در کوچه‌هایی که این روزها به دلیل شیوع کرونا، خلوت شده، صدای غژ غژ دوچرخه پسری کوچک، سکوت را بر هم می‌زند، صدای دوچرخه نشان از کهنگی آن دارد.جابرکوچه‌های کرونا زده را طی می‌کند.او فرزندی از پدر و مادر معتاد است.
از چند محله آن طرف‌تر به کوچه آمده و مشغول دوچرخه‌سواری است، در خانه‌ای باز است و چند گربه مشغول بازی هستند، گربه‌ها جابر را به درون آن خانه می‌کشانند، جابر هفت ساله، بی‌توجه به آسیب‌هایی که ممکن است در ورود به خانه‌ای غریبه متوجه‌اش باشد، دوچرخه‌اش را در کوچه رها کرده و وارد آن خانه می‌شود تا با گربه‌ها بازی کند. بعد از چند دقیقه به دختر صاحبخانه می‌گوید "خانه‌تان را یاد گرفتم از فردا می‌آیم با گربه‌ها بازی کنم". جابر نمی‌داند کرونا چیست، دستکش و ماسکی هم ندارد و اگر خانواده نگران داشت اصلا در کوچه چه می‌کرد وقتی اغلب افراد در خانه‌ها مانده‌اند تا از ویروس در امان بمانند. شاید کرونا باعث شده اقدامات حمایتی از سوی سازمان‌های دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد، کمرنگ شود و کودکانی مانند جابر با داشتن پدر و مادر معتاد، حضور مداوم این والدین در خانه، تعطیلی مدارس و موارد این چنینی، شرایط سخت‌تری را تحمل کنند.
کرونا و بازتولید خشونت علیه کودکان
یک جامعه‌شناس به ایرنا گفت: افزایش خشونت خانگی در زمان قرنطینه بیماری کرونا به اندازه‌ای بوده که سازمان بهداشت جهانی، صفحه مجزایی را در این زمینه راه‌اندازی کرده است.
دکتر مطهره فولادی با اشاره به اینکه همزیستی اجباری در ایام قرنطینه بیماری کرونا باعث افزایش فشار در روابط شده است، افزود: به همین دلیل این مساله در اولویت سازمان‌های بین‌المللی هم قرار گرفت.
وی با بیان اینکه شایع‌ترین نقض حقوق مربوط به حقوق زنان و کودکان است، تصریح کرد: این نقض حقوق تا آنجایی بود که سازمان بهزیستی هم شماره‌هایی را برای گزارش کودک‌آزاری و همسرآزاری اعلام کرد.
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه 2 وجه قربانی خشونت در ایام قرنطینه کرونا بیشتر مورد توجه است، ادامه داد: بخشی از این خشونت‌ها که عمومیت دارد بیشتر در زنان و کودکان دیده می‌شود، ابعاد اقتصادی، خانوادگی، روانی و اجتماعی ناشی از این خشونت‌ها و ساختار جنسیت‌گرایی و مردسالارانه در شرایط قرنطینه، خود را بازتولید می‌کند.
فولادی با بیان اینکه قربانیان ثانویه خانه‌نشینی‌های ناشی از ویروس کرونا که بسیار محروم‌تر و معرض خشونت شدیدتر قرار دارند آن دسته از خانواده‌هایی هستند که قبل از شیوع کرونا هم خانواده ناکارآمد محسوب می‌شدند و در معرض آسیب بودند، خاطرنشان کرد: کودکان بدسرپرست که پدر یا مادر و یا هر 2 آنها معتاد هستند در این گروه قرار می‌گیرند.
این فعال اجتماعی یادآور شد: حضور دائم پدر یا مادر و هر 2 والد در خانواده که ناکارآمد هستند و وظایف اولیه خود را بر عهده ندارند و خود آسیب دیده هستند نه تنها برای این کودکان مفید نیست بلکه شرایط را برای آنها بدتر از گذشته می‌کند.
وی با بیان اینکه پیش از شیوع کرونا و حضور نداشتن برخی از این پدر و مادرها در خانه، باعث می‌شد سازمان‌های حمایتی یا سازمان‌های مردم‌نهاد بتوانند ورود کرده و به کودکان خانواده‌های معتاد، آموزش دهند یا کمک‌های حمایتی و اجتماعی انجام دهند، افزود: شیوع کرونا و حضور دائم این پدر و مادرهای ناکارآمد در خانه، باعث شده اندک دسترسی به این کودکان را هم از دست بدهیم.
فولادی با اشاره به اینکه کودکان با پدر و ماد رمعتاد، قربانیان خاموش کرونا هستند و اصول بهداشتی را هم رعایت نمی‌کنند، گفت: عریان‌ترین نوع خشونت علیه این کودکان، خشونت جسمی است، تجربه زیستی ما نشان می‌دهد کودکان و زنان در این خانواده‌ها به طور معمول در تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از محرومیت رنج می‌برند و کرونا شرایط آنها را وخیم‌تر کرده است.
وی تصریح کرد: علاوه بر اینکه هیچ منبع درآمدی ندارند شرایط مسکن آنها هم مناسب نیست و خانواده‌های پرجمعیتی هستند که حضور همزمان در خانه، ریسک تنش را هم افزایش می‌دهد.
این فعال اجتماعی ادامه داد: تنش در این خانواده‌ها به معنای تنبیه سخت فیزیکی است که در گذشته هم جزو لاینفک زندگی آنها بوده و اکنون پدر و مادر معتادی که در خانه مانده‌اند و تخلیه روانی ندارند به افزایش این تنش‌ها منجر می‌شود و کودکان هم بی‌دفاع‌ترین موجود در مقابل پدران و مادران معتاد هستند.
فولادی درباره نقش نهادهای نظارتی در برابر این کودکان، گفت: طبق قوانین جاری در کشور، نهادهای نظارتی امکان مداخله در حریم خصوصی به آن معنا ندارند.
وی با اشاره به اینکه ویروس کرونا، تبعیض‌ها را برجسته کرده است، اظهار کرد: همواره از نارسایی قوانین در ارتباط با کودکان بدسرپرست سخن به میان آمده اما اکنون این نارسایی قانون، بیشتر از گذشته رخ نشان داده است.
این جامعه‌شناس ادامه داد: اگر خوش‌بینانه به کرونا نگاه کنیم، در دوران پسا کرونا، مسئولان که هیچ وقت نارسایی قوانین را جدی نمی‌گرفتند حالا به اهمیت آن پی برده‌اند.
وی با اشاره به اینکه افزایش میزان خشونت‌های خانگی، دولت را بر آن داشته تا پیامک‌هایی به مردم ارسال کند و مردم این خشونت‌ها را گزارش دهند، خاطرنشان کرد: مجموعه حاکمیت اکنون به این مساله پی برده و بهزیستی و مراکز مداخله در بحران، اقداماتی را در زمینه اینکه مردم بتوانند گزارش دهند انجام داده‌اند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه بستر مناسب برای مداخله در بحران نداریم، اظهار کرد: حالا که مسئولان بروز این خشونت‌ها را پذیرفته‌اند در قوانین هم بازنگری کنند.
وی با اشاره به اینکه برای کودکان در معرض آسیب می‌توان برنامه‌های کوتاه مدت و اورژانسی و برنامه‌ها بلند مدت تدوین کرد، افزود: برنامه‌های بلند مدت باید درگذشته تدوین می‌شد تا در شرایطی مانند بحران کرونا، مورد استفاده قرار گیرد اما اکنون می‌توان برنامه‌ریزی انجام داد تا در بحران‌های بعدی، کاسه چه کنم به دست نگیریم.
فولادی با تاکید بر اینکه ایجاد و تقویت ساز و کارهای قانونی در حوزه کودکان و خانواده، تصریح کرد: حاکمیت باید در بلند مدت به دنبال ایجاد و تغییر قوانین باشد.
وی درباره راهکارهای کوتاه مدت برای حمایت از کودکان در معرض آسیب، گفت: درباره این کودکان بانک اطلاعاتی درستی وجود ندارد، از سویی هم در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که فرهنگ آبرو داری خیلی شایع است و افراد به بهانه آبرو داری، این خشونت‌ها را گزارش نمی‌دهند، بر همین اساس پیدا کردن قربانیان خاموش به ویژه در این ایام شیوع ویروس کروناف بسیار سخت است اما کودکانی که وضعیت آشکار دارند را می‌توانیم شناسایی کرده وحداقل حمایت بیشتری از آنها انجام شود.
فولادی با بیان اینکه راه‌اندازی کارزارهای اطلاع‌رسانی از اقدامات فوری است که این روزها باید انجام شود، خاطرنشان کرد: همسایه‌ها و اطرافیان این کودکان کمک کنند تا اگر خشونتی علیه آنها اعمال می‌شود بتوانیم مانع از آن شویم.
وی با اشاره به اینکه جنبه‌های حمایتی از این خانواده‌ها کودکان باید افزایش یابد، ادامه داد: بهزیستی در اقدامی سریع، سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در این زمینه را گرد هم آورده و با تقسیم‌بندی شهر و یا محلات آسیب‌پذیر و کم‌تر برخوردار بین این گروه‌ها، نظارت را افزایش دهد.
این جامعه‌شناس یادآور شد: از خانه‌های امن بهزیستی می‌توان در این ایام برای حفاظت از کودکانی که پدر و مادر معتاد دارند و در معرض آسیب بیشتری هستند استفاده کرد.
شرایط متفاوت کودکان در خانواده‌های دارای پدر و مادر معتاد
یک روانشناس به ایرنا گفت: کودکان در خانواده‌های دارای پدر و مادر معتاد، این روزها شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند.
مرجان سلیمانی با بیان اینکه این خانواده‌ها عموما زیر پوشش نهادهای حمایتی هم قرار ندارند تا دسترسی به کودکان برای کنترل رفتار خانواده و یا آموزش، صورت گیرد، افزود: به ویژه بچه‌ها در سنین کم‌تر، شرایط بسیار بدتری را تحمل می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه در این خانواده‌ها، نوجوانان اغلب به راحتی می‌توانند از خانه خارج شده و از مراکز مشاوره رایگان بهره ببرند، اظهار کرد: اما کودکان در سنین پایین‌تر برای خروج از خانه، نیاز به اجازه یا همراهی والدین دارند.
این روانشناس ادامه داد: به دلیل برخی قوانین، اجازه ورود به این خانواده‌ها نداریم و عموما نمی‌توان کاری برای فرزندان در معرض آسیب انجام داد.
وی با بیان اینکه میزان نوسانات خلقی در افراد دارای اعتیاد، بسیار بیشتر از دیگر اقشار است، تصریح کرد: این افراد به دلیل ضعف مالی و فرهنگی، نه توانایی ایجاد سرگرمی برای بچه‌های خود دارند و نه اصلا به این مسائل فکر می‌کنند.
سلیمانی با اشاره به اینکه خانواده‌هایی که یک والد یا هر 2 از اعتیاد رنج می‌برند باید از کمک روانشناسان بهره‌مند شوند، یادآور شد: این در حالی است که مددکار نمی‌تواند به راحتی وارد این خانواده‌ها شده و مسائل را بررسی کند و در این صورت کاری از دست ما ساخته نیست.
وی خاطرنشان کرد: پیشنهاد ما این است افرادی که خانواده‌های اینچنینی را می‌شناسند برای فرزندان این خانواده‌ها، وسایل بازی و سرگرمی فراهم کنند.
سلیمانی با بیان اینکه حتما لازم نیست وسیله بازی و سرگرمی، نو و یا گران قیمت باشد، اظهارکرد: همین که وسیله بازی جدید در اختیار این بچه‌ها باشد ساعت‌ها مشغول بازی می‌شوند و شاید از فضای آسیب خانواده کمی در بمانند.
وی با اشاره به اینکه مادرها به دلیل دلسوزتر بودن و برخورداری از ویژگی از خودگذشتگی، تمایل بیشتری برای ترک اعتیاد دارند، افزود: چنانچه کمک‌های حرفه‌ای به این مادرها ارائه شود و مطمئن باشند که فضای بهتری برای فرزند خود ایجاد می‌کنند راغب به ترک اعتیاد هستند و باید این اعتماد را به آنها داد که با ترک اعتیاد، شرایط قابل تغییر است.
این روانشناس با تاکید بر تقویت حس مسئولیت‌پذیری در مقابل همنوعان، گفت: خانواده‌هایی که چنین بچه‌هایی را می‌شناسند که از سوی پدر و مادر در معرض آسیب قرار دارند بی‌تفاوت نباشند و کمک‌های هرچند کوچک را از هم دریغ نکنیم.
کرونا و بهداشت کودکان آسیب‌پذیر
یک روانشناس دیگر به ایرنا گفت: وضعیت به وجود آمده از ویروس کرونا، شرایطی است که همه اقشار را تحت تاثیر قرار داده است.
زهرا گلرخ با بیان اینکه در دوره شیوع ویروس کرونا، کودکان بدسرپرست شرایط پیچیده‌تری دارند، افزود: به این جهت که تهیه لوازم بهداشتی برای آنها بسیار سخت و می‌توان گفت غیرممکن است مگر اینکه از طریق سازمان‌های دولتی به دستشان برسد و اگر ملزومات بهداشتی هم داشته باشند معلوم نیست تا چه حدی از آن استفاده کنند یا استفاده درست انجام بدهند.
وی ادامه داد: مواردی که شاید ساده باشد اما برای این کودکان و خانواده‌های آنها پیچیده است، دسترسی این افراد به رسانه هم خیلی ضعیف است تا حداقل آموزش‌ها را از تلویزیون دریافت کنند و بیشتر در معرض آلودگی و انتقال آلودگی قرار دارند چون شرایط زندگی خوبی ندارند و ممکن است عامل انتقال بیماری باشند.
این روانشناس با اشاره به اینکه آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در این شرایط بیماری، کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست هستند، ادامه داد: در صورتی که بیمار شوند کسی نیست علائم بیماری را در آنها چک کند.
وی خاطرنشان کرد: از وظایف اصلی همه کسانی که در پیکان خدمت هستند این است که این بچه‌ها را شناسایی کرده و حداقل آموزش دهند که چگونه در این شرایط از خود مراقبت کنند.
گلرخ با بیان اینکه این گروه از جامعه، در زمینه بهداشتی و سلامتی، اغلب پذیرای آموزش نیستند، گفت: کرونا ویروسی نیست که در شرایط کنونی قابل کنترل باشد به این جهت، وظیفه سنگینی به دوش همه ما است.
کرونا مدت زیادی نیست که جوامع مختلف را درگیر کرده و همه تلاش‌ها برای مهار این ویروس است اما کودکانی مانند جابر، سال‌هاست در نزدیکی و همسایگی ما زندگی می‌کنند، در معرض آسیب‌های مختلفی قرار دارند، نسبت به این کودکان بی‌تفاوت نباشیم.
