کارشناسان و متخصصان، پدافند غیرعامل را مجموعه‌ای از اقدامات غیرمسلحانه‌تعریف کرده‌اند که به موجب آن چتری از امنیت و بازدارندگی در برابر آسیب و هر نوع تهدید ایجاد می‌شود و این حوزه یکی از تکه‌های حساس و محوری در تکمیل توسعه پایدار، راهبردهای مدیریت هدفمند، تداوم فعالیت‌های ضروری و بهبود پایداری ملی محسوب می‌شود.
پیچیدگی و تحول سریع، ویژگی جوامع کنونی است و پیشبرد اهداف و بالندگی هر کانون جمعیتی در الگوی ساختار مدرن نیازمند مدیریتی خلاقانه، ابتکاری ، علمی و همه جانبه‌نگر است که بتواند با دامنه‌ای از حساسیت و هوشمندی از داشته‌های انسانی، زیرساختی و فناورانه در برابر انواع تهدید حراست کند و در شرایط بروز مشکل گنجینه‌ای غنی از سرمایه پدافند غیرعامل را به نمایش بگذارد.
شاید تا چند دهه قبل دامنه تهدیدات احتمالی برای جوامع انسانی محدودیت داشت اما امروز با رشد افق‌های فناورانه و تغییرات محتوایی در مناسبات جوامع، طیف وسیعی از تهدیدها در حوزه جنگ نرم، تضادهای روانی، سایبری، زیستی، اقتصاد، کالبدی، شیمیایی و پرتویی مدنظر است که هر روز ابعاد پیچیده‌تر و متنوع‌تری را تجربه می‌کند.
استان مرکزی واقع در قلب کشور به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی و تولیدی مهم، کانون جمعیتی با پیشینه تاریخی ۷۵۰۰ ساله، ظرفیت‌های اثربخش در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی، بهره‌مند از تاسیسات هسته‌ای، یکی از کانون‌های با ارزش در مرکز کشور برای حوزه انرژی است که شریان‌های مهم در قالب کریدور جاده‌ای غرب به شرق و شمال به جنوب کشور از دل آن می‌گذرد.
این استان با ۲۹ هزار کیلومتر مربع مساحت، یک میلیون و ۴۴۰ هزار نفر جمعیت و ۱۲ شهرستان که هر یک سهمی از داشته‌های اثربخش را در خود جای داده‌اند، نیازمند سند کارا و حساب‌شده‌ای در حوزه پدافند غیرعامل است تا بتواند با پیش‌آمادگی لازم در حوزه مردمی، خصوصی و دولتی در مواقع بحران راهبردهای مقابله‌ای قوی ارایه دهد و آسیب‌های احتمالی را تا حدممکن کاهش دهد.
پدافند غیرعامل تنها مختص به دستگاه‌های دولتی نیست بلکه باید گفتمانی اثربخش در تمامی بخش‌ها و لایه‌های جامعه شکل بگیرد تا با هوشیاری و اقدامات متناسب با نیازهای هر استان و شهر بتوان در مواقع تهدید سپر دفاعی را به بهترین شکل ایجاد و راهبری کرد.
سویه‌های مختلف پدافند غیرعامل باید در نگاه تصمیم‌سازان استانی به گونه‌ای با داشته‌های محلی گره بخورد که تعاریف و اقدامات تعریف شده بومی بتواند سازگاری و بیشترین اثر را در مواقع لازم از خود به جای بگذارد و این مهم لزوم تشکیل قرارگاه‌های قدرتمند در حوزه پدافند زیستی، سایبری، اقتصادی، کالبدی، مردم‌محور، پرتوی و شیمیایی را بر مبنای تهدیدهای احتمالی هر اقلیم گوشزد می‌کند.
استان مرکزی با بهره‌مندی از ۲ هزار و ۸۰۰ واحد تولیدی و صنعتی، زنجیره قدرتمندی از صنایع مادرتخصصی و مهم، عرصه‌های معدنی و دانش‌بنیان در حوزه سند پدافند اقتصادی باید با ظرافت و نگاه علمی و هوشمندانه الگویی از اقدامات پدافند غیرعامل تعریف کند که بتواند چتری دفاعی را در برابر هرتهدید زیرساختی و انسانی این بخش بگستراند.
آسیب‌پذیری ساختار اقتصادی کشور و استان در سال‌های اخیر قابل کتمان نیست و نیاز است که با توجه به مواردی که تجربه‌شده نگاهی همه جانبه‌نگر و علمی برای تقویت سپر حفاظتی از داشته‌های این بخش در استان رخ بدهد تا بتوان اهداف اقتصاد مقاومتی، نشاط نیروی انسانی، افزایش نرخ بهره‌وری و رونق تولید را به بهترین شکل رقم زد.
یکی از سویه‌های مهم پدافند غیرعامل در عرصه کالبدی شهرها و کانون‌های جمعیتی است که در سند تعریف شده آن باید خطرات احتمالی طبیعی و اقلیمی دیده شود و راهبردهای صیانتی و پیش آمادگی و حفاظت از زیرساخت‌ها، سازه‌های حیاتی و مجموعه‌های خدمات‌رسان و محرک توسعه در آن به خوبی دیده شود.
دامنه آسیب‌های احتمالی در کمین کانون‌های جمعیتی شهری و روستایی تنها در حوادث قهری چون سیل و زلزله نیست بلکه دامنه‌ای از تهدیدهای انسان‌ساخت را نیز شامل می‌شود و نگاه مسئولانه به مدیریت شهری در شکل‌گیری و اصلاح سازه‌ها ، طراحی و مهندسی نقشه راه‌های ارتباطی، استحکام کانون‌های استراتژیک خدمات عمومی نظیر بیمارستان‌ها و اماکن عمومی ، انبارها، پل‌ها و طراحی شیوه‌ای برای بهترین خدمات حین و پس از بحران با حفاظت و ایمنی موثر سازه‌ها و آموزش‌های انسانی از موضوعات جدی است که باید در استان مرکزی مدنظر قرار گیرد.
کلان‌شهر اراک با حدود ۶۰۰ هزار نفر جمعیت در حوزه‌های اشاره شده با نواقص جدی دست به گریبان است و می‌طلبد که اجماعی علمی و هدفمند برای ترمیم نواقص موجود شکل بگیرد.
واقع شدن زیستگاه‌های طبیعی در جای جای استان و برخی کانون‌های بیابانی لزوم توجه اصولی به پدافند زیستی را در استان مرکزی دوچندان کرده است چرا که برای مثال شهر اراک که در مجاورت کویر میقان قرار گرفته در اغلب فصول سال با آلودگی هوا که منشاء آن ذرات معلق ریز ناشی از کانون‌های بیابانی محلی است مواجه می‌شود و با توجه به تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر روند این تهدیدها سرعت بیشتری گرفته و نیاز است که مسئولان استانی به مقوله پدافند غیرعامل زیستی توجه بیشتری کنند.
از سوی دیگر در سال‌های اخیر شیوع برخی از بیماری‌های مشترک انسان و دام در حوزه نوپدید و بازپدید رخ داده که ضمن تلفات و خسارات در جامعه وحوش و طیور می‌تواند عامل تهدید زیستی مهمی برای جوامع انسانی تلقی شود و اگرچه گام‌مهمی در تشکیل قرارگاه زیستی در استان مرکزی برداشته شده اما باید با توجه به دامنه وسیع تهدیدها پیش‌آمادگی‌ها در این عرصه روز به روز افزایش یابد.
تجربه سیلاب بهاره امسال و آتش‌سوزی‌های وسیع مراتع و عرصه‌های طبیعی در فصول گرم سال و مجموعه بزرگی از تهدیدات احتمالی بیوتروریسم و مقوله‌های ناشناخته و رو به گسترش در این عرصه ضرورت هوشمندی مدیریتی و تقویت شبکه آگاهی بخشی به مردم را در کشور و به تبع آن استان مرکزی دوچندان کرده است.
قدرت در دنیای کنونی بر دستیابی به دانش نو و فناوری استوار است و حفاظت از داشته‌های سایبری از این منظر اهمیت زیادی دارد و نگاه خلاقانه و موثر برای به حداقل رساندن آسیب‌ها و تهدیدات این بخش در استان ضروری است.
استان مرکزی از نظر فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز نیز یکی از سرمایه‌های کشور محسوب می‌شود و نگاه فراگیر در پدافند غیرعامل پرتویی و همراهی آگاهانه همه بخش‌ها به ویژه توده مردم در پیشبرد برنامه‌های تعریف شده در سند قرارگاه پرتویی اجتناب‌ناپذیر است.
یکی از سویه‌های مهم در پدافند غیرعامل حوزه پدافند شیمیایی است که با توجه به اینکه استان مرکزی هم در صنایع شیمیایی تاسیسات زیرساختی دارد و هم از قطب‌های مهم کشاورزی محسوب می‌شود و بخشی از تهدیدات شیمیایی مربوط به این بخش است و موضوعات متنوع مسمویت‌ها و مخاطرات دیگر می‌طلبد که اطلاعات این حوزه با استفاده از توان سمن‌ها و رسانه‌ها با شفافیت بیشتری به لایه‌های مردمی منتقل شود.
پدافند مردم محور بخش با اهمیتی از داشته‌های دفاع غیرعامل را شامل می‌شود چراکه بدون مردم و مسئولیت‌پذیری هدفمند در راهبردهای تعریف شده برای قرارگاه‌های مختلف پدافند غیرعامل نمی‌توان برنامه‌های ترسیم شده را به پیش برد.
تهدیدهای نرم، آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر در بطن جامعه و با مردم در ارتباط تنگاتنگ است و برای مهار و مدیریت و پیشگیری از آن‌ها هیچ قدرتی بهتر از مردمی که با آموزش و فرهنگ‌سازی آماده شده باشند، نمی‌تواند مصون سازی و کاهش آسیب را موجب شود.
مدیریت افکار عمومی اصلی راهبردی در پدافند غیرعامل است و هفته پدافند غیرعامل (۸ تا ۱۵آبان‌ماه) فرصتی مهم در بازتعریف و ارزیابی اقدامات بازدارنده دفاعی غیرعامل در استان مرکزی است تا بتوان حساب‌شده‌تر در راستای اهداف توسعه‌ای گام برداشت.
