این روزها کشور، درگیر مهمان ناخوانده‌ای است که اقشار مختلف را در مشاغل مختلف، تحت تاثیر قرار داده است. اگرچه برخی رده‌های شغلی و اجتماعی بیشتر در معرض آسیب قرار دارند اما در یک رفتار اجتماعی، آحاد جامعه برای مبارزه با این بیماری، مبارزه می‌کنند. از برپایی کمپین‌های دست دادن ممنوع تا ممنوعیت سفر، در خانه می‌مانیم تا ممنوعیت دید و بازدید در نوروزی که در انتظارش هستیم.
دستفروشی در برخی شهرها ممنوع شده و ساعات کاری برخی مشاغل هم کاهش یافته، افرادی که این روزها باید در تکاپوی نوروز بودند حالا در خانه‌های خود نشسته‌اند و نکات بهداشتی را رعایت می‌کنند تا مبتلا به ویروس کرونا نشوند.
کاهش درآمدها و کاهش رفت و آمدها، خانه‌نشینی و مواردی از این دست ممکن است افراد را تحت فشارهای روانی قرار دهد، اما در شرایط بحران چه باید بکنیم. دولت و مردم هر کدام در این وضعیت، چه نقشی بر عهده دارند آیا دولت باید به تنهایی بحران را مدیریت کند یا نیازمند تعامل مردم و دولت هستیم.
هیچ بحرانی تداوم ندارد
یک جامعه‌شناس در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: در جامعه هیچ پدیده‌ای فردی نیست و همه چیز در بستر اجتماعی تعریف، تبیین، اجرا یا نقد می‌شود حتی اگر این پدیده یک بیماری غیرواگیر باشد.
خدیجه غزانی با بیان اینکه سلامتی امری اجتماعی است و وقتی از یک نفر به نفر دوم تسری می‌یابد یعنی فعلی جمعی رخ داده است و نیاز به ورود نهادهای اجتماعی است، افزود: اما نکته اینجاست که برخی از پدیده‌ها در دایره بحران قرار ندارند و واکاوی و کارشناسی آنها بسته به زمان نیست و توجه به متغیر زمان در آن چندان ضرورتی ندارد اما برخی پدیده‌های اجتماعی در دایره بحران قرار دارند و وابسته به زمان هستند به نحوی که گاهی ثانیه‌ها هم اهمیت می‌یابند .
وی با بیان اینکه بیماری کرونا از آن دسته امور اجتماعی است که اگرچه اجباری بر ما حادث شده، گفت: اما جبری بودن آن به معنای تحمل آن نیست بلکه به معنای حل آن در سریع‌ترین زمان ممکن است به نحوی که منتج به اتمام و شکسته شدن آن باشد.
غزانی با اشاره به اینکه کرونا همان متغیر مداخله‌گر است که کارکرد جامعه را دچار خلل ساخته است، تصریح کرد: وقتی بعد سلامتی به مخاطره بیفتد ناخودآگاه ارکان دیگر را متاثر می‌سازد اما به همان اندازه، بقیه ارکان نیز موظف به برگرداندن کارکرد مثبت این جزء هستند و می‌توانند کمک‌کننده باشند.
وی با بیان اینکه مردم به عنوان مهمترین رکن یک جامعه نقش بسزایی در ثبات جامعه دارند، ادامه داد: در شرایط فعلی که کرونا ثبات جامعه را خدشه‌دار کرده است مردم اولین و آخرین کمک کننده در زنجیره امداد هستند و مسئولان تنها تسهیلگران فرآیند ثبات بخشی به جامعه محسوب می شوند.
مرگ کرونا با تغییر سبک زندگی شخصی
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: نگاهی اجمالی به فرآیند رفتاری مردم از ابتدای بروز کرونا تا به امروز نشان می‌دهد اگرچه در زمان پنهان بودن این بیماری، آرامش بیشتری بر جامعه حاکم بود اما این بیماری همچون جاسوسی ماهر کار خود را انجام داد و اینک نه به واسطه اعلام رسمی کرونا بلکه به دلیل گرفتار شدن افراد بسیاری، بر زندگی مردم سایه افکنده است و آنچه در این شرایط می‌تواند سایه سنگین این بیماری را سبک کند صرفا تغییر در سبک زندگی شخصی در بستر اجتماع است.
وی ادامه داد: اینکه گفته می‌شود سبک زندگی شخصی در بستر اجتماع، یعنی همه ما حریم شخصی ویژه خودمان را داریم اما وقتی در اجتماع قرار می‌گیریم دیگر آن فعل یک فعل فردی نیست بلکه فعلی فردی با بازگشت نتیجه به جامعه است در واقع همان آداب و رسوم و مناسک .
غزانی توضیح داد : اینکه اگر امروز برای عده بسیاری از مردم تغییر سبک زندگی سخت و یا حتی غیرممکن شده است به آن دلیل است که با وجود بحران‌های متعددی که در طول سال ها پشت سر گذاشتیم هرگز شیوه صحیح و درست رفتاری در بحران به عنوان یک مهارت فردی و اجتماعی را نیاموخته‌ایم و در این زمینه علاوه بر خود ما به عنوان مردمی که کمتر آموزش را برمی‌تابیم ، هم رسانه‌ها و هم سیستم آموزشی و به نوعی نهادهای حاکمیتی دخیل هستند.
وی با اظهار این که کرونا در حال تغییر دادن سبک زندگی شخصی ماست ، افزود: شاید هیچ وقت در اذهان بدبینانه‌ترین افراد هم نمی‌گنجید که روزی دست ندادن، دست شستن، در آغوش نگرفتن و این افعال عادی روزمره شخصی به عنوان یک تابوی رفتاری معرفی شود که تمکین نکردن از آن، سلامت جان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. حتی فعلی چون سفر رفتن که تا قبل از دوم اسفند به عنوان امری عادی و حتی توصیه شده تلقی می‌شد ، امروز به عنوان یک کژرفتاری اجتماعی شناخته می‌شود که تمکین نکردن از آن، توجه نکردن به هشدارهای "سفر نرفتن" ما را به افرادی ضد اجتماعی مبدل می‌سازد.
این جامعه شناس با بیان اینکه بی‌توجهی های قبلی به مهارت آموزی ، امروز چالشی برای عموم جامعه از افراد عادی تا خاص تبدیل شده است، گفت : تمکین به تابوهای رفتاری نوپدید توسط عده‌ای جدی و توسط برخی دیگر به مثابه یک شوخی اجتماعی تلقی شده است ، اما قطعا تمکین نکردن، دوام چندانی ندارد زیرا زمانی که بیماری به یکباره اوج می‌گیرد و هیچ خانواده‌ای را در امان نگذارد همگان پی خواهند برد اگر در سبک رفتاری و زندگی، تغییرات عمده ایجاد نشود نخستین نفری که ضربه خواهد دید خودشان خواهند بود و شاید پس از سال‌ها بحران‌های مختلف که مسئولان در صدر انتقادات بودند این خود مردم خواهیم بود که در راس نقد قرار خواهند گرفت و در سرعت مهار این بیماری تاثیر خواهند گذاشت.
تاثیر بلندمدت بر کسب و کار
غزانی با اعلام این که تاثیر کرونا بر کسب و کار و اقتصاد بی شک طولانی مدت خواهد بود، ادامه داد: در نظام اجتماعی اگرچه همه ارکان در نظم بخشی به جامعه موثرند اما چنانچه سلامتی افراد تامین نباشد چه انتظاری جهت بهبودی کسب و کار خواهیم داشت؟ البته در این دغدغه‌مندی، دولت در راس است و برای جبران عقب‌ماندگی‌های اقتصادی اگر طرح‌ها و لوایح مناسبی را ارائه ندهد پیامدهای اقتصادی کرونا به چالش اساسی بدل خواهد شد هرچند بخشودگی‌های مالیاتی، تاخیر در بازپرداخت اقساط تسهیلات بانکی و اقداماتی از این دست می‌تواند به صورت کوتاه مدت التیام بخش باشد اما کافی نیست و نیازمند درایت و تدبیر بیشتری است.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه مردم بدانند در ساختارهای اجتماعی هیچ بحرانی تداوم ندارد، گفت: اگرچه بحران، خساراتی خواهد داشت اما اگر تغییرات را برتابیم به سرعت زندگی به روال عادی خود باز می‌گردد.
توجه جدی به سلامت روان
یک روانشناس بالینی هم در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با عملکرد سیستم ایمنی دارد و یک سیستم ایمنی کارآمد می‌تواند سد دفاعی خوبی برای عفونت‌های مختلف از جمله ویروس کرونا باشد که این روزها نگرانی اصلی جامعه است.
مبینا شهریاری با بیان اینکه اگر مراقب سلامت روان خود باشیم از بخش‌های دارویی و غیر دارویی کمک بگیریم و استرس را کاهش دهیم سیستم ایمنی ما بهتر عمل می‌کند و گام موثر برای کنترل عفونت کرونا است، افزود: اگر به دنبال محافظت از خود در برابر ویروس کرونا هستیم ارتقای سلامت روان را جدی بگیریم.
وی با اشاره به اینکه اغلب ما این روزها یک استرس جمعی به نام بیماری اپیدمی ویروس کرونا را تجربه می‌کنیم، گفت: این اپیدمی باعث شده شغل ما دستخوش تغییر شود به طوری که بسیاری افراد، شغل خود را از دست داده و در تامین مایحتاج خانواده باز مانده‌اند.
این روانشناس با بیان اینکه همه این مسائل فشارهای روانی بالایی دارد، تصریح کرد: به ویژه افرادی که امور روزمره آنها با دستفروشی و کارگری می‌گذشت اینها بیشتر دچار افسردگی شده و طبیعتا سیستم ایمنی آنها هم ضعیف‌تر می‌شود و بیشتر در معرض بیماری قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: اگر در قشر ضعیف جامعه دقت کنیم این بحران کمرشکن و جبران ناپذیر است، حمایتی باید صورت گیرد و برنامه‌هایی اجرا شود تا حداقل کمی از مشکلات این قشر کاهش یابد چون تاثیر سوء خواهد داشت و اثر آن تا آینده هم باقی می‌ماند.
شهریاری با بیان اینکه روابط اجتماعی ما هم دچار تغییرات شده و رفت و آمدها مختل شده است، خاطرنشان کرد: افراد مختلف در ارزیابی خطر، به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، زیستی، رفتاری و روانی، یکسان نیستند.
وی با اشاره به اینکه بعضی افراد میزان خطر را کمتر از آنچه که وجود دارد تخمین می‌زنند و برخی هم میزان خطر را بیشتر از اندازه موجود تخمین می‌زنند، ادامه داد: این افراد در موقعیت اینچنینی، سطح بالایی از اضطراب را تجربه می‌کنند، سیستم ایمنی کارآمد ارتباط بسیاری با آرامش روانی دارد، اضطراب می‌تواند تهدید کننده سلامت روان باشد.
شهریاری با بیان اینکه نمی‌توان با تفکرات جادویی، صورت مساله را پاک کرد و یا اینکه مساله را شایعه دانست و موارد بهداشتی و هشدارها را رعایت نکرد ، اظهار کرد: اما افرادی هستند که با وجود اینکه نکات بهداشتی را رعایت می‌کنند سطح بالایی از اضطراب را تجربه می‌کنند کسانی هستند که شخصیت‌های اضطرابی و سابقه وسواس دارند و ممکن است علائم جسمانی بیماری را هم تجربه کنند.
این روانشناس ادامه داد: شاید برای ما هم اتفاق افتاده باشد که پیشانی خود را لمس کنیم که تب داریم یا نه، علائم تنفسی خود را چک می‌کنیم و گاهی ممکن است سرفه و تصور کنیم علائم شروع کرونا است، به تدریج شاید علائم خودبیمار انگاری شکل گیرد.
درمان وسواس ذهنی
وی با بیان اینکه در این شرایط باید نکات بهداشتی را رعایت کنیم، افزود: برای پیشگیری از وسواس ذهنی، از پیگیری اخبار غیرضروری پرهیز کنیم چون ما را در موقعیتی قرار می‌دهد که اضطراب افزایش می‌یابد، حجم زیاد اطلاعات ذهن ما را خسته و مضطرب می‌کند، ذهن ما باید آرام و خلوت باشد.
شهریاری با اشاره به اینکه باید مشغول فعالیت بالقوه لذت‌بخش باشیم که برای ما خوشایند است، گفت:اگر اهل کتاب خواندن هستیم مطالعه کنیم، گوش دادن به موسیقی موسیقی، تماشای فیلم و موارد اینچنینی؛ افراد خود را مشغول فعالیت ها کنند.
وی با بیان اینکه تمام موارد اضطرابی را روی کاغذ بنویسیم، تصریح کرد: در مورد استرس‌ها با کسی حرف بزنیم تا تننش کاهش یابد اگرچه این صحبت کردن با افراد عادی می‌تواند کمک‌کننده باشد اما اگر با افراد متخصص باشد بهتر و کارآمدتر است.
این روانشناس با اشاره به اینکه اگر در نهایت همه این مسائل، باز هم به شکل فلج‌کننده‌ای عاجز شدیم می‌توان از متخصصان سلامت روان بهره برد، ادامه داد: بهره‌گیری ازخدمات بهداشت روان اثر مثبت ثابت شده‌ای بر روی سلامت جسم دارد.
وی با بیان اینکه بحران، آسیب گسترش یافته‌ای است و در صورتی که به آن پاسخ داده نشود به تهدید تبدیل شده و می‌تواند باعث بروز آسیب به امنیت ملی یک کشور شود، افزود: مانند بحران کرونا که امروز به شکل وسیعی، بخش‌های مختلف جامعه را تحت تاثیر قرار داده است.
شهریاری با اشاره به اینکه از کرونا و از علل و شروع آن چیزی نمی‌دانیم و پیش آگاهی خوبی هم نداریم که بتوانیم مدیریت بحران کنیم، خاطرنشان کرد: بحران کرونا از تعداد کشته‌ها گرفته تا بستری شدن افراد و قرنطینه شدن مردم و کمبود وسایل بهداشتی، بسته شدن مرزها، لغو صادرات و واردات و بسیاری موضوعات اساسی مردم، تعطیلی مدارس و دانشگاه، لغو مراسم شادی و عزا، بیکاری افراد، گسترش فقر، قطع معاشرت خانوادگی و جمع‌های دوستانه و خانه نشینی که به مذاق هیچ کدام از ما خوشایند نیست کم کم همه اینها ما را مستعد مشکلات روحی و ورانی همچون افسردگی می‌کند.
وی ادامه داد: بچه‌هایی که تا دیروز به مدرسه می‌رفتند بسیار سخت است مدت زیادی در منزل بمانند و سالمندی که ساعتی را به قدم زدن در پارک می‌گذراند دیگر آن را هم ندارد.
شهریاری گفت: کاسب‌هایی که به امید فروش شب عید، اجناسی را خریداری کردند اما مردمی نیستند که خرید کنند و یا حتی به بهار و تعطیلات عید فکر کنند، کارمندانی که با استرس به محل کار خود می‌روند و والدینی که مجبور هستند از دیدار فرزندان و نوه‌های خود منع شوند.
وی با بیان اینکه افزایش این فشارها ممکن است افراد را به سمت رفتارهای ناهنجار مانند خودکشی، اعتیاد و دزدی سوق دهد، اظهار کرد: چون تحمل افراد اندازه دارد و شخصیت انسان‌ها در تصمیم‌گیری متفاوت است، عده‌ای کنترل و در بدترین موقعیت، تاب‌آوری بالایی دارند و برخی هم تحمل این فشار روانی را ندارند، در این شرایط نیازمند خودمراقبتی ویژه هستیم.
شهریاری با اشاره به اینکه در این شرایبط باید اعتماد ملی تقویت شود، افزود: تدبیر درستی برای مهارکرونا و تنش‌های ناشی از آن صورت گیرد تا امید مردم برگردد چرا که ناامیدی مسیری به روان رنجوری است که آثارش را در زندگی تا مدت‌ها به جا می‌گذارد.
حمایت اجتماعی عادلانه
این روانشناس با تاکید بر اینکه حمایت اجتماعی به شکل عادلانه انجام شود، گفت: وضعیت کارتن‌خواب‌ها و معتادان در شهر چه می‌شود اینها هم نیازمند وسایل بهداشتی هستند چون اگر یک نفر از اینها وارد محله‌ای شود ممکن است دیگران را مبتلا کند.
وی با بیان اینکه استرس منفی در حال افزایش در میان مردم است، افزود: فشارها زیاد و تجهیزات کم است، این بحران را با خودمراقبتی حداقل در میان خانواده خود کاهش دهیم.
شهریاری یادآور شد: مسئولان جو روانی را آرام کرده و آگاهی مردم در زمینه کرونا را افزایش داده و آمار واقعی به مردم دهند تا بحران مدیریت شود، بسیاری از مردم هنوز اطلاعات کافی ندارند.
یک مدرس دانشگاه به ایرنا گفت: دولت باید برای ساماندهی به کسب و کار در شرایطی که بسیاری از مشاغل به دلیل شیوع کرونا تعطیل شده، اقداماتی را انجام دهد، تاخیر در بازپرداخت اقساط مربوط به مشاغل، تخفیف جریمه‌های مالیاتی، استفاده از ظرفیت دولت برای خرید مواد اولیه، مشاوره برای راه‌اندازی کسب و کار مجازی و تسهیل بروکراسی‌های اداری است که می‌تواند مورد توجه باشد و دولت برخی موارد را در حال انجام است.
مهدی باقری با بیان اینکه بخشی از جامعه که اکنون در رکود اقتصادی به سر می‌برند، دستفروشان و فروشندگان در بازارهای هفتگی هستند، افزود: این افراد نه ساماندهی شده هستند و نه اینکه می‌توانند از طریق فضای مجازی و فروش الکترونیک به شغل خود ادامه دهند.
وی تاکید کرد: البته باید آگاه باشیم که جلوگیری از ازدحام جمعیت، یکی از راه‌های کنترل ویروس کرونا است.
