ویروس کرونا این روزها همه را خانه نشین کرده است . البته به این خانه نشینی با توجه به پیچیدگی زندگی روزمره و فاصله های عجیب اعضای خانواده‌ها زیر سایه فضای مجازی زندگی اجتماعی می توان به چشم یک فرصت مناسب برای بازیابی پیوندهای خانوادگی نگاه کرد. از اثرات مثبت خانه نشینی کرونایی می توان به تبدیل شدن نخ گفت و گو در میان اعضای خانواده به طنابی ضخیم ، نزدیکی بیشتر اعضاء به یکدیگر و بالا رفتن درک متقابل ، شناخت بیشتر ، بازیابی رفتاری و فکری فردی و همچنین صمیمیت بیشتر اشاره کرد.
با این وصف ، به خاطر طولانی شدن خانه نشینی ها ، رفتارهای منفی نیز شکل می‌گیرد که ممکن است عوامل مثبت دورهمی خانوادگی را مخدوش کند. در اینجا منظور ما از رفتارهای منفی ، آن دسته از رفتارهایی است که نه تنها صمیمیت ایجاد شده در خانه را در معرض خطر می اندازد، بلکه ممکن است به فرار از خانه نشینی و قرار گیری در معرض ویروس کرونا منجر شود.
یکی از رفتارهای منفی ، کشمکش افراد و اعضای خانواده بر سر امکانات و ظرفیت‌های خانه تحت در قالب بهانه جویی ها است که با طولانی تر شدن زمان خانه نشینی بیشتر و عمیق تر می شود . گزارشات و مشاهدات نشان می دهد که این بهانه جویی ها در حال حاضر به شکل سهم خواهی افراد از تجهیزات و امکانات خود را نشان داده است. به طور مثال این روزها برخی از اعضای خانواده بخصوص فرزندان برای استفاده بیشتر از تلویزیون ، وسائل سرگرمی ، کامپیوتر و دیگر امکانات در حال جدال با یکدیگر هستند. حتی بعضی مواقع دیده شده که این روزها اعضای خانواده نه تنها مسئولیتی در خانه برعهده نمی گیرند ، بلکه توقع خدمات دهی را عمدتا از مادر و یا زن خانواده دارند . این مشکل در خرید، پخت و پز ، شست و شو ، مراقبت و دیگر فعالیت های خانگی بیشتر دیده می شود.
البته این مشکل را هم باید در نظر داشت که کار در خانه به خاطر خانه نشینی کرونایی چندین برابر شده است . این وضعیت تنها در پخت و پز غذا و انتظار داشتن تنوع غذایی خلاصه نمی شود. کوتاه شدن دوره شست و شوی لباس و ظروف و تمیزکاری نقاط مختلف خانه هم تنها بخش کوچکی از آن محسوب می شود. این روزها یکی از کارهای سنگینی به کار خانه اضافه شده است ، ضدعفونی کردن تک تک اقلام خرید با دقت و تحمل عواقب مواد ضدعفونی کننده برای سلامت فرد است که اصولا بر عهده مادران و زنان خانواده قرار می گیرد. یا یکی دیگر از وظایف مادرانه و خواهرانه ای که این روزها شایسته قرار گرفتن در رسته مشاغل سخت و زیان آور است ، ضرورت توجه لحظه ای به رفتار و سکنات تک تک اعضای خانواده بویژه کودکان ، نوجوانان و جوانان است تا حتی هنگامی که در خانه و دور هم حضور دارند ، رفتارهای خطرناک مانند آلوده شدن به ویروس به خاطر رعایت نکردن پروتکل های بهداشتی یا روی آوردن به خشونت برای دستیابی به امتیاز از خود بروز ندهند.
علاوه بر این ، حراست از نظم و انضباط زندگی روزمره هم این روزها به کاری شاق و طاقت فرسا برای برخی از اعضای خانواده بویژه مادران تبدیل شده است. کرونا سبب شده است تا " شب‌بیداری " برای جوانان و نوجوانان راحت تر از روزبیداری باشد و به همین دلیل هم همواره تلاش دارند تا به بهانه های مختلف زمان خواب و بیداریشان را جا به جا کنند. کنترل این مشکل نیازمند قاطعیت پدرانه در کنار بردباری مادرانه است ، تلفیقی که گاهی در خانواده ها تبدیل به کشمکش میان پدر و مادر شده و طعم دورهم نشینی اجباری کرونایی را تلخ و تلخ تر می کند.
گذشته از این ، اصولا در خانواده های ایرانی بویژه در استان مازندران ، مادران مدیریت خانه را بر عهده دارند و پدران به خاطر مشغله دایمی کشاورزی در طول فصول سال هیچگاه تعرضی به حوزه مدیریت خانواده نداشته اند . این روزها اما یکی از مشکلات بروز مدیریت دوگانه است. مادران آگاه به ظرایف مدیریت خانه اصولا برنامه ریزی هفتگی برای کارهایشان دارند ، اعم از این که این کار برنامه غذایی روزانه برای وعده های اصلی باشد یا نظافت کلی خانه و خانواده ، ولی این روزها مدیریت دوگانه و گاهی مدیریت چندگانه در خانواده های فرزندسالار خود به معضلی جدی تبدیل شده است که می تواند شیرازه نظم و انضباط و همبستگی خانواده را از هم بپاشد.
کودکان و خواسته‌های متضاد
یکی از شهروندان مازندرانی با شرح تجربه خانه نشینی کرونایی و مشکلاتی که از این ناحیه برایش وجود دارد ، به خبرنگار ایرنا گفت : ۲ دختر و یک پسر دارم که هر سه از زمان شیوع ویروس کرونا در خانه مانده اند در حالی که اصلا در فعالیتهای خانه به من و مادرشان کمک نمی کنند.
غلامرضا صحرایی با اظهار این که در این وضعیت همه مسئولیت خانه بر دوش او و همسرش قرار گرفته ، افزود: متاسفانه مشکل به همین هم ختم نمی شود چون بچه های ما علاوه بر این ، برای تماشای تلویزیون همواره با یکدیگر بحث و مجادله دارند.
وی توضیح داد : هر یک از فرزندان به بهانه خستگی و بی خوصلگی ، دیگری را شماتت می کند و تلاش دارد که همه چیز در خانه را وفق مراد خودش تغییر دهد و به همین خاطر هم حتی با مادرش یا من هم درگیری لفظی پیدا می کند.
یک شهروند بابلی نیز با اشاره به اینکه با همسر و ۲ دختر جوانش در قرنطینه خانگی به سر می برد ، گفت : این روزها مهم ترین مشکل ما تقسیم تلویزیون میان بچه ها با گذشتن از حق خودمان بود و این دو دختر آن قدر برای تلویزیون با یکدیگر جرح و بحث کردند که سرانجام مجبور شدم یک تلویزیون دیگر بخرم تا به این غائله پایان دهم.
حمید مقدم با اظهار این که پیش از این مشکل چندانی در ارتباط با فرزندانش نداشتند و براحتی با هم کنار می آمدند و یا یکی با قبول شکست به دنبال کار و سرگرمی دیگر می رفت ، افزود : دخترانم این روزها حتی برای لباس پوشیدن و غذا خوردن نیز با یکدیگر جرح و بحث می کنند و با وجود اینکه این جرح و بحث ها عمیق نیست ، اما مانع از درک شرایط و همچنین همزیستی می شود.
وی گفت: هرچه زمان خانه نشینی طولانی تر می شود ، ظاهرا تحمل متقابل در فضای خانه کاهش می یابد و هرکدام از فرزندانم و حتی همسرم نیز بهانه جو شدند. حتی در حال حاضر در خانه کمتر صحبت می شود و با وجود اینکه ابتدا خانه نشینی شاهد صمیمی شدن اعضا بودیم ، اما هر کدام از فرزندانم گوشه نشین شدند.
از این گزارش ها و دلنگرانی ها ات در روزهای اخیر بسیار به دست خبرنگاران ایرنا رسیده است و همان طور که گفته شد این رفتارها رفته رفته و با طولانی شدن خانه نشینی در حال تغییر است ، تغییری که می تواند نه تنها برای اعضای یک خانواده بلکه برای کل جامعه خطرآفرین باشد.
فقدان روحیه کار جمعی
یک روان شناس بالینی در گفت و گو با ایرنا یکی از مشکلات جامعه ایرانی را نهادینه نشدن کار جمعی و تقسیم کار اصولی از یک سو و زیاده خواهی فرزندان بدون واکنش مناسب والدین دانست و گفت : ریشه این گونه رفتارها و به اصطلاح بهانه جویی را می توان در آموزش کار جمعی دانست که در محیط خانواده و مدرسه شکل می گیرد.
فتح الله طالبی افزود : مسئولیت پذیری و روحیه کار جمعی از جمله مبانی و مولفه هایی است که عدم آموزش یا آموزش ناقص آن می تواند نتایجی همچون بهانه جویی و سهم خواهی یا زیاده طلبی را به دنبال داشته باشد.
وی توضیح داد : از اصول اساسی شکل گیری یک اجتماع انسانی ، روحیه کار جمعی است که هم سبب استحکام جامعه می شود و هم مسئولیت پذیری تک تک افراد جامعه را نهادینه می کند. بهترین مثال را می‌توان شرایطی دانست که ویروس کرونا برای جامعه ما ایجاد کرده است . به طوری که شاهد مسئولیت پذیری و روحیه کار جمعی گسترده در سطح عمومی هستیم.
این روان شناس گفت: همین اتفاق در داخل خانه نیز باید رخ دهد و تمامی اعضاء در رویدادهای روزمره علاوه بر اینکه کار تیمی و جمعی را به یک اصل بدل کنند، بلکه باید نسبت به نیاز و خواست یکدیگر احترام گذاشته و درک متقابل را اولویت رفتاری خود قرار دهند.
طالبی اظهار داشت : اگر چنین شرایطی ایجاد نشود ، نه تنها محیط خانه رفته رفته غیر قابل تحمل می شود، بلکه اعضا به پرخاشگری و همچنین رابطه معکوس روی می آوردند که به جای جذب یکدیگر ، همدیگر را دفع می کنند.
همه در خانه برابر هستند
یک کارشناس مسائل اجتماعی و مشاور خانواده هم به خبرنگار ایرنا گفت : اعضای یک اجتماع کوچک مانند خانواده باید بدانند که اعضای خانواده در برخورداری از امکانات و همچنین مسئولیت پذیری در رویدادها با یکدیگر برابر هستند و هیچکس امتیاز بالا تری ندارد.
منوچهر ولی‌پور افزود: جز والدین که مدیران خانه محسوب می شوند و از حق مدیریت بهره مند هستند، فرزندان با هر فاصله سنی ، علمی و تفاوتهای جنسی در فعالیت و خدمات باید به یک اندازه برای همدیگر سهم قائل باشند.
وی با اشاره به اینکه بخش قابل توجهی از این الگوی رفتاری باید توسط والدین در فرزندان نهادینه شود ، گفت : البته نقش نظام آموزشی را در این حفره فرهنگی نمی توان نادیده گرفت. در خانواده‌های ما اغلب به دلیل عدم تعریف درست از مهربانی و محبت که بیشتر ناشی از عاطفی بودن روابط خانوادگی در فرهنگ ایرانی است ، مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی در فعالیت های خانگی کم رنگتر است.
ولی‌پور افزود : البته این وضعیت ، فراگیر نیست اما رفته رفته شاهد افزایش آن در میان نسل های جدید و نوجوانان هستیم که برای کناره گیری از مسئولیت‌های داخلی خانه به بهانه جویی روی می‌آورند.
وی تاکید کرد : باید تمامی اعضای محیط خانه اصل برابری و مساوات در همه چیز را آموخته و به عنوان چهارچوب رفتاری خود قرار دهند.
آموزش حقوق شهروندی در خانه
این مشاور خانواده همچنین به برون رفت از مشکلاتی از این دست اشاره کرد و گفت: یکی از روش های والدین برای ایجاد رفتار مسئولیت پذیرانه و کاهش کشمکش بر سر امکانات ، آموزش حقوق شهروندی در خانه است.
ولی پور افزود : حقوق شهروندی را نباید فقط اصولی برای خارج از محیط زندگی تعریف کرد، زیرا تعمیم پذیری آن همه جنبه های زندگی فردی ، خانوادگی و عمومی را شامل می شود.
او با اشاره به اینکه نباید حقوق شهروندی را درس و آموزشی صرف برای فرزندان دانست ، گفت : والدین به عنوان الگوهای رفتاری فرزندان بیش از همه باید حقوق شهروندی را درک کرده و به آن احترام بگذارند.
این مشاور خانواده تاکید کرد : رعایت حقوق شهروندی به ما و فرزندانمان می آموزد که چگونه با یکدیگر تعامل کنیم، به نیازهای یکدیگر احترام بگذاریم، از زیاده خواهی دوری کنیم، حریم خصوصی و عمومی ( درون خانه نیز حریم عمومی وجود درد) را رعایت کینم و از همه مهم تر در برخورداری از امکانات و مسئولیت فعالیت ها برای خود و دیگران سهمی برابر قائل باشیم.
وی خانه ماندن را در کنار دستیابی به فرصت مطالعه ، استراحت، تفکر و صمیمیت فرصتی مناسب برای یادگیری و تمرین حقوق شهروندی در محیط کوچک و تعمیم آن به محیط بزرگ دانست.
اکنون ویروس کرونا چهلمین روز خود را در استان مازندران سپری کرده است و در حال حاضر یک هزار و ۳۰۰ نفر را در مراکز درمانی و بیمارستانی استان به بستری کشانده است.پیش بینی می شود مهمانی ناخوانده این ویروس کذایی تا هفته های آینده ادامه داشته باشد که نیاز درک متقابل در شرایط خانه نشینی را بیش از پی می افزاید.
