'غوغای ستارگان'، 'پیک سحری'، 'سرگشته' (تو ای پری کجای)، 'دلم شکستی'، 'رفته'، 'رسوای زمانه'، 'یارم گره بر مو زده'، 'طاقتم ده'، 'اشک من هویدا شد'، 'ای ماه من'، 'در میان گلها'، 'از من بگذرید' (آیا همه شما بی‌گناهید؟)، 'بستر غم'، 'ساقی ببین'، 'خدا کند عاشق شوم'، 'عالم تنهایی'، 'تا به کی'، 'شهزاده رویا'، 'افسانه شیرین'، 'آتش'، 'قصه‌گو'، 'با دلم چه کردی؟' و... دل و جان هنر دوستان را تسخیر خود کرده و در احساس آرامش و لذت آنان بسیار موثر است.
به کرات افرادی دیده شدند که دلبستگی و علاقه ای به موسیقی ایرانی ندارند اما از آثار زنده یا همایون خرم لذت برده و در مسافرت و اوقات فراغت از آنها استفاده می کنند.
** پنج اسطوره تحول در موسیقی ایرانی
متخصصان عموما بر این عقیده اند که استادان همایون خرم ، مهدی خالدی ، علی تجویدی ، حبیب الله بدیعی و پرویز یاحقی از موسیقیدانانی هستند که با خلق بهترین آثار ، تحول شگرفی بویژه در موسیقی دهه 40 خورشیدی ایجاد کردند که به هیچ عنوان تکرار شدنی نیست .
ملودی ناب ، تعامل با بهترین ترانه سرایان ، انتخاب خواننده مناسب و غیره از جمله مواردی است که آثار این پنج هنرمند را جاودانه کرده و به عنوان بهترین ها در تاریخ موسیقایی نیم قرن اخیر جای داده است.
از دیگر ویژگی های این پنج افسانه موسیقی ایرانی ، ساخت همزمان شعر و ملودی است به گونه ای که آهنگساز و ترانه سرا همزمان در یک مکان نشسته و جمله به جمله اثر را خلق کردند.
استاد خرم که با ترانه سراهای نامدار از جمله معینی کرمانشاهی ، نواب صفا ، بیژن ترقی ، هوشنگ ابتهاج ، ابوالحسن ورزی و بویژه تورج نگهبان همکاری داشت ، در جایی گفته است : به جز یک مورد ، هرگز پیش نیامده که آهنگی را بسازم و بعد از پایان در اختیار ترانه سرا قرار دهم و یا بر عکس. بلکه موضوع های عاطفی همواره سوژه مناسبی برای من و ترانه سرا قرار می گرفت و با حس مشترک بند به بند پیش می رفتیم و آغاز و پایانمان بلا استثنا همزمان بود.
** خرم در خاطره هنرمندان
استاد پرویز یاحقی از همایون خرم به عنوان یکی از بهترین آهنگسازان کشور یاد کرده و گفته است : آثار این استاد جادوانی بوده و گذشت زمان و تحولات گوناگون اجتماعی تاثیری در طراوت و تازگی آنها ندارد.
وی اضافه کرد : معرفی آثار استاد همایون خرم نظر آن دسته از افرادی که موسیقی ایرانی را عامل خمودگی و افسردگی می دانند ، قطعا تغییر می دهد.
زنده یاد یاحقی تاکید کرد : استاد همایون خرم چه در تکنوازی ویولن و چه در ساخت ملودی ، محصور ردیف نبوده و بیشتر به احساس مخاطبان اهمیت می داد.
استاد حبیب الله بدیعی نیز ضمن تایید نظرات استاد یاحقی ، گفت : آثار همایون خرم یکی از یکی دیگر زیباتر بوده و هرگز نمی توان اثری از ایشان را به عنوان بهترین نام برد.
وی افزود : به رغم اینکه برخی از آثار استاد همایون خرم تنها در یک گوشه است ، اما هر بخش از آن دارای تنوعی خاصی بوده و هرگز حالت یکنواختی ندارد.
این اسطوره ویولن ایران توضیح داد : به عنوان مثال می توان به ' رسوای زمانه ' و 'با دلم چه کردی ' در مخالف سه گاه و ' طاقتم ده ' و ' اشک من هویدا شد ' در بیداد همایون اشاره کرد که حاکی از نهایت استادی ، مهارت و حس بالای این هنرمند بزرگ است.
استاد علی تجویدی نیز با نقل خاطره ای ، گفت : یکی از روزهای که جهت آموزش به محضر استاد ابوالحسن صبا می رفتم با همایون خرم نوجوان آشنا شدم و ادب ، تواضع و نبوغ موسیقایی این هنرجوی 11ساله توجه مرا به خود جلب کرد.
وی افزود : بداهه نوازی و ساخت ملودی های زیبا و بکر توسط خرم نوجوان حاکی از این بود که او در آینده یکی از مفاخر و اسطوره های موسیقی ایرانی خواهد شد.
تجویدی توضیح داد : خوش سلیقگی و نو آوریهای خرم در تنظیم کارهایش بحق شنیدنی است. شیوه تقسیم ملودی و همراهی سازها بسیار حساب شده و پرداخت کار بی خدشه و نقص است.
شادروان تجویدی با اشاره به اینکه بخش گسترده‌ای از آثار خرم حافظه موسیقایی حداقل سه نسل از ایرانیان را در سیطره خود دارد ، یاد آور شد : دشوار می‌شود ایرانی ای را یافت که نتواند ترانه
' امشب در سر شوری دارم ' را زمزمه کند. گر چه باید تاکید کرد که اعتبار خرم هرگز در ترانه‌های ساده و همه پسندش خلاصه نمی‌شد و نمی‌شود بلکه کارهای ارکستری او که غالبا جمله‌بندی‌هایی مرکب و پیچیده توام با ضرب آهنگ‌های بسیار متنوع دارند . نمونه‌های سمفونی گونه ای از موسیقی ایرانی ایجاد کرده که کمتر آهنگسازی یارای برابری با آنها را داشته است.
استاد فرهاد فخرالدینی ، رهبر پیشین ارکستر ملی هم خرم را یک موسیقی دان تمام عیار وصف کرد و گفت : از هنر همایون خرم نمی توان به آسانی گذشت و در حد یکی دو پاراگراف از این استاد سخن گفت.
وی از زنده یاد همایون خرم به عنوان یکی از مفاخر فرهنگی ایران زمین یاد کرده و افزود : در باره تاثیر این هنرمند در موسیقی ایرانی باید ضمن تالیف کتاب، میز گردهای گوناگونی برگزار شود.
زنده یاد تورج نگهبان ترانه سرای نامدار که اشعار گوناگونی را همزمان ملودی همایون خرم سرود ، گفت : عرفان و سلوک به جز تاثیر گذاری در آثار این استاد در ویولن نوازی او نیز بسیار موثر بود و نوای سازش به گونه حرف زدن است.
هوشنگ ابتهاج معروف به ' سایه ' نیز گفت : زمانی که مسئول موسیقی رادیو بودم بسیار مایل بودم که ترانه ای با یکی از ملودی های استاد همایون خرم بسرایم. بلافاصله پس از اینکه در دفتر کارم از او در این زمینه خواهش کردم شروع به نوشتن کامل آهنگی در دستگاه همایون کرد.
سایه توضیح داد : به رغم اینکه سال ها از نزدیک با استاد خرم و کارهایش آشنا بودم ، حیرت کردم و ترانه ' سرگشته ' (تو ای پری کجایی) را سرودم که با صدای زنده یاد حسین قوامی، تنظیم جواد معروفی توسط ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی در قالب گلهای تازه شماره 52 اجرا و منتشر شد.
** خرم از زبان خرم
در نهم تیر ماه 1309 خورشیدی به عنوان چهارمین و آخرین فرزند از زوج هنردوست و فرهیخته ای به نام های معصومه و محسن متولد شدم. یک ساله بودم که به اتفاق مادر و پدر به تهران منتقل شدیم. مادرم که به موسیقی ایرانی بویژه دستگاه همایون عشق می ورزید نام ' همایون ' را بر من نهاده بود.
' از همان کودکی به موسیقی ایرانی علاقه مند شدم و با نی لبکی که در اختیارداشتم آهنگ های زمان خودم را می نواختم. مادرم که شاهد عشق من به این هنربود روزی یک ویولن اسباب بازی برایم خرید و من نیز با همین به اصلاح ساز ساعت ها می نواختم.
روزی خانمی از دوستان مادرم که بعدها به همسری استاد ابوالحسن ورزی شاعر و ترانه سرای نام آشنا در آمد توجهش به من جلب شد و به مادر پیشنهاد کرد که مرا به محضر استاد ابوالحسن صبا ببرد.
بلافاصله من، مادرم و دوستش به اتفاق به منزل استاد صبا که در 500 متری خانه ما بود رفتیم. استاد ویولن کوچکی به من داد و گفت ' بابا جون یک کمی بنواز '. من نیز اطاعت کردم و استاد از نحوه انگشت گذاری و آرشه کشی من خوشش آمد و مرا به شاگردی پذیرفت.
استاد صبا که از نخستین دیدارش تا پایان زندگی مرا به عنوان 'بابا جون ' خطاب می کرد . پس از چهار سال دستور داد تا به عنوان تکنواز ویولن در رادیو شرکت کردم . من که 14ساله بودم به رسم قدردانی از مادرم که بزرگترین مشوق من در موسیقی بود به عنوان هنرمند نوجوان قطعه ای را در دستگاه ' همایون ' نواختم. '
** ملودی ساز قهار
استاد همایون خرم از آن پس ضمن بهره گیری از زنده یاد صبا، به فعالیت های موسیقایی پرداخت و بویژه در برنامه گلها از او می توان به عنوان یکی از موثرترین و پرکارترین هنرمند نام برد.
ویولن همایون خرم سازی پر صلابت، سنگین و عاری از هر نوع خودنمایی است. اگر چه در شیرین نوازی خرم را نمی‌توان با پرویز یاحقی و حبیب‌الله بدیعی هم تراز دانست با این حال توانایی او در آفرینش آنی ملودی های جاندار و جذاب به مراتب از کارهای دیگران خوش ساخت تر و پرمایه تر است.
از این بابت همایون خرم و علی تجویدی را می‌توان در یک گروه قرار داد چون قابلیت آهنگسازی این دو بر نوازندگیشان چیره بود، درست عکس آنچه در مورد بدیعی و یاحقی می‌توان گفت.
استاد خرم همچنین در کنار فعالیت های هنری از تحصیلات علم غافل نشد و در رشته مهندسی برق از دانشگاه علم و صنعت ایران دانش آموخته شد.
** دیگر فعالیت های موسیقایی
از فعالیت‌های دیگر استاد همایون خرم می توان به سخنرانی های گوناگون مانند ' در باره موسیقی ایرانی ' در مراکز هنری و فرهنگی اروپا و آمریکا مانند دانشگاه ' یو سی ال ای UCLA ' ، ' در باره استاد صبا و موسیقی ایرانی ' در دانشگاه گیلان و دانشگاه پزشکی شیراز ، ' در باره استاد ابوالحسن صبا ' در انجمن موسیقی فارس ، ' در باره مقامات موسیقی ایرانی ' در دانشگاه علامه طباطبایی ، ' در باره استاد علی نقی وزیری ' درفرهنگسرای ارسباران ، ' مشخصات موسیقی ایرانی ' در دانشگاه صنعتی اصفهان ' و ... اشاره کرد.
آهنگ سازی در برنامه‌های موسیقی ایرانی و برنامه گلها ، استادی دانشکده موسیقی ملی ، دارا بودن درجه 1 هنری معادل مدرک دکترا از شورای ارزشیابی هنرمندان ایران ، رهبری ارکستر سازهای ملی و عضویت در شورای عالی موسیقی رادیو از جمله سمت های این استاد فقید بود.
از آثار نوشتاری این هنرمند هم می توان از غوغای ستارگان (خاطرات هنری مهندس همایون خرم) انتشارات بدرقه جاویدان 1389 ، .ردیف اول چپ کوک (نوای مهر)؛ شامل آوازها، چهارمضراب‌ها (به اهتمام بابک شهرکی)، ردیف دوم راست کوک ؛ شامل تعدادی از پیش‌درآمدها ، چهار مضراب‌ها و رِنگ‌ها که به کوشش محمد رضا ترابیان و چهارمقام ردیف‌ها و چهارمضراب‌های مهندس همایون خرم در ماهور، چهارگاه، همایون و اصفهان نام برد.
** خاموشی ویولن خرم
استاد همایون خرم در 28 دی ماه 1391 در سن 82 سالگی به دلیل ابتلا به سرطان روده در بیمارستان دی تهران درگذشت و با حضور هنرمندان و هنردوستان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا آرام گرفت.
7330/1654
انتهای پیام به کرات افرادی دیده شدند که دلبستگی و علاقه ای به موسیقی ایرانی ندارند اما از آثار زنده یا همایون خرم لذت برده و در مسافرت و اوقات فراغت از آنها استفاده می کنند.
** پنج اسطوره تحول در موسیقی ایرانی
متخصصان عموما بر این عقیده اند که استادان همایون خرم ، مهدی خالدی ، علی تجویدی ، حبیب الله بدیعی و پرویز یاحقی از موسیقیدانانی هستند که با خلق بهترین آثار ، تحول شگرفی بویژه در موسیقی دهه 40 خورشیدی ایجاد کردند که به هیچ عنوان تکرار شدنی نیست .
ملودی ناب ، تعامل با بهترین ترانه سرایان ، انتخاب خواننده مناسب و غیره از جمله مواردی است که آثار این پنج هنرمند را جاودانه کرده و به عنوان بهترین ها در تاریخ موسیقایی نیم قرن اخیر جای داده است.
از دیگر ویژگی های این پنج افسانه موسیقی ایرانی ، ساخت همزمان شعر و ملودی است به گونه ای که آهنگساز و ترانه سرا همزمان در یک مکان نشسته و جمله به جمله اثر را خلق کردند.
استاد خرم که با ترانه سراهای نامدار از جمله معینی کرمانشاهی ، نواب صفا ، بیژن ترقی ، هوشنگ ابتهاج ، ابوالحسن ورزی و بویژه تورج نگهبان همکاری داشت ، در جایی گفته است : به جز یک مورد ، هرگز پیش نیامده که آهنگی را بسازم و بعد از پایان در اختیار ترانه سرا قرار دهم و یا بر عکس. بلکه موضوع های عاطفی همواره سوژه مناسبی برای من و ترانه سرا قرار می گرفت و با حس مشترک بند به بند پیش می رفتیم و آغاز و پایانمان بلا استثنا همزمان بود.
** خرم در خاطره هنرمندان
استاد پرویز یاحقی از همایون خرم به عنوان یکی از بهترین آهنگسازان کشور یاد کرده و گفته است : آثار این استاد جادوانی بوده و گذشت زمان و تحولات گوناگون اجتماعی تاثیری در طراوت و تازگی آنها ندارد.
وی اضافه کرد : معرفی آثار استاد همایون خرم نظر آن دسته از افرادی که موسیقی ایرانی را عامل خمودگی و افسردگی می دانند ، قطعا تغییر می دهد.
زنده یاد یاحقی تاکید کرد : استاد همایون خرم چه در تکنوازی ویولن و چه در ساخت ملودی ، محصور ردیف نبوده و بیشتر به احساس مخاطبان اهمیت می داد.
استاد حبیب الله بدیعی نیز ضمن تایید نظرات استاد یاحقی ، گفت : آثار همایون خرم یکی از یکی دیگر زیباتر بوده و هرگز نمی توان اثری از ایشان را به عنوان بهترین نام برد.
وی افزود : به رغم اینکه برخی از آثار استاد همایون خرم تنها در یک گوشه است ، اما هر بخش از آن دارای تنوعی خاصی بوده و هرگز حالت یکنواختی ندارد.
این اسطوره ویولن ایران توضیح داد : به عنوان مثال می توان به ' رسوای زمانه ' و 'با دلم چه کردی ' در مخالف سه گاه و ' طاقتم ده ' و ' اشک من هویدا شد ' در بیداد همایون اشاره کرد که حاکی از نهایت استادی ، مهارت و حس بالای این هنرمند بزرگ است.
استاد علی تجویدی نیز با نقل خاطره ای ، گفت : یکی از روزهای که جهت آموزش به محضر استاد ابوالحسن صبا می رفتم با همایون خرم نوجوان آشنا شدم و ادب ، تواضع و نبوغ موسیقایی این هنرجوی 11ساله توجه مرا به خود جلب کرد.
وی افزود : بداهه نوازی و ساخت ملودی های زیبا و بکر توسط خرم نوجوان حاکی از این بود که او در آینده یکی از مفاخر و اسطوره های موسیقی ایرانی خواهد شد.
تجویدی توضیح داد : خوش سلیقگی و نو آوریهای خرم در تنظیم کارهایش بحق شنیدنی است. شیوه تقسیم ملودی و همراهی سازها بسیار حساب شده و پرداخت کار بی خدشه و نقص است.
شادروان تجویدی با اشاره به اینکه بخش گسترده‌ای از آثار خرم حافظه موسیقایی حداقل سه نسل از ایرانیان را در سیطره خود دارد ، یاد آور شد : دشوار می‌شود ایرانی ای را یافت که نتواند ترانه
' امشب در سر شوری دارم ' را زمزمه کند. گر چه باید تاکید کرد که اعتبار خرم هرگز در ترانه‌های ساده و همه پسندش خلاصه نمی‌شد و نمی‌شود بلکه کارهای ارکستری او که غالبا جمله‌بندی‌هایی مرکب و پیچیده توام با ضرب آهنگ‌های بسیار متنوع دارند . نمونه‌های سمفونی گونه ای از موسیقی ایرانی ایجاد کرده که کمتر آهنگسازی یارای برابری با آنها را داشته است.
استاد فرهاد فخرالدینی ، رهبر پیشین ارکستر ملی هم خرم را یک موسیقی دان تمام عیار وصف کرد و گفت : از هنر همایون خرم نمی توان به آسانی گذشت و در حد یکی دو پاراگراف از این استاد سخن گفت.
وی از زنده یاد همایون خرم به عنوان یکی از مفاخر فرهنگی ایران زمین یاد کرده و افزود : در باره تاثیر این هنرمند در موسیقی ایرانی باید ضمن تالیف کتاب، میز گردهای گوناگونی برگزار شود.
زنده یاد تورج نگهبان ترانه سرای نامدار که اشعار گوناگونی را همزمان ملودی همایون خرم سرود ، گفت : عرفان و سلوک به جز تاثیر گذاری در آثار این استاد در ویولن نوازی او نیز بسیار موثر بود و نوای سازش به گونه حرف زدن است.
هوشنگ ابتهاج معروف به ' سایه ' نیز گفت : زمانی که مسئول موسیقی رادیو بودم بسیار مایل بودم که ترانه ای با یکی از ملودی های استاد همایون خرم بسرایم. بلافاصله پس از اینکه در دفتر کارم از او در این زمینه خواهش کردم شروع به نوشتن کامل آهنگی در دستگاه همایون کرد.
سایه توضیح داد : به رغم اینکه سال ها از نزدیک با استاد خرم و کارهایش آشنا بودم ، حیرت کردم و ترانه ' سرگشته ' (تو ای پری کجایی) را سرودم که با صدای زنده یاد حسین قوامی، تنظیم جواد معروفی توسط ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی در قالب گلهای تازه شماره 52 اجرا و منتشر شد.
** خرم از زبان خرم
در نهم تیر ماه 1309 خورشیدی به عنوان چهارمین و آخرین فرزند از زوج هنردوست و فرهیخته ای به نام های معصومه و محسن متولد شدم. یک ساله بودم که به اتفاق مادر و پدر به تهران منتقل شدیم. مادرم که به موسیقی ایرانی بویژه دستگاه همایون عشق می ورزید نام ' همایون ' را بر من نهاده بود.
' از همان کودکی به موسیقی ایرانی علاقه مند شدم و با نی لبکی که در اختیارداشتم آهنگ های زمان خودم را می نواختم. مادرم که شاهد عشق من به این هنربود روزی یک ویولن اسباب بازی برایم خرید و من نیز با همین به اصلاح ساز ساعت ها می نواختم.
روزی خانمی از دوستان مادرم که بعدها به همسری استاد ابوالحسن ورزی شاعر و ترانه سرای نام آشنا در آمد توجهش به من جلب شد و به مادر پیشنهاد کرد که مرا به محضر استاد ابوالحسن صبا ببرد.
بلافاصله من، مادرم و دوستش به اتفاق به منزل استاد صبا که در 500 متری خانه ما بود رفتیم. استاد ویولن کوچکی به من داد و گفت ' بابا جون یک کمی بنواز '. من نیز اطاعت کردم و استاد از نحوه انگشت گذاری و آرشه کشی من خوشش آمد و مرا به شاگردی پذیرفت.
استاد صبا که از نخستین دیدارش تا پایان زندگی مرا به عنوان 'بابا جون ' خطاب می کرد . پس از چهار سال دستور داد تا به عنوان تکنواز ویولن در رادیو شرکت کردم . من که 14ساله بودم به رسم قدردانی از مادرم که بزرگترین مشوق من در موسیقی بود به عنوان هنرمند نوجوان قطعه ای را در دستگاه ' همایون ' نواختم. '
** ملودی ساز قهار
استاد همایون خرم از آن پس ضمن بهره گیری از زنده یاد صبا، به فعالیت های موسیقایی پرداخت و بویژه در برنامه گلها از او می توان به عنوان یکی از موثرترین و پرکارترین هنرمند نام برد.
ویولن همایون خرم سازی پر صلابت، سنگین و عاری از هر نوع خودنمایی است. اگر چه در شیرین نوازی خرم را نمی‌توان با پرویز یاحقی و حبیب‌الله بدیعی هم تراز دانست با این حال توانایی او در آفرینش آنی ملودی های جاندار و جذاب به مراتب از کارهای دیگران خوش ساخت تر و پرمایه تر است.
از این بابت همایون خرم و علی تجویدی را می‌توان در یک گروه قرار داد چون قابلیت آهنگسازی این دو بر نوازندگیشان چیره بود، درست عکس آنچه در مورد بدیعی و یاحقی می‌توان گفت.
استاد خرم همچنین در کنار فعالیت های هنری از تحصیلات علم غافل نشد و در رشته مهندسی برق از دانشگاه علم و صنعت ایران دانش آموخته شد.
** دیگر فعالیت های موسیقایی
از فعالیت‌های دیگر استاد همایون خرم می توان به سخنرانی های گوناگون مانند ' در باره موسیقی ایرانی ' در مراکز هنری و فرهنگی اروپا و آمریکا مانند دانشگاه ' یو سی ال ای UCLA ' ، ' در باره استاد صبا و موسیقی ایرانی ' در دانشگاه گیلان و دانشگاه پزشکی شیراز ، ' در باره استاد ابوالحسن صبا ' در انجمن موسیقی فارس ، ' در باره مقامات موسیقی ایرانی ' در دانشگاه علامه طباطبایی ، ' در باره استاد علی نقی وزیری ' درفرهنگسرای ارسباران ، ' مشخصات موسیقی ایرانی ' در دانشگاه صنعتی اصفهان ' و ... اشاره کرد.
آهنگ سازی در برنامه‌های موسیقی ایرانی و برنامه گلها ، استادی دانشکده موسیقی ملی ، دارا بودن درجه 1 هنری معادل مدرک دکترا از شورای ارزشیابی هنرمندان ایران ، رهبری ارکستر سازهای ملی و عضویت در شورای عالی موسیقی رادیو از جمله سمت های این استاد فقید بود.
از آثار نوشتاری این هنرمند هم می توان از غوغای ستارگان (خاطرات هنری مهندس همایون خرم) انتشارات بدرقه جاویدان 1389 ، .ردیف اول چپ کوک (نوای مهر)؛ شامل آوازها، چهارمضراب‌ها (به اهتمام بابک شهرکی)، ردیف دوم راست کوک ؛ شامل تعدادی از پیش‌درآمدها ، چهار مضراب‌ها و رِنگ‌ها که به کوشش محمد رضا ترابیان و چهارمقام ردیف‌ها و چهارمضراب‌های مهندس همایون خرم در ماهور، چهارگاه، همایون و اصفهان نام برد.
** خاموشی ویولن خرم
استاد همایون خرم در 28 دی ماه 1391 در سن 82 سالگی به دلیل ابتلا به سرطان روده در بیمارستان دی تهران درگذشت و با حضور هنرمندان و هنردوستان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا آرام گرفت.
7330/1654
کپی شد
