دلیجان با 2 هزار و 141 کیلومتر مربع وسعت از شمال با قم، از جنوب با استان اصفهان از شرق با کاشان و از غرب با محلات مجاورت دارد و دارای یک بخش مرکزی، 2 شهر دلیجان و نراق و چهار دهستان به نام های دودهک، جاسب، جوشق و هستیجان است.
به گوته اسناد تاریخی در گذشته های دور دلیجان را با نام «دیلگان» یا «دلیگانیا» می خوانندند که به معنای کانون زیستی مردمان دلاور بوده است.
در بخشی از این مستندات تاریخی عنوان شده که در گذشته دلیجان ها و گاری های مسافری چند روزی را در این ناحیه اقامت داشته اند و این مهم عامل آبادی این دیار شده و آوازه اش با دلیجان بلند شده است.
دلیجان پیش از این شهر بزرگی بوده که چهار دروازه داشته در مسیر یکی از پرترددترین راه های کشور قرار بوده است.
کاروانسرا و پل دو دهک، مسجد بزرگ (مسجدالنبی)، مجموعه بازار نراق، امامزاده سلیمان، امامزاده یحیی، امامزاده بی بی زبیده خاتون، غار شگفت انگیز نخجیر، کاروانسرا، قلعه و غار کهک، بادگیرها و آب انبارها ، آبشار گیسو و منازل تاریخی نراق از جمله جاذبه های گردشگری شهرستان دلیجان به شمار می روند.
غار نخجیر دلیجان از نمونه های کم نظیر غارهای آهکی جهان است که در شمال شرقی دلیجان و در حدفاصل شهرهای نراق و دلیجان واقع شده و قدمت آن به هفت میلیون سال می رسد.
این غار زیبا از یک شاخه اصلی و چندین شاخه فرعی تشکیل شده که طول شاخه اصلی آن به یکهزار و 100متر می رسد و شاخه های فرعی آن نیز دارای دره های عمیقی است که در تمامی مسیر تردد بلورها و آویزه های کلسیت مناظری جاذب و زیبا را فرا روی بیننده می گذارد.
منشورها و اسفنج های بلورین کلسیت، باغ های مرجانی، دالان ها، دهلیزها، تراس حوضچه های متعدد شرایطی را در این غار ایجاد کرده که هر گوشه آن تابلویی دلنواز در هنرمندی خالق توانا است و در انتهای مسیر اصلی غار نخجیر نیز دریاچه ای به عمق 10 تا 70 متر کشف شده که قابلیت قایقرانی با پارو و پدال را دارد و مطالعات ایجاد امکانات قایقرانی آن در دست انجام است.
تزئینات خلق شده بر بدنه، سقف و کف غار نخجیر تداعی کننده اشکال متنوعی از حیوانات نظیر اسب، لاک پشت و تمساح است و در نامگذاری برخی بخش ها به دلیل شباهت های طبیعی عناوینی چون تالار عروس، حوض آب کوثر ، آبسار گلی، باغ مرجان و مزرعه گل کلمی داده شده است.
در ورودی این غار زیبا پلکانی وسیع با 47 پله بازدید کنندگان را به نخستین تالار هدایت کرده و به دلیل جریان داشتن هوا در محوطه غار نسیم خنک و مرطوبی احساس می شود.
بازار شمس السلطنه شهر نراق نیز بهترین دلیل و گواه بر رونق کسب و تجارت گذشته در این دیار است که قدمت آن به بیش از 150 سال می رسد و بنیانگذار این اثر تاریخی محمد نراقی از رجال و تجعر شهیر عهد قاجار بوده است.
در مجموعه راسته و کاروانسرای این بازار تاریخی زیباترین آثار معماری عصر قاجار به چشم می خورد و درب های گره کاری شده مجموعه تاجرسرا که از دیدنی ترین قسمت های این بخش چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
مجموعه کاروانسرا از 2 طبقه تشکیل شده است که طبقه اول آن محل نگهداری چارپایان و طبقه فوقانی استراحتگاه تجار بوده داشته و در جنب این مجموعه محل های خاصی برای نگهداری شتر کاروان ها وجود داشته است که به اصطلاح محلی آن ها را عصارخان می نامند.
این مجموعه شامل یک راسته بازار، چهار سوق، تاجرسرا و کاروانسراست و طول تقریبی آن 200 متر است که در راستای خیابان اصلی شهر شرقی، غربی استقرار یافته و مصالح به کار رفته در ایجاد آن شامل آجر و سنگ و نیز خشت خام است.
طاق چهارسوق دارای شمسه با کاشی هایی به رنگ فیروزه و سرمه ای است و بخش تاجرسرای بازار را سرای معاون الممالک می نامند که در گذشته بهترین نقطه تجاری آن به عنوان حجره اصلی متعلق به رئیس التجار بوده است.
این بازار در جوار خود یک آب انبار هم دارد که همزمان با ساخت بازار ایجاد شده و درحال حاضر مخزن آن تخریب و با خاک پر شده است و تنها از آن سر دری به جای مانده که آن هم بر اثر بی توجهی آسیب های زیادی دیده است.
با این وجود که بخش های دیدنی این مجموعه تاریخی و با ارزش وجود درهای بسیار زیبا و گره کاری شده است که نشان از اوج هنر استادکاران نجار نراقی است.
کاروانسرا و پل دودهک در شمال شرقی محلات و در مسیر جاده دلیجان به دهستان خورهه (نزدیک جاده آسفالته قم به دلیجان) قرار دارد که قدمت آن هابه دوره صفویه می رسد ولی معماری آن از شیوه معماری سلجوقیان پیروی می‌کند.
در هر یک از دیوارهای شمالی، شرقی و غربی این کاروانسرا سه برج دیده‌بانی تعبیه شده که نشان می‌دهد کاربری این بنا قلعه نظامی بوده‌است.
پس از عبور از دروازه ورودی کاروانسرا ایوانی به طول 11 متر و پهنای حدود چهار متر وجود دارد که انتهای آن با پله‌هایی به حیاط متصل می‌شود، ایوان‌های جنوبی و غربی این بخش که بعد از ایجاد بنا ساخته شده‌اند دارای فرورفتگی‌هایی در دیوار است.
ایوان شرقی کاروانسرا نیز بر روی یک آب انبار زیرزمینی ساخته و در سمت راست ایوان 2 اتاق وجود دارد که اولی مربعی شکل با سقف گنبدی است که درگذشته به‌وسیله یک در بزرگ به اتاق کناری ارتباط داشته‌است و به عنوان عبادتگاه استفاده می شده است.
چهارگوشه کاروانسرا مشابه یکدیگر نیست و گوشه‌های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهداری بار و 2 گوشه دیگر به عنوان محل نگهداری چهارپایان کاربرد داشته است.
دلیجان از منظری دیگر به شهر سنگ نگاره ها شهرت دارد و از نقاط مورد توجه کاوشگران و پژوهشگران باستان شناس کشور است.
این شهرستان در سه منطقه دارای آثار سنگ نگاره ای است و تاکنون 200 سنگ نگاره مربوط به دوره های هزاره هفتم قبل از میلاد در شهرستان دلیجان کشف شده است که حاوی مجموعه ای از تصاویر کهن به صورت پراکنده در برخی صخره های دلیجان در قالب نقوش بزکوهی، انسان در حال شکار با کمند و کمان، انسان سوار بر اسب است.
راونج ، شاه بلبل و چنارستان منطقه هایی است که در دلیجان دارای سنگ نگاره است و با موشکافی در این آثار هنری می توان پنجره ای رو به گذشته های دور گشود و اسطوره ها، فرهنگ و اندیشه های انسان آن دوران را بررسی کرد.
قدمت این سنگ نگاره های به هزاره هفتم پیش از میلاد تا دوره های اسلامی بر می گردد و در منطقه شاه بلبل دلیجان آثار ارزشمندی نظیر چهار سنگ قبر غول پیکر با خطوط عربی و آیات قرآن وجود دارد که نشان از پیشینه دین اسلام در این منطقه است.
نقوش سنگ نگاره های منطقه شاه بلبل انسانهای درحال شکار و احشام را نشان می دهد که این تصاویر به نوعی از فراوانی گونه های زیستی و جانوری منطقه حکایت دارد.
آب انبارها دلیجان نیز نمادی از خلاقیت گذشتگان برای ذخیره و خنک کردن آب محسوب می شود و ارزش این آثار زمانی مشخص می شود که بدانیم زندگی مردم که دچار کم آبی و بارندگی اندک در فصول خاص سال بوده اند، بسته به وجود این مخازن آب برای شرب انسان، حیوان و حتی آبیاری گیاهان و درختان بوده است.
فارغ از تقدس، ارزش اخلاقی و دینی که ساخت آب انبارها برای متولیان آن ها داشته، وجود یک یا چند آب انبار در هر منطقه شهری و روستایی نشان از پیشرفت، آبادانی، تمدن و سطح توسعه فرهنگ و غنای اقتصادی آن منطقه نسبت به سایر نقاط دیگر داشته است.
در نراق از سه محله تشکیل شده که هر کدام دارای مرکزیت خاص خود بوده و در این مراکز مسجد، حسینیه، حمام و آب انبار مجزا وجود دارد.
آب انبارهای هر سه محله شهر نراق پایین، بالا و بازار اکنون پا برجاست و آب انبار محله بالا آبگیری و مردم از آب بسیار خنک و گوارای آن در ایام تابستان استفاده می کنند.
آب انبار محله بالا که در مجاورت حسینیه و مسجد جامع نراق قرار دارد، توسط یکی از تجار شهر نراق به نام حاج مهدی نراقی ایجاد شده و از این فرد که از خیران با نفوذ شهر نراق بوده مجموعه حسینه، کاروانسرا ،مخزن، حوض آبگیری و دو عدد بادگیر و تاجر سرای دیدنی نیز از او به یادگار مانده است.
محله پایین از قدیمی ترین محله های شهر نراق است که مسجد امام حسن (ع) به عنوان قدیمی ترین بنای شهر نیز در آن قرار دارد،در مجاورت این مسجد فرد خیری به اسم حاج عبد الباقی نراقی 180 سال پیش آب انبار و حسینه ای را ساخته و برای حفظ و نگهداری آن مقداری زمین مرغوب کشاورزی خود را نیز وقف کرده است.
این بنا به همت افراد خیر در حال بازسازی است و قرار است از مخزن آب آن به عنوان موزه آثار تاریخی شهر نراق استفاده شود تا گردشگران ومسافران با معماری آب انبار های قدیمی و نحوه کار کرد آن ها آشنا شوند.
آب انبار محله بازار نیز در ورودی بازار احداث و از دو آب انبار دیگر شهر کوچکتر است.
یکی از جاذبه‌های دیدنی دلیجان در شهرتاریخی نراق نیز وجود خانه‌های قدیمی با قدمت بیش از چند 100 سال است که یادآور صفا و صمیمیت ساکنان پیشین این خطه است.
به علت رونق تجارت در شهر نراق به خصوص در دوران قاجار محله‌ای جدید در شرق نراق شکل گرفت که در آن افراد متمکن خانه‌های بسیار زیبا و دیدنی احداث کردند و اکنون خانه‌های قدیمی به مجموعه‌ای بافت تاریخی این شهر بدل شده و نماد معماری دوران قاجار محسوب می‌شود.
این خانه‌های اغلب از هشتی، بیرونی، اندرونی، میهمان پذیر، مطبخ، محل نگهداری چهارپایان، محل اسکان خدمه و بادگیرهای خشتی جهت خنک کردن فضای داخل منزل تشکیل شده‌اند.
از امتیازات منحصر به فرد این خانه‌ها که به اعتراف کارشناسان معماری در هیچ کجای ایران مشابه آن وجود ندارد، جریان آب زیر زمینی قناتی (قنات حاج‌الله داد) است که تمامی این خانه‌ها را مشرب کرده و در نهایت به میادین اصلی، حمام عمومی، حوض خانه و بازار شهر منتهی بوده که درون این خانه‌ها قسمتی را به خود اختصاص داده و به زبان محلی آن را سیپک می‌گویند.
اغلب درهای این منازل گره‌کاری، همراه با شیشه‌های رنگی و مشبک است که به بنا جلوه‌ای ویژه بخشیده است و تزئینات به کار رفته دراین عمارت ها در عین سادگی بسیار زیبا و دیدنی است و شاهکارهای استفاده از کاهگل و گچ را می‌توان در این بناها مشاهده کرد که چگونه معمارهای توانمند گذشته از حداقل امکانات بهترین و ماندنی ترین اثرها را خلق و برای نسل‌های آینده به یادگار گذارده‌اند.
شهرستان دلیجان 50 هزار نفر جمعیت دارد و 47 اثر تاریخی این شهرستان تاکنون ثبت ملی شده است.
/6013/7277
گزارش از افسانه آروند
انتهای پیام به گوته اسناد تاریخی در گذشته های دور دلیجان را با نام «دیلگان» یا «دلیگانیا» می خوانندند که به معنای کانون زیستی مردمان دلاور بوده است.
در بخشی از این مستندات تاریخی عنوان شده که در گذشته دلیجان ها و گاری های مسافری چند روزی را در این ناحیه اقامت داشته اند و این مهم عامل آبادی این دیار شده و آوازه اش با دلیجان بلند شده است.
دلیجان پیش از این شهر بزرگی بوده که چهار دروازه داشته در مسیر یکی از پرترددترین راه های کشور قرار بوده است.
کاروانسرا و پل دو دهک، مسجد بزرگ (مسجدالنبی)، مجموعه بازار نراق، امامزاده سلیمان، امامزاده یحیی، امامزاده بی بی زبیده خاتون، غار شگفت انگیز نخجیر، کاروانسرا، قلعه و غار کهک، بادگیرها و آب انبارها ، آبشار گیسو و منازل تاریخی نراق از جمله جاذبه های گردشگری شهرستان دلیجان به شمار می روند.
غار نخجیر دلیجان از نمونه های کم نظیر غارهای آهکی جهان است که در شمال شرقی دلیجان و در حدفاصل شهرهای نراق و دلیجان واقع شده و قدمت آن به هفت میلیون سال می رسد.
این غار زیبا از یک شاخه اصلی و چندین شاخه فرعی تشکیل شده که طول شاخه اصلی آن به یکهزار و 100متر می رسد و شاخه های فرعی آن نیز دارای دره های عمیقی است که در تمامی مسیر تردد بلورها و آویزه های کلسیت مناظری جاذب و زیبا را فرا روی بیننده می گذارد.
منشورها و اسفنج های بلورین کلسیت، باغ های مرجانی، دالان ها، دهلیزها، تراس حوضچه های متعدد شرایطی را در این غار ایجاد کرده که هر گوشه آن تابلویی دلنواز در هنرمندی خالق توانا است و در انتهای مسیر اصلی غار نخجیر نیز دریاچه ای به عمق 10 تا 70 متر کشف شده که قابلیت قایقرانی با پارو و پدال را دارد و مطالعات ایجاد امکانات قایقرانی آن در دست انجام است.
تزئینات خلق شده بر بدنه، سقف و کف غار نخجیر تداعی کننده اشکال متنوعی از حیوانات نظیر اسب، لاک پشت و تمساح است و در نامگذاری برخی بخش ها به دلیل شباهت های طبیعی عناوینی چون تالار عروس، حوض آب کوثر ، آبسار گلی، باغ مرجان و مزرعه گل کلمی داده شده است.
در ورودی این غار زیبا پلکانی وسیع با 47 پله بازدید کنندگان را به نخستین تالار هدایت کرده و به دلیل جریان داشتن هوا در محوطه غار نسیم خنک و مرطوبی احساس می شود.
بازار شمس السلطنه شهر نراق نیز بهترین دلیل و گواه بر رونق کسب و تجارت گذشته در این دیار است که قدمت آن به بیش از 150 سال می رسد و بنیانگذار این اثر تاریخی محمد نراقی از رجال و تجعر شهیر عهد قاجار بوده است.
در مجموعه راسته و کاروانسرای این بازار تاریخی زیباترین آثار معماری عصر قاجار به چشم می خورد و درب های گره کاری شده مجموعه تاجرسرا که از دیدنی ترین قسمت های این بخش چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
مجموعه کاروانسرا از 2 طبقه تشکیل شده است که طبقه اول آن محل نگهداری چارپایان و طبقه فوقانی استراحتگاه تجار بوده داشته و در جنب این مجموعه محل های خاصی برای نگهداری شتر کاروان ها وجود داشته است که به اصطلاح محلی آن ها را عصارخان می نامند.
این مجموعه شامل یک راسته بازار، چهار سوق، تاجرسرا و کاروانسراست و طول تقریبی آن 200 متر است که در راستای خیابان اصلی شهر شرقی، غربی استقرار یافته و مصالح به کار رفته در ایجاد آن شامل آجر و سنگ و نیز خشت خام است.
طاق چهارسوق دارای شمسه با کاشی هایی به رنگ فیروزه و سرمه ای است و بخش تاجرسرای بازار را سرای معاون الممالک می نامند که در گذشته بهترین نقطه تجاری آن به عنوان حجره اصلی متعلق به رئیس التجار بوده است.
این بازار در جوار خود یک آب انبار هم دارد که همزمان با ساخت بازار ایجاد شده و درحال حاضر مخزن آن تخریب و با خاک پر شده است و تنها از آن سر دری به جای مانده که آن هم بر اثر بی توجهی آسیب های زیادی دیده است.
با این وجود که بخش های دیدنی این مجموعه تاریخی و با ارزش وجود درهای بسیار زیبا و گره کاری شده است که نشان از اوج هنر استادکاران نجار نراقی است.
کاروانسرا و پل دودهک در شمال شرقی محلات و در مسیر جاده دلیجان به دهستان خورهه (نزدیک جاده آسفالته قم به دلیجان) قرار دارد که قدمت آن هابه دوره صفویه می رسد ولی معماری آن از شیوه معماری سلجوقیان پیروی می‌کند.
در هر یک از دیوارهای شمالی، شرقی و غربی این کاروانسرا سه برج دیده‌بانی تعبیه شده که نشان می‌دهد کاربری این بنا قلعه نظامی بوده‌است.
پس از عبور از دروازه ورودی کاروانسرا ایوانی به طول 11 متر و پهنای حدود چهار متر وجود دارد که انتهای آن با پله‌هایی به حیاط متصل می‌شود، ایوان‌های جنوبی و غربی این بخش که بعد از ایجاد بنا ساخته شده‌اند دارای فرورفتگی‌هایی در دیوار است.
ایوان شرقی کاروانسرا نیز بر روی یک آب انبار زیرزمینی ساخته و در سمت راست ایوان 2 اتاق وجود دارد که اولی مربعی شکل با سقف گنبدی است که درگذشته به‌وسیله یک در بزرگ به اتاق کناری ارتباط داشته‌است و به عنوان عبادتگاه استفاده می شده است.
چهارگوشه کاروانسرا مشابه یکدیگر نیست و گوشه‌های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهداری بار و 2 گوشه دیگر به عنوان محل نگهداری چهارپایان کاربرد داشته است.
دلیجان از منظری دیگر به شهر سنگ نگاره ها شهرت دارد و از نقاط مورد توجه کاوشگران و پژوهشگران باستان شناس کشور است.
این شهرستان در سه منطقه دارای آثار سنگ نگاره ای است و تاکنون 200 سنگ نگاره مربوط به دوره های هزاره هفتم قبل از میلاد در شهرستان دلیجان کشف شده است که حاوی مجموعه ای از تصاویر کهن به صورت پراکنده در برخی صخره های دلیجان در قالب نقوش بزکوهی، انسان در حال شکار با کمند و کمان، انسان سوار بر اسب است.
راونج ، شاه بلبل و چنارستان منطقه هایی است که در دلیجان دارای سنگ نگاره است و با موشکافی در این آثار هنری می توان پنجره ای رو به گذشته های دور گشود و اسطوره ها، فرهنگ و اندیشه های انسان آن دوران را بررسی کرد.
قدمت این سنگ نگاره های به هزاره هفتم پیش از میلاد تا دوره های اسلامی بر می گردد و در منطقه شاه بلبل دلیجان آثار ارزشمندی نظیر چهار سنگ قبر غول پیکر با خطوط عربی و آیات قرآن وجود دارد که نشان از پیشینه دین اسلام در این منطقه است.
نقوش سنگ نگاره های منطقه شاه بلبل انسانهای درحال شکار و احشام را نشان می دهد که این تصاویر به نوعی از فراوانی گونه های زیستی و جانوری منطقه حکایت دارد.
آب انبارها دلیجان نیز نمادی از خلاقیت گذشتگان برای ذخیره و خنک کردن آب محسوب می شود و ارزش این آثار زمانی مشخص می شود که بدانیم زندگی مردم که دچار کم آبی و بارندگی اندک در فصول خاص سال بوده اند، بسته به وجود این مخازن آب برای شرب انسان، حیوان و حتی آبیاری گیاهان و درختان بوده است.
فارغ از تقدس، ارزش اخلاقی و دینی که ساخت آب انبارها برای متولیان آن ها داشته، وجود یک یا چند آب انبار در هر منطقه شهری و روستایی نشان از پیشرفت، آبادانی، تمدن و سطح توسعه فرهنگ و غنای اقتصادی آن منطقه نسبت به سایر نقاط دیگر داشته است.
در نراق از سه محله تشکیل شده که هر کدام دارای مرکزیت خاص خود بوده و در این مراکز مسجد، حسینیه، حمام و آب انبار مجزا وجود دارد.
آب انبارهای هر سه محله شهر نراق پایین، بالا و بازار اکنون پا برجاست و آب انبار محله بالا آبگیری و مردم از آب بسیار خنک و گوارای آن در ایام تابستان استفاده می کنند.
آب انبار محله بالا که در مجاورت حسینیه و مسجد جامع نراق قرار دارد، توسط یکی از تجار شهر نراق به نام حاج مهدی نراقی ایجاد شده و از این فرد که از خیران با نفوذ شهر نراق بوده مجموعه حسینه، کاروانسرا ،مخزن، حوض آبگیری و دو عدد بادگیر و تاجر سرای دیدنی نیز از او به یادگار مانده است.
محله پایین از قدیمی ترین محله های شهر نراق است که مسجد امام حسن (ع) به عنوان قدیمی ترین بنای شهر نیز در آن قرار دارد،در مجاورت این مسجد فرد خیری به اسم حاج عبد الباقی نراقی 180 سال پیش آب انبار و حسینه ای را ساخته و برای حفظ و نگهداری آن مقداری زمین مرغوب کشاورزی خود را نیز وقف کرده است.
این بنا به همت افراد خیر در حال بازسازی است و قرار است از مخزن آب آن به عنوان موزه آثار تاریخی شهر نراق استفاده شود تا گردشگران ومسافران با معماری آب انبار های قدیمی و نحوه کار کرد آن ها آشنا شوند.
آب انبار محله بازار نیز در ورودی بازار احداث و از دو آب انبار دیگر شهر کوچکتر است.
یکی از جاذبه‌های دیدنی دلیجان در شهرتاریخی نراق نیز وجود خانه‌های قدیمی با قدمت بیش از چند 100 سال است که یادآور صفا و صمیمیت ساکنان پیشین این خطه است.
به علت رونق تجارت در شهر نراق به خصوص در دوران قاجار محله‌ای جدید در شرق نراق شکل گرفت که در آن افراد متمکن خانه‌های بسیار زیبا و دیدنی احداث کردند و اکنون خانه‌های قدیمی به مجموعه‌ای بافت تاریخی این شهر بدل شده و نماد معماری دوران قاجار محسوب می‌شود.
این خانه‌های اغلب از هشتی، بیرونی، اندرونی، میهمان پذیر، مطبخ، محل نگهداری چهارپایان، محل اسکان خدمه و بادگیرهای خشتی جهت خنک کردن فضای داخل منزل تشکیل شده‌اند.
از امتیازات منحصر به فرد این خانه‌ها که به اعتراف کارشناسان معماری در هیچ کجای ایران مشابه آن وجود ندارد، جریان آب زیر زمینی قناتی (قنات حاج‌الله داد) است که تمامی این خانه‌ها را مشرب کرده و در نهایت به میادین اصلی، حمام عمومی، حوض خانه و بازار شهر منتهی بوده که درون این خانه‌ها قسمتی را به خود اختصاص داده و به زبان محلی آن را سیپک می‌گویند.
اغلب درهای این منازل گره‌کاری، همراه با شیشه‌های رنگی و مشبک است که به بنا جلوه‌ای ویژه بخشیده است و تزئینات به کار رفته دراین عمارت ها در عین سادگی بسیار زیبا و دیدنی است و شاهکارهای استفاده از کاهگل و گچ را می‌توان در این بناها مشاهده کرد که چگونه معمارهای توانمند گذشته از حداقل امکانات بهترین و ماندنی ترین اثرها را خلق و برای نسل‌های آینده به یادگار گذارده‌اند.
شهرستان دلیجان 50 هزار نفر جمعیت دارد و 47 اثر تاریخی این شهرستان تاکنون ثبت ملی شده است.
/6013/7277
گزارش از افسانه آروند
کپی شد
