سبک نوازندگی و آهنگسازی استاد نیاکان (البته بنام دیگران) همچنان در بین اهالی موسیقی ایرانی بویژه نوازندگان ویولن وجود دارد اما بدلیل گوشه گیری و انزوای این هنرمند توانمند، بسیاری از پیروان سبکش او را نمی شناسند.
همه کسانی که با صدا و نام سازها آشنایی دارند، به حق از ویولن به عنوان دشوارترین آلت موسیقی یاد می کنند. اما گذشته از دشواری فراگیری و نواختن ویولن و یا هر ساز دیگر در کشور ما همواره مشکلات گوناگون آنقدر زیاد بوده که تحمل آنها به ویژه برای روحیه ظریف و شکننده هنرمندان اگر سخت تر از نواختن نباشد، کمتر نبوده و نیست.
توقع بیجا، درنظر نگرفتن شخصیت هنرمند و جایگاه هنریش، مخالفت و جبهه گیری در برابر هر گونه نوآوری و از همه ناگوارتر تنگ نظری و حسادت شماری از اهالی موسیقی، چه بسا موجب شد که هنرمند از ادامه فعالیت در رادیو و تلویزیون و مجامع رسمی موسیقی دست کشیده و به قول معروف عطایش را به لقایش بخشیده و با دلزدگی دور فعالیت موسیقایی را خط قرمز بکشد که در این حالت مردم هنردوست از همه بیشتر متضرر می شوند.
استاد نیاکان از آن دسته از هنرمندان است که به رغم توانمندی فوق العاده به دلیل ناسپاسی مسئولان در عرصه موسیقی و ادبیات ناشناخته ماند و بجز تعداد معدودی هنرمند و هنردوست، کسی از هنر والایش بهره ای نبرد.
شاپور نیاکان هنرمندی با سینه ای سوخته و خروشان از فریاد و فغان از درد، ناکامی، نامرادی و قدرناشناسی در سکوت زیست و سرانجام در هفدهم اسفند ماه 1372 خورشیدی درگذشت و در امام زاده طاهر کرج بخاک سپرده شد.
** تولد
استاد نیاکان به سال 1305خورشیدی در نطنز کاشان متولد شد، پدرش نوازنده تار و از شاگردان مرحوم درویش خان بود. شاپور هر زمان که پدرش ساز را در دست می گرفت با علاقه مندی به انگشتان وی خیره می شد. پدر نیز با دیدن عشق و علاقه فرزندش وی را به نواختن تشویق کرده و سعی می کرد طریقه مضراب زدن و انگشت گذاری را به او بیاموزد.
اما پس از مدتی احساس کرد فرزند مستعدش به ویولن بیشتر تمایل دارد، لذا ویولنی برایش خرید و به صورت سینه به سینه (بدون نت و قواعد مربوطه) به فرزند 15 ساله اش آموزش داد. شاپور نیاکان در سال 1323به تهران آمد و ضمن آشنایی با موسیقیدانان این شهر تئوری موسیقی را از یک پیانیست آلمانی به نام ولف فراگرفت. درسال 1324به رادیو رفت و در آزمونی که توسط مشیر همایون شهردار برگزار شده بود، قبول شد و ارکستر شماره 5 رادیو را متشکل از استادان فرهنگ شریف، حسین همدانیان ، انوشیروان روحانی، میرفتاح بازرگان، عماد رام، ابراهیم سلمکی و... تشکیل داد و به رهبری آن پرداخت.
«طوفان عشق» نخستین آهنگ شاپور نیاکان بود که توسط این ارکستر اجرا و در فیلمی با همین نام استفاده شد. نیاکان در طول فعالیت هنری خود بیش از300 آهنگ برای خوانندگان مختلف از جمله بهرام سیر، هوشنگ شوکتی، منوچهر همایون پور، داریوش رفیعی، داوود مقامی، قاسم جبلی، منوچهر شفیعی، اکبر جقه، حسن طاووسی و...ساخت که شعر ترانه بسیاری از آن ها را خودش سرود.
نیاکان آموزشگاهی در لاله زارنو و پس از آن در خیابان ژاله (پیروزی) دایر کرد و ضمن فعالیت هنری به تعلیم هنرجو می پرداخت. وجود این هنرمند به دلیل سرودن اشعار زیبا و دارا بودن لیسانس زبان فرانسه، افتخار و ابهتی برای جامعه موسیقی به حساب می آمد. اما یک روز به جهت اختلاف با یکی از مسئولان رادیو آنجا را ترک کرد و دیگر بازنگشت و از این پس سازش تنها در محافل دوستانه شنیده می شد. برگزاری کنسرت به نفع امور خیریه از جمله اقداماتی است که به کرات در کارنامه هنری این نوازنده چیره دست دیده می شود.
** شاپور نیکان به روایت هنرمندان
امین الله رشیدی خواننده پیشکسوت درباره این هنرمند می گوید: شیوه نوازندگی نیاکان در ویولن توام با ابتکارات خاص خودش بود و در این راستا حد و مرزی را رعایت نمی کرد و همین موضوع موجب انتقاد و خرده گیری استادان موسیقی سنتی و دست اندر کاران موسیقی رادیو شده بود.
وی می افزاید: او با روشی نو قطعاتی خاص می نواخت و در این راه گاهی از حدود و ضوابط و اصول مسلم و شناخته شده موسیقی فراتر می رفت و اعتراض دیگران را بر می انگیخت.
رشیدی اضافه کرد: وی نام های خاص برای برخی از قطعاتی که با ویولن اجرا می کرد، انتخاب کرده بود که می توان از یک آهنگ و نمونه معروف آن به نام «گریه لیلی» نام برد. نیاکان دارای روحی سرکش و طبعش با معیارهای متداول زمان همخوانی نداشت و به جرات می توان گفت اگر وی با آن توانایی و استعداد دارای روح منعطفی بود و می توانست با برخی از بی عدالتی ها و ناهنجاری های اجتماعی کنار بیاید، شاید گرفتار مشکلات خاص نمی شد.
به اعتقاد این خواننده پیشکسوت، دارا بودن تحصیلات عالیه و چیره دستی در نواختن ویولن و ذوق سرشار در آهنگسازی و سرودن شعر و ترانه از زنده یاد نیاکان هنرمند منحصر بفردی ساخته بود.
زنده یاد ذبیح الله مقوم نوازنده ویولن براین اعتقاد است که شاپور نیاکان بی شک جزو نوابغی است که هر از چند گاهی در عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری ظهور می کنند.
وی می افزاید: در طول یکصد و اندی سال اخیر که ویولن به موسیقی اصیل ایرانی راه یافت شاهد بروز و ظهور نوازندگان فراوانی با سلایق گوناگون و شیوه های مختلف در نواختن این ساز جادویی بوده ایم که هریک به نوبه خود در ایجاد لحظات ماندگار و فراموش نشدنی ملت هنردوست ایران زمین سهم بسزایی را به خود اختصاص داده و به ویژه تعدادی از آنان مانند استاد نیاکان را هرگز نمی توان از حافظه مردم خوش ذوق حذف کرد.
استاد مقوم خاطر نشان کرد: به این مهم توجه داشته باشیم که ماندگاری هنرمند به شمار ضبط اثر و مدت فعالیتش در رادیو بستگی ندارد زیرا بودند کسانیکه حداقل همکاری را در این زمینه داشتند اما محبوبیت و جاودانگی را برای خود رقم زدند که شادروانان رضا محجوبی ، شاپورنیاکان، حسن گلنراقی و غیره دلیل این واقعیتند.
مقوم همچنان اضافه کرد: اگر چه عمر فعالیت هنری استاد شاپور نیاکان کوتاه بود اما به دلیل تبحر، چیره دستی، خلاقیت و سبک و سیاق خاص، در اذهان هنردوستان ماندگار و ابدی شد.
این نوازنده فقید تصریح کرد: شاپور نیاکان را هرگز نمی توان پیرو و مقلد هنرمندان پیشینش دانست چرا که تکنیک های اعجاب آوری در سازش مشاهده می شد که پیشتر از هیچ هنرمندی شنیده نشده بود.
به اعتقاد شادروان مقوم قطع رابطه این استاد بزرگ و پایان فعالیت حرفه ایش اتفاق جدیدی نبوده که دلیل و پیامد این گونه وقایع نیازمند بحث و بررسی است اما به طور قطع ضرر و زیانش تنها نصیب مردم هنرمند و هنرپرور بوده و نبود دیوان اشعار و آثار شنیداری این هنرمند بزرگ در گنجینه و آرشیو شخصی هر انسان اهل ذوق، به عنوان نقصان فرهنگی حس می شود.
بهزاد مقوم نوازنده و مدرس ویولن می گوید: مبالغه نیست اگر بگویم استاد نیاکان حتی برای تعدادی از اهالی موسیقی ناشناخته ماند و یا از اثر یا آثارش لذت بردند، بدون اینکه با نام آفریننده آن آشنایی داشته باشند.
وی می افزاید: روزی برای آموزش هنرجو وارد یکی از آموزشگاه های موسیقی شدم و مشاهده کردم که یکی از همکاران شیرین نواز ویولن و دوست نازنینم در اتاقی در حال نواختن چهارمضراب مشهور بیات اصفهان شاپور نیاکان با کوک غیر متعارف از ابداعات استاد است. پس از پایان برایش دست زدم و گفتم خداوند استاد نیاکان را رحمت کند، سال ها بود که این اثرش را نشنیده بودم...
او ادامه داد: همکارم با تعجب حرفم را قطع کرد و پرسید نیاکان؟ این دیگر کیست؟ به تصور اینکه قصد مزاح دارد، به صورتش خیره شدم اما نشانی از شوخی درآن ندیدم و تکرار کردم : نیاکان، بله استاد شاپور نیاکان، صاحب این اثر، مگر او را نمی شناسی؟
پاسخ داد نه، من بیش از 20 سال است که ویولن می نوازم و امروز برای نخستین بار نام او را می شنوم. این قطعه را استادم به عنوان یکی از آثار خودش به من آموخت و حتی با نام او منتشر شده، من کتابش را در خانه دارم.
مقوم افزود: نمی توان از این واقعه باور نکردنی به آسانی گذشت زیرا یک مدرس و نوازنده توانمند ویولن با تسلط و زیبایی تمام، قطعه معروفی را می نوازد، بدون آنکه نامی از صاحب اثر شنیده باشد.
فراهنگ ** 7330 **1569**1654
انتهای پیام همه کسانی که با صدا و نام سازها آشنایی دارند، به حق از ویولن به عنوان دشوارترین آلت موسیقی یاد می کنند. اما گذشته از دشواری فراگیری و نواختن ویولن و یا هر ساز دیگر در کشور ما همواره مشکلات گوناگون آنقدر زیاد بوده که تحمل آنها به ویژه برای روحیه ظریف و شکننده هنرمندان اگر سخت تر از نواختن نباشد، کمتر نبوده و نیست.
توقع بیجا، درنظر نگرفتن شخصیت هنرمند و جایگاه هنریش، مخالفت و جبهه گیری در برابر هر گونه نوآوری و از همه ناگوارتر تنگ نظری و حسادت شماری از اهالی موسیقی، چه بسا موجب شد که هنرمند از ادامه فعالیت در رادیو و تلویزیون و مجامع رسمی موسیقی دست کشیده و به قول معروف عطایش را به لقایش بخشیده و با دلزدگی دور فعالیت موسیقایی را خط قرمز بکشد که در این حالت مردم هنردوست از همه بیشتر متضرر می شوند.
استاد نیاکان از آن دسته از هنرمندان است که به رغم توانمندی فوق العاده به دلیل ناسپاسی مسئولان در عرصه موسیقی و ادبیات ناشناخته ماند و بجز تعداد معدودی هنرمند و هنردوست، کسی از هنر والایش بهره ای نبرد.
شاپور نیاکان هنرمندی با سینه ای سوخته و خروشان از فریاد و فغان از درد، ناکامی، نامرادی و قدرناشناسی در سکوت زیست و سرانجام در هفدهم اسفند ماه 1372 خورشیدی درگذشت و در امام زاده طاهر کرج بخاک سپرده شد.
** تولد
استاد نیاکان به سال 1305خورشیدی در نطنز کاشان متولد شد، پدرش نوازنده تار و از شاگردان مرحوم درویش خان بود. شاپور هر زمان که پدرش ساز را در دست می گرفت با علاقه مندی به انگشتان وی خیره می شد. پدر نیز با دیدن عشق و علاقه فرزندش وی را به نواختن تشویق کرده و سعی می کرد طریقه مضراب زدن و انگشت گذاری را به او بیاموزد.
اما پس از مدتی احساس کرد فرزند مستعدش به ویولن بیشتر تمایل دارد، لذا ویولنی برایش خرید و به صورت سینه به سینه (بدون نت و قواعد مربوطه) به فرزند 15 ساله اش آموزش داد. شاپور نیاکان در سال 1323به تهران آمد و ضمن آشنایی با موسیقیدانان این شهر تئوری موسیقی را از یک پیانیست آلمانی به نام ولف فراگرفت. درسال 1324به رادیو رفت و در آزمونی که توسط مشیر همایون شهردار برگزار شده بود، قبول شد و ارکستر شماره 5 رادیو را متشکل از استادان فرهنگ شریف، حسین همدانیان ، انوشیروان روحانی، میرفتاح بازرگان، عماد رام، ابراهیم سلمکی و... تشکیل داد و به رهبری آن پرداخت.
«طوفان عشق» نخستین آهنگ شاپور نیاکان بود که توسط این ارکستر اجرا و در فیلمی با همین نام استفاده شد. نیاکان در طول فعالیت هنری خود بیش از300 آهنگ برای خوانندگان مختلف از جمله بهرام سیر، هوشنگ شوکتی، منوچهر همایون پور، داریوش رفیعی، داوود مقامی، قاسم جبلی، منوچهر شفیعی، اکبر جقه، حسن طاووسی و...ساخت که شعر ترانه بسیاری از آن ها را خودش سرود.
نیاکان آموزشگاهی در لاله زارنو و پس از آن در خیابان ژاله (پیروزی) دایر کرد و ضمن فعالیت هنری به تعلیم هنرجو می پرداخت. وجود این هنرمند به دلیل سرودن اشعار زیبا و دارا بودن لیسانس زبان فرانسه، افتخار و ابهتی برای جامعه موسیقی به حساب می آمد. اما یک روز به جهت اختلاف با یکی از مسئولان رادیو آنجا را ترک کرد و دیگر بازنگشت و از این پس سازش تنها در محافل دوستانه شنیده می شد. برگزاری کنسرت به نفع امور خیریه از جمله اقداماتی است که به کرات در کارنامه هنری این نوازنده چیره دست دیده می شود.
** شاپور نیکان به روایت هنرمندان
امین الله رشیدی خواننده پیشکسوت درباره این هنرمند می گوید: شیوه نوازندگی نیاکان در ویولن توام با ابتکارات خاص خودش بود و در این راستا حد و مرزی را رعایت نمی کرد و همین موضوع موجب انتقاد و خرده گیری استادان موسیقی سنتی و دست اندر کاران موسیقی رادیو شده بود.
وی می افزاید: او با روشی نو قطعاتی خاص می نواخت و در این راه گاهی از حدود و ضوابط و اصول مسلم و شناخته شده موسیقی فراتر می رفت و اعتراض دیگران را بر می انگیخت.
رشیدی اضافه کرد: وی نام های خاص برای برخی از قطعاتی که با ویولن اجرا می کرد، انتخاب کرده بود که می توان از یک آهنگ و نمونه معروف آن به نام «گریه لیلی» نام برد. نیاکان دارای روحی سرکش و طبعش با معیارهای متداول زمان همخوانی نداشت و به جرات می توان گفت اگر وی با آن توانایی و استعداد دارای روح منعطفی بود و می توانست با برخی از بی عدالتی ها و ناهنجاری های اجتماعی کنار بیاید، شاید گرفتار مشکلات خاص نمی شد.
به اعتقاد این خواننده پیشکسوت، دارا بودن تحصیلات عالیه و چیره دستی در نواختن ویولن و ذوق سرشار در آهنگسازی و سرودن شعر و ترانه از زنده یاد نیاکان هنرمند منحصر بفردی ساخته بود.
زنده یاد ذبیح الله مقوم نوازنده ویولن براین اعتقاد است که شاپور نیاکان بی شک جزو نوابغی است که هر از چند گاهی در عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری ظهور می کنند.
وی می افزاید: در طول یکصد و اندی سال اخیر که ویولن به موسیقی اصیل ایرانی راه یافت شاهد بروز و ظهور نوازندگان فراوانی با سلایق گوناگون و شیوه های مختلف در نواختن این ساز جادویی بوده ایم که هریک به نوبه خود در ایجاد لحظات ماندگار و فراموش نشدنی ملت هنردوست ایران زمین سهم بسزایی را به خود اختصاص داده و به ویژه تعدادی از آنان مانند استاد نیاکان را هرگز نمی توان از حافظه مردم خوش ذوق حذف کرد.
استاد مقوم خاطر نشان کرد: به این مهم توجه داشته باشیم که ماندگاری هنرمند به شمار ضبط اثر و مدت فعالیتش در رادیو بستگی ندارد زیرا بودند کسانیکه حداقل همکاری را در این زمینه داشتند اما محبوبیت و جاودانگی را برای خود رقم زدند که شادروانان رضا محجوبی ، شاپورنیاکان، حسن گلنراقی و غیره دلیل این واقعیتند.
مقوم همچنان اضافه کرد: اگر چه عمر فعالیت هنری استاد شاپور نیاکان کوتاه بود اما به دلیل تبحر، چیره دستی، خلاقیت و سبک و سیاق خاص، در اذهان هنردوستان ماندگار و ابدی شد.
این نوازنده فقید تصریح کرد: شاپور نیاکان را هرگز نمی توان پیرو و مقلد هنرمندان پیشینش دانست چرا که تکنیک های اعجاب آوری در سازش مشاهده می شد که پیشتر از هیچ هنرمندی شنیده نشده بود.
به اعتقاد شادروان مقوم قطع رابطه این استاد بزرگ و پایان فعالیت حرفه ایش اتفاق جدیدی نبوده که دلیل و پیامد این گونه وقایع نیازمند بحث و بررسی است اما به طور قطع ضرر و زیانش تنها نصیب مردم هنرمند و هنرپرور بوده و نبود دیوان اشعار و آثار شنیداری این هنرمند بزرگ در گنجینه و آرشیو شخصی هر انسان اهل ذوق، به عنوان نقصان فرهنگی حس می شود.
بهزاد مقوم نوازنده و مدرس ویولن می گوید: مبالغه نیست اگر بگویم استاد نیاکان حتی برای تعدادی از اهالی موسیقی ناشناخته ماند و یا از اثر یا آثارش لذت بردند، بدون اینکه با نام آفریننده آن آشنایی داشته باشند.
وی می افزاید: روزی برای آموزش هنرجو وارد یکی از آموزشگاه های موسیقی شدم و مشاهده کردم که یکی از همکاران شیرین نواز ویولن و دوست نازنینم در اتاقی در حال نواختن چهارمضراب مشهور بیات اصفهان شاپور نیاکان با کوک غیر متعارف از ابداعات استاد است. پس از پایان برایش دست زدم و گفتم خداوند استاد نیاکان را رحمت کند، سال ها بود که این اثرش را نشنیده بودم...
او ادامه داد: همکارم با تعجب حرفم را قطع کرد و پرسید نیاکان؟ این دیگر کیست؟ به تصور اینکه قصد مزاح دارد، به صورتش خیره شدم اما نشانی از شوخی درآن ندیدم و تکرار کردم : نیاکان، بله استاد شاپور نیاکان، صاحب این اثر، مگر او را نمی شناسی؟
پاسخ داد نه، من بیش از 20 سال است که ویولن می نوازم و امروز برای نخستین بار نام او را می شنوم. این قطعه را استادم به عنوان یکی از آثار خودش به من آموخت و حتی با نام او منتشر شده، من کتابش را در خانه دارم.
مقوم افزود: نمی توان از این واقعه باور نکردنی به آسانی گذشت زیرا یک مدرس و نوازنده توانمند ویولن با تسلط و زیبایی تمام، قطعه معروفی را می نوازد، بدون آنکه نامی از صاحب اثر شنیده باشد.
فراهنگ ** 7330 **1569**1654
کپی شد
