غربالگری کرونا این روزها در حوزه رسانه هم بسیار مشهود است. امروز بخشی از رسانه‌ها و خبرنگاران مازندران با تولید محتوا و انعکاس اخبار به مخاطبان خود، سهم خود را در مقابله با کرونا، اجرایی می‌کنند. در مقابل این افراد فعال، فهرست بلند بالای خانه مطبوعات خودنمایی می‌کند، فهرستی که نشان از حدود ۹۰۰ خبرنگار و فعال رسانه‌ای اعم از عضو اصلی و عضو افتخاری دارد که این روزها خاموش هستند.
شیوع کرونا باعث شده بسیاری از جلسات اداری و دستگاههای اجرایی برگزار نشده و یا اینکه بدون حضور خبرنگار برگزار شود و تغییری در روند عمومی ایجاد نشده است . این مساله نشان می دهد تا چه اندازه این جلسات می تواند تشریفاتی باشد و یا اینکه خبرنگارانی که به صورت روتین عادت داشته فقط از این جلسات خبر بنویسند،بی نیاز از کار انها است.
شیوع کرونا، کار اندک فعالان خبری را تعطیل نکرد بلکه بار مضاعف را انهایی به دوش کشیدند که علاوه بر مسائل روزانه و همیشگی، حالا بحران کرونا هم اضافه شده است و این افراد خود را موظف می‌دانند کار کنند هر چند که جلسه‌ای برگزار نشود چرا که تولید محتوا، نیازی به این جلسات ندارد و خبرنگار به شکل تلفنی و یا پیام‌های نوشتاری و صوتی در فضای مجازی، این کار را انجام می‌دهد.
یک فعال رسانه‌ای در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: خبرنگاری شغل متفاوتی است کهنگی و روزمرگی در این شغل بی‌معناست، خبرنگاری که خلاق است همیشه باید در جریان مسائل باشد و لازمه این در جریان بودن هم کشف حقایق تازه است.
علی صادقی با بیان اینکه خبرنگار موقع کار، پرسش‌هایی مطرح می‌کند که عامه مردم می‌خواهند بدانند جواب این پرسش‌ها چیست، اظهار کرد: از این روی خبرنگار باید همیشه با مردم باشد و نیازمندی‌ها و علایق مردم را بشناسد در پیدا کردن حقیقت اصرار و پشت کار داشته باشد، راه‌های اصلی و میانبر را بداند که چگونه خبر حقیقی را از خبر جعلی تشخیص دهد.
وی با اشاره به اینکه کار خبرنگار انعکاس رخدادهایی است که قابلیت تبدیل شدن به خبر و اطلاع‌رسانی را به جامعه دارد، گفت: خبرنگار باید در مجموع تجربه، دانش و شم خبری را داشته باشد که ملزومات کارش است.
این فعال رسانه‌ای ادامه داد: اکنون در شرایط شیوع کرونا، خبرنگاری که بیکار و منفعل است شم خبری ندارد که آن هم ممکن است به خاطر نداشتن دانش و تجربه‌اش باشد.
وی تصریح کرد: فردی که خبرنگاری در بحران را نداند، این فرد خبرنگار محسوب نمی‌شود هر چند اسمش در سامانه وزارت ارشاد به عنوان خبرنگار ثبت شده باشد، چون خبرنگاری تعطیل بردار نیست، مانند هوا است و باید همیشه در جریان باشد به ویژه در زمان بحران.
صادقی افزود: در زمان بحران، مخاطب تشنه اطلاعات و آگاهی است اما می‌بینیم که اکنون قاطبه جامعه خبری ما در قرنطینه فکری و قلمی فرو رفته‌اند و ذهن بسیاری از خبرنگاران مازندرانی درقرنطینه است.
وی با بیان اینکه اکنون متوجه شدیم به جای خبرنگار بحران، بحران در خبرنگاری داریم، اظهار کرد: بخش زیادی از خبرنگاران که در زمان غیربحرانی که اسمشان را در رسانه‌ها می‌دیدیم اکنون معلوم نیست کجا هستند و تولیدشان چیست، مگر خبرنگار فقط باید در جلسات دولتی حضور یابد که خبرنگار محسوب شود، کجای دنیا خبرنگاری داریم که خبرنگار فقط به جلسات برود و هر چه مسئول گفت تایپ کند و برای رسانه‌اش بفرستد.
صادقی با اشاره به اینکه کرونا پر از سوژه‌های خبری، گزارش و گفت و گو است، تصریح کرد: اغلب خبرنگاران ما خلاقیت ندارند و تنبل هستند اصلا برای من سوال است که با این بیکاری خود خواسته، چگونه مخارج زندگی خود را تامین می‌کنند، این افراد تصور می‌کند چون کرونا اغلب مشاغل را زمین‌گیر کرده آنها هم باید در خانه بمانند و شغل خود را تعطیل کنند در حالی که خبررسانی مانند نفس‌کشیدن، ممتد است.
این فعال رسانه افزود: در نبود خبرنگاران بحران، بحران کپی پیست، تشدید می‌شود، در فضای مجازی شاهد کانال‌های کپی پیستی هستیم که اخبار تولیدی دیگر رسانه‌ها را مصرف می‌کنند، اهمیتی هم ندارد آن تولید، ارزش خبری واقعی داشته باشد یا نه، فقط می‌خواهند یک پست به پست‌های خود اضافه کنند حتی توانایی تشخیص صحت خبر هم ندارند و هر چه به دستشان برسد استفاده می‌کنند و چون سطح سواد رسانه‌ای مردم پایین است جذب این کانال‌های دسته دو و سه می‌شوند.
صادقی با بیان اینکه این افراد خبرهای تولیدی دیگر رسانه‌ها را در کسری از ثانیه سرقت می‌کنند، ادامه داد: این یعنی رسانه‌ها و خبرنگاران حقیقی و واجد شرایط، در حداقل نفرات هستند، یا خبرنگاران و رسانه‌های اینچنینی نداریم یا آنقدر کم داریم که رسانه‌های درجه چندم جلو آمدند.
وی تصریح کرد: البته در آینده مردم تلگرام‌زده می‌شوند و خیلی از این رسانه‌های دسته چندم ریزش می‌کنند.
صادقی با اشاره به اینکه در شرایط بحران خبرنگار باید ۲ کار کند، اظهار کرد: خبرنگار در این شرایط باید آگاهی کامل از وقایع جامعه و مسائل روز داشته باشد و منابع خبری را بشناسد و با آنها ارتباط برقرار کند.
این فعال رسانه‌ای خاطرنشان کرد: از یک جهت کار برای خبرنگار در شرایط بحران راحت‌تر است چون دیگر دنبال موضوع نمی‌گردد، الان موضوع کرونا است، باید سوژه‌های مربوط به این موضوع را پیدا کند.
وی یادآور شد: تلگرام و ایسنتاگرام خبرنگار را وابسته و تنبل کرده، تصور می‌کنند با انتشار استوری و پست‌های یک خطی و کارهایی از این دست به وظیفه خود عمل می‌کنند، وظیفه خبرنگار، استوری و پست و کپی کردن نیست؛ تولید محتوا و قدرت و توانایی تجزیه و تحلیل مسائل مهم است که اکنون یک خبرنگار در شرایط بحران باید انجام دهد.
این فعال رسانه‌ای با اشاره به اینکه خبرنگار در قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران وظایفی دارد، افزود: اگر دیگران مسائل را فراموش می‌کنند خبرنگار باید به یاد داشته باشد که ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم که آبستن حوادث طبیعی خارج از مهار ما است، همانطور که از دیگران انتظار داریم در شرایط بحران رفتار حرفه‌ای داشته باشند خبرنگاران هم باید در این روزهای سخت کار خود را به درستی انجام دهند، شم خبرنگاری الان باید بروز یابد فقط نباید به دنبال این باشیم که سازمان دولتی کارش را درست انجام دهد، خبرنگار هم وظایفی دارد.
وی با طرح این سوال که در مازندران چند خبرنگار تلاش کردند که وارد بیمارستان شده و گزارش تهیه کنند، گفت: شاید تعداد کمی رفته باشند اما به اولین در بسته‌ای که خوردند برگشتند و با این بهانه که "راه نمی‌دهند" از این کار منصرف شدند، پس چرا با وجود خطرات و درهای بسته‌ای که وجود دارد برخی خبرنگاران این کار را انجام دادند.
صادقی با اشاره به اینکه خبرنگاری در بحران دانش و مهارتی است که باید در اطلاع‌رسانی به کار گرفته شود تا اخبار متناقض و بحران‌زا گسترش نیابد، خاطرنشان کرد: بحران تمام نمی‌شود بلکه جای خود را به بحران دیگری می‌دهد و خبرنگاری نباید تعطیل شود.
تولید محتوا و جذب مخاطب
اینکه بخشی از رسانه‌ها یا تولید ندارند یا مخاطب، از چشم مسئول فرهنگی استان، پنهان نیست و اگرچه کرونا اغلب مسائل را تحت‌الشعاع قرار داده اما تولید محتوا را رصد می‌کنند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: نکته مهمی که کرونا باعث شد نسبت به آن مطلع شویم این است که فعالیت بخش عمده‌ای از فعالان رسانه‌ای در مازندران، مخاطبان محدود دارد.
عباس زارع افزود: به این معنا که اغلب خبرهایی که تولید می‌شود مخاطبانی جز فعالان سیاسی، مدیران و همکاران خبری، مخاطب دیگری ندارد.
وی گفت: پل ارتباطی بخش اعظمی از رسانه‌های مازندران با مردم قطع است اما بخشی از رسانه‌ها و خبرنگاران در مازندران فعال هستند و دامنه مخاطب مردمی دارند.
این مسئول با اشاره به شناسایی پنج هزارو ۴۰۰ صفحه اطلاع‌رسانی در فضای مجازی مازندران، تصریح کرد: ۶۰۵ صفحه دارای مخاطبان بیش از پنج هزار نفر هستند.
وی با بیان اینکه گردانندگان این صفحه‌ها اغلب افراد غیررسانه‌ای هستند اما مخاطب دارند، اظهار کرد: در این موقعیت زمانی با توجه به اینکه برای مدتی رسانه‌های نوشتاری هم تعطیل بودند برای انتشار اخبار مرتبط با کرونا، از این فرصت فعالان فضای مجازی استفاده کردیم به این ترتیب که تولید محتوا را در اختیار آنها قرار می‌دادیم و بازنشر حداکثری انجام می‌شد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران با توجه به موفقیت کمیته اطلاع‌رسانی کرونا در مازندران، گفت: این موفقیت را مدیون بخش اندکی از فعالان رسانه‌ای و همچنین فعالان فضای مجازی هستیم که دربازنشر خبر به ما کمک کردند.
زارع یادآور شد: مدیران رسانه‌ها باید ارتباط خود را با مردم افزایش دهند تا دامنه مخاطبان مردمی داشته باشند و در این ایام کمک کار باشند.
وی با بیان اینکه ظرفیت فضای مجازی یک فرصت است و نباید تهدید بدانیم همانطور که فعالان رسانه‌ای فرصت هستند، اظهار کرد: مازندران از معدود استان‌هایی است که از ظرفیت فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی اخبار مرتبط با کرونا استفاده کردیم و نتایج خوبی هم به دست آوردیم.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران با اشاره به اینکه کرونا تاثیرگذاری فعالان رسانه‌ای مازندران را مشخص کرد، ادامه داد: این فضا نشان داد کدام خبرنگار چه میزان تاثیرگذاری دارد و فرصت خوبی بود تا فعالان این فضا را احصا کنیم و باید برای این موضوع فکر اساسی و چاره‌اندیشی کنیم تا خبرنگارانی که در همه ایام مشغول کار و خدمت هستند از تلاش خود مایوس نشوند.
وی با اشاره به اینکه بخشی از خبرنگاران که همزمان با شیوع کرونا، آنها هم دست از کار کشیده‌اند، تصریح کرد: این افراد خود به خود به دلیل بی‌تاثیری و حضور کمرنگ، از رده خارج می‌شوندهمانطور که در گذشته برخی رسانه‌ها بودند و امروز نامی از آنها نمی‌شنویم.
زارع با بیان اینکه تولید محتوا، ملاک و معیار مهمی در سنجش رسانه‌ها و خبرنگاران است، ادامه داد: ما بر این فضا نظارت داریم و برای رسانه‌های محتوا محور، اهمیت قائل هستیم.
وی اظهار کرد: مخاطب مخصوص رسانه‌هایی است که تولید محتوا دارند.
شخصا تولید محتوا را رصد می‌کنم
مدیرعامل خانه مطبوعات مازندران به ایرنا گفت: اکنون در ایام شیوع کرونا هم مانند گذشته تعداد کمی از خبرنگاران هستند که فعالیت می‌کنند اما خانه مطبوعات نمی‌تواند از این افراد به شکل مطلوب قدردانی کند چرا که متاسفانه اغلب همکاران ما در این حوزه مدعی هستند.
سینا قربانی افزود: البته شخصا به عنوان مدیرعامل خانه مطبوعات مازندران در حال رصد این فضا هستم تا به سهم خودم قدردان خبرنگارانی باشم که در شیوع کرونا هم قلم بر زمین نگذاشته‌اند و به رسالت خود عمل می‌کنند.
وی درباره آینده کاری خبرنگاران و تعطیلی جلسات در شرایط فعلی کرونا، تصریح کرد: مدعیان نمی‌توانند ادعا کنند چون در برهه‌ای حضور خبرنگاران در جلسات به دلیل شیوع کرونا کمرنگ شده پس در ایام پسا کرونا هم نیازی به حضور این افراد نیست، خبرنگاران اکنون در شرایط دورکاری هستند و ارتباط خود را با دستگاه‌ها قطع نکرده‌اند.
مدیرعامل خانه مطبوعات مازندران در بخش دیگری از سخنان خود به حمایت از بخش‌های آسیب‌دیده رسانه‌ای در ایام کرونا اشاره کرد و گفت: به استاندار مازندران پیشنهاد دادم حمایت‌های تسهیلاتی به فعالان رسانه‌ای ارائه شود اما در شکل انجام این کار اختلافاتی با اداره کل ارشاد مازندران داریم.
وی با بیان اینکه پیشنهاد ما این است به خبرنگاران هم این تسهیلات ارائه شود، ادامه داد: اما اداره کل فرهنگ و ارشاد مازندران اعلام می‌کند که به مدیران مسئول رسانه‌ها اختصاص یابد و البته می‌دانیم اغلب مدیران مسئول رسانه‌ها در صورت دریافت این حمایت، چیزی به خبرنگار اختصاص نمی‌دهند.
قربانی با بیان اینکه نبود همبستگی بین خبرنگاران و آگاه نبودن به حقوق خود باعث می‌شود برخی مدیران مسئول از این فضا سوءاستفاده کنند، یادآور شد: به همین دلیل هرگز نتوانستیم برنامه حمایتی خاصی برای خبرنگاران در نظر بگیریم و برنامه ما اختصاص تسهیلات به مدیران مسئول روزنامه‌ها و چند پایگاه خبری است که به دلیل شیوع کرونا متضرر شده‌اند.
وی همچنین در باره اختتامیه جشنواره مطبوعات که قرار بود سال گذشته برگزار شود و به دلیل شیوع کرونا لغو شد، گفت: پس از پایان ماه رمضان، منتخبان این جشنواره به شکل مجازی معرفی شده و جوایز خود را دریافت می‌کنند چرا که تا تیرماه برگزاری برنامه‌های فرهنگی از سوی وزارت ارشاد ممنوع اعلام شده است.
مدیریت پوشش خبری بحران
دکتر اکبر نصراللهی در مقدمه کتاب "مدیریت پوشش خبری بحران در رسانه‌های حرفه‌ای" که توسط دفتر مطالعات و توسعه رسانه منتشر شده آورده است: ایران یکی از کشورهایی است که همواره در معرض بحران‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قرار داشته است. هر جا که بحران وجود دارد به ابزار مدیریت آن یعنی رسانه نیز نیاز است. رسانه‌ها به دلیل توانایی در جهت‌دهی به افکار عمومی، در مراحل مختلف بحران نقش اساسی ایفا می‌کنند. نقش دوگانه رسانه‌ها در بحران‌زایی و بحران‌زدایی، امیدزایی و امیدزدایی و غیره، دست‌کم بر صاحب‌نظران این عرصه پوشیده نیست. اما به نظر می‌رسد تاکنون در کشور ما از ابزار رسانه و ظرفیت استثنایی آن برای مدیریت آنها به خوبی استفاده نشده است.
نصراللهی میزان حرفه‌ای‌گرایی، نوع نظام رسانه‌ای حاکم، پایگاه ایدئولوژیکی، میزان استقلال یا وابستگی به حاکمیت، سابقه بحران، نوع عملکرد رقبا و را از عوامل تاثیرگذار در این جریان می‌داند که کارکردهای مختلف رسانه‌ها را در بحران موجب می‌شوند.
به نظر می‌رسد فعالیت رسانه‌ها در زمان شیوع بحران کرونا باید ارزیابی شده و برای حوادث غیر مترقبه و بحران‌های بعدی، خبرنگاران آماده‌تر با گستره نفوذ بیشتر، وارد عمل شوند.
مازندران ۳۸۶ رسانه ثبت شده در سامانه وزارت ارشاد دارد که از این تعداد ۱۹۳ رسانه چاپی و ۱۵۳ رسانه الکترونیکی برخط و مابقی الکترونیکی غیر برخط هستند. مازندران ۱۷ روزنامه محلی دارد.
