خدمات آنان و داروخانه‌ها و موضوع دارونما و ساعت کاری در سطح محدود و ناقص وجود دارد که باید به صورت علمی و دقیق تقویت شود.
دکتر غریبی تصریح کرد: بهبود مناسبات سلامت دیجیتال به‌صورت کاربردی و اصولی نیازمند تقویت ارتباطات دانشگاه‌ها و پارک علم و فناوری و انجام طرح‌های مشترک است و در این زمینه مقوله نیازسنجی اهمیت بالایی دارد چرا که استارتآپهای غیرکاربردی در این حوزه مثمرثمر نیست و توانمندی‌ها باید به سمتی هدایت شوند که در سایه کار تیمی نتیجه مشخص در حوزه سلامت داشته باشد.
وی یادآور شد: برای این منظور استان مرکزی نیازمند اتاق فکر قدرتمند برای سلامت دیجیتال است چرا که گام‌های نخست در این وادی برداشته شده و شورای پژوهشی استان، بخش خصوصی و دانشگاه‌ها با گفتمان‌سازی و تعامل باید ابتدا ماهیت کار را بشناسند و بر مبنای نیاز و به شکل کاربردی و هدفمند حرکت کنند.
مدیر فناوری دانشگاه علوم پزشکی اراک توضیح داد: آمار دقیقی از استارتآپهای حوزه سلامت استان وجود ندارد و لازمه کار این است که با یکسو کردن نگرش‌های هدفمند در راستای برنامه‌های بالادستی سلامت کشور شرایطی رقم بخورد که بهترین سودمندی را برای شبکه سلامت و شاغلان آن و مردم ایجاد کند.
سلامت دیجیتال وکیفیت خدمات بهداشتی و درمانی
رییس دانشگاه علوم پزشکی اراک نیز در این خصوص گفت: سلامت دیجیتال(E-Heath) مقوله‌ای نو در مناسبات بهداشتی و درمانی است که در سال‌های اخیر به عنوان یکی از اولویت‌های بهبود کیفی خدمات، کاهش هزینه‌ها، مدیریت زمان و نیروی انسانی و فاصله‌گیری از خدمات سنتی سلامت در ایران نیز مطرح شده است و می‌طلبد که در سطوح استانی و کلان با الگوهای علمی و کاربردی در این راستا حرکت شود.
سید«محمد جمالیان» افزود: مفهوم سلامت دیجیتال از سال ۲۰۰۰ در جهان عمومیت یافته و کاربران و متخصصان فراوانی توانسته‌اند در قالب گفتمان‌سازی و راهبری هوشمندانه آن به دستاوردهای بزرگ و پیش‌آگاه برسند و ضمن تحقق سودآوری بالا، ضریب امنیت و رضایتمندی از خدمات کیفی را محقق کنند.
وی توضیح داد: اگرچه اقداماتی در راستای سلامت دیجیتال در کشور رقم خورده اما، به هیچ وجه کافی نیست و تا شرایط کشورهای پیشرفته و صاحب نام در این عرصه فاصله زیادی است چرا که دنیا توانسته در فرصت محدود حیات فناوری، غول‌های بزرگ سلامت دیجیتال را ایجاد کند و نیاز است که در سیاست‌ها و برنامه‌های عرصه سلامت کشور به این مهم ویژه نگریسته شود و علاوه بر تامین مالی، فرصت شبکه شدن دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و دولتی و حوزه پژوهش به درستی راهبری شود تا نتایج مدنظر حاصل شود.
رییس دانشگاه علوم پزشکی اراک خاطرنشان کرد: شورای فناوری سلامت وزارت بهداشت و درمان در حمایت از استارت‌آپ‌ها و حوزه دانش‌بنیان اقدامات زیادی انجام داده اما در بستر استان‌ها این مقوله نیازمند تقویت است تا داشته‌های موجود بتواند به پوست اندازی در سلامت سنتی به نوین کمک کند.
یک میلیون و ۱۱۷ هزار پرونده الکترونیک سلامت در استان مرکزی
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: یک میلیون و ۱۱۷ هزار پرونده الکترونیک سلامت با هدف یکپارچه‌سازی اطلاعات سلامت شهروندان استان مرکزی در سامانه سیب ثبت شده است.
«جواد نظری» افزود: سامانه سیب سلامت و پرونده‌های الکترونیک سلامت شهروندی بر اساس ماده ۳۵ برنامه پنجم توسعه در راستای مدیریت بهتر در نظام سلامت کشور و یکپارچه سازی اطلاعات سلامت اجرایی شده و ۴۵۷ واحد فعال بهداشتی شامل مراکز جامع سلامت، پایگاه سلامت و خانه بهداشت در استان مرکزی اکنون خدمات الکترونیک سلامت ارایه می‌دهند.
وی توضیح داد: یک‌هزار و ۵۵۴ کاربر اقدامات ثبت الکترونیک خدمات پایش و ارزیابی سیب سلامت را در سامانه استان مرکزی انجام می‌دهند و ۱۰ میلیون و ۷۷۷ هزار و ۸۶۶ نفر روز مراجعه در قالب پرونده‌های الکترونیک تاکنون به مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت استان مرکزی صورت گرفته که می‌توان این مهم را بخشی از سلامت دیجیتال در استان عنوان کرد که در سال‌های اخیر و به همت دولت تدبیر و امید محقق شده است.
رییس مرکز بهداشت استان مرکزی یادآور شد: ۴۶ میلیون و ۵۱۰ هزار خدمت نیز از ابتدای برنامه تحول سلامت تاکنون در سامانه یکپارچه بهداشت استان مرکزی (سیب سلامت) ثبت شده و بیش از یک میلیون نفر تاکنون حداقل یک بار خدمت در قالب پرونده الکترونیک سلامت دریافت کرده‌اند.
سهم ناچیز بخش سلامت از خدمات مرکز رشد و پیش رشد پارک علم و فناوری اراک
مدیر مرکز رشد واحدهای فناور پارک علم و فناوری استان مرکزی گفت: ۱۰۰ واحد فناور و صاحب ایده در این استان از خدمات مرکز رشد و پیش رشد پارک علم و فناوری اراک بهره‌مند هستند که زمینه فعالیت اغلب این واحدها در حوزه فناوری اطلاعات ( آی تی)و پس از آن رشته های فلزی، برق و اتوماسیون ،علوم مختلف کشاورزی و شیمیایی است و سهم حوزه سلامت در این بخش ناچیز می‌باشد.
«مجید شمسی» افزود: با توجه به ظرفیت بالای استان مرکزی انتظار می‌رود که استقبال صاحبان ایده در زمینه سلامت در کنار سایر بخش‌ها از جمله صنایع فلزی و شیمیایی بیوتکنولوژی ، نانو و زیر شاخه های کشاورزی متناسب با قابلیت های استانی افزایش یابد.
وی اضافه کرد: دانشگاه آزاد اسلامی پارسال «استارتاپ ویکند»(رویدادی آموزشی - تجربی که در ۳ روز متوالی در آخر هفته برگزار می‌شود) در حوزه سلامت برگزار کرد و موضوعات آن ساماندهی سیستم هوشمند، کاربرد فناوری اطلاعات در حوزه سلامت و به روز رسانی تجهیزات در حوزه سلامت بود اما، این مباحث در حد نظری ارایه شده و هنوز خروجی در حد انتظاری را در بستر سلامت استان نداشته است.
وی اظهارداشت: دانشگاه علوم پزشکی اراک تفاهم‌نامه‌ای را با پارک علم و فناوری استان مرکزی امضا کرده اما، هنوز راهبرد هدفمند و قوی در این راستا تعریف نشده است.
وی عنوان کرد: ذی‌نفع مهم سلامت دیجیتال دولت است و اگر استارت‌آپی شکل بگیرد باید دولتی‌ها پیشگام آن باشند و این مهم در وهله اول بیشتر نیازمند فرهنگ‌سازی و جا انداختن اهمیت سلامت دیجیتال دارد.
مدیر مرکز رشد واحدهای فناور پارک علم و فناوری استان مرکزی خاطرنشان کرد: دانشگاه علوم پزشکی باید فضاسازی کرده و نیازهای اساسی استارتآپهای کاربردی و موثر در این حوزه را تعریف و حمایت کند و پارک علم و فناوری در زمینه حمایت مالی و معنوی هیچ محدودیتی ندارد و در این بخش مقتدرانه و موثر عمل خواهد کرد.
شمسی ادامه داد: مقوله سلول‌های بنیادی در آزمایشگاه پارک علم و فناوری استان در دست پیگیری است و این پارک از هر طرح دانش‌بنیان و ایده نو در حوزه سلامت دیجیتال حمایت می‌کند اما، می‌طلبد که در این راستا نقشه راهی در دانشگاه علوم پزشکی ترسیم شود که این حمایت‌ها موثر بوده و در مسیر رفع نیازها و تسهیل امور به صورت کاربردی و با درآمدزایی و توجیه مادی و معنوی دنبال شود.
شمسی خاطرنشان کرد: تاکنون بیش از ۴۵۰ واحد فناور از خدمات پیش رشد و مرکز رشد استان مرکزی استفاده کرده و به تجاری‌سازی رسیده‌اند و فرصت سازی برای عرصه دانش‌ها و ایده‌های نو سلامت در این مرکز وجود دارد.
۱۶ واحد بیمارستانی استان مرکزی با مدیریت دولتی، سه بیمارستان با راهبری حوزه مدیریت درمان تامین اجتماعی و سه بیمارستان خصوصی در اراک و ساوه ارایه خدمت دارند.
۶۹۸ پزشک عمومی، ۴۸۵ پزشک متخصص و فوق تخصص و یک هزار و ۷۲۶ کارشناس رشته‌های مختلف پیراپزشکی و مامایی در استان مرکزی فعالیت می‌کنند.
