میراث تاریخی مازندران همچون میراث معنوی و طبیعی ، نه تنها بی شمار است ، بلکه دارای قدمت طولانی هستند و عمر برخی از آنها به انسان های نخستین باز می گردد.
به اعتقاد کارشناسان مازندران همچون کتاب تاریخ است که تمامی دوران را ثبت کرده و تمامی صفحات آن نیز سالم ماندند و باید دانست این وضعیت برای کمتر منطقه ای در کشور اتفاق می افتد.
شناخت میراث تاریخی مازندران شناخت خود مردم آن و تاریخ زندگی در این خطه است که امروزه در قدکشیدن شهرها و روستاها در حال ناپدید شدن است.
در زیر به برخی از میراث تاریخی مازندران که هنوز قامت خود را ایستاده حفظ کرده اند اشاره خواهیم کرد.
قبرستان سفید چاه بهشهر
در میان میراث تاریخی مازندران اگر نگویی تنها نمونه ، به جرات می توان گفت یکی از پر رمز و رازترین ، زیبا ، قدیمی و دست نخورده ترین میراث فرهنگی مازندران قبرستان سفیدچاه در شهرستان بهشهر است.
قبرستان سفید چاه در بخش یانه سر از مناطق کوهستانی شهرستان بهشهر و در روستایی با همین اسم یعنی سفید چاه واقع شده است.قبرستان سفید چاه از محدود قبرستان‌های قدیمی و تاریخی مسلمانان در دنیا است که قدمت آن به حدود یکهزار و ۲۰۰ سال پیش باز می گرددو کمترین میزان تغییر را در گذر زمان به خود دیده است.
بومیان و مردمان محلی این منطقه از گذشته تاکنون اجساد مردگانشان را در این قبرستان به خاک سپرده و معتقد هستند اجساد دفن شده در این قبرستان هرگز نپوسیده و هیچ آسیبی بر آنها وارد نمی شود ، موضوعی که قابل تایید یا تکذیب نیست . این قبرستان امروزه نیز نه تنها در میان مردمان محلی بسیار شناخته شده و پرطرفدار است، بلکه به عنوان یکی از مقاصد گردشگران به خصوص گردشگران خارجی محسوب می شود.
براساس تحقیقات به عمل آمده بر روی خاک قبرستان سفید چاه که به قبرستان "سپید" نیز شهرت دارد، آهک موجود در خاک این قبرستان بسیار بالا بوده به نوعی که رنگ خاک آن به سفیدی می زند که سبب تاخیر در فساد اجساد دفن شده در این قبرستان شده و همچنین گفته می شود که دلیل نام گذاری این مکان با نام قبرستان سپید نیز وجود همین خاک سفید رنگ است.
یکی از ویژگی های دیگر این قبرستان وجود سنگ قبرهای ایستاده در بخش تاریخی و قدیمی آن بوده که هر کدام از این سنگ قبرها نیز با توجه به قدمت، فرهنگ زمان و شغل و شخصیت فردی که در آن جایگاه دفن شده با نقوشی خاص حکاکی و تزئین شده اند.
این قبرستان که عنوان اولین قبرستان مسلمانان ایران را با خود دارد ، سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
گوهرتپه، بهشت باستان شناسی
یکی دیگر از آثار تاریخی استان مازندران محوطه تاریخی گوهر تپه بهشهر است که به نوعی برای مردم استان هویت ساز و هویت بخش محسوب می شود. گوهرتپه نام محوطه باستانی در حوالی شهر رستمکلا از توابع شهرستان بهشهر است و شکل‌گیری آن به پیش از تاریخ باز میگردد.
هویت ساز بودن گوهر تپه در این است که در این تپه آثاری از نخستین ساکنان مازندران یافت شده و قدمت اجتماع انسانی چه در غار و چه در شهرنشینی استان را ثبت و در دل خود جای داده است .
در کهن بودن و قدمت تاریخی این تپه باستانی همین بس که ساکنان غارهایی مانند کمربند، هوتو و گمیشان که قدمت برخی از آنها به حدود ۷ تا ۹ هزار سال پیش باز می کردد، پس از خروج از غارنشینی، زندگی روستایی خود را در گوهرتپه آغاز کردند.
گوهرتپه در عصر برنز یعنی پنج هزار و ۵۰۰ سال پیش شکل شهرنشینی به خود گرفت. تا سالیان دراز ساکنان گوهرتپه از محوطه آن برای زندگی و همچنین دفن مردگان خود استفاده می‌کردند اما در دوره‌ی برنز متاخر از گستردگی شهر کاسته و دفن مردگان به فضایی خارج از شهر انتقال داده شد.
هم‌جواری با دریا، جنگل، غارها، منابع سنگ و قرارداشتن در فاصله غارهای باستانی و دره‌ها سبب شد تا گوهرتپه در مسیر توسعه و تکامل قرار گیرد، تا آنجا که در دوران مفرغ، گوهرتپه شهری با وسعت ۵۰ هکتار و مردمانی با فرهنگ و توانمند در ساخت ابزار بود.
تیغه‌ها، تراشه‌های سنگی و هاون سنگی از ابزارهای سنگی یافت شده در این تپه باستانی است که برای درو غلات، تکه کردن گوشت و آسیاب کردن از آنها استفاده می‌شد.
جنگ‌افزارهای مفرغی مانند سرنیزه، خنجر، زیورآلاتی مانند گردنبند و دستبند و …، پیکرک‌های حیوانی و انسانی، ریتون‌های سفالی به شکل لاک‌پشت و پرنده، دوک و سردوک، فلاخن، ژتون و مانند این‌ها از دیگر آثار شاخص یافت شده در گوهرتپه است.
جالب است بدانید که گوهرتپه نیز همانند سفیدچاه خالی از افسانه نیست چون براساس افسانه‌ای بومی، در روزهای عید اسبی از حفره‌های محل دفن مردگان به سوی دریا می‌رود تا آب بنوشد، اگر کسی با گِل به او بزند اسب تبدیل به طلا خواهد شد.
قلعه ملک بهمن شاهاندشت
یکی از هیجان انگیزترین و عجیب‌ترین بناهای تاریخی مازندران در جاده هراز آمل خفته است. قلعه شاهاندشت یا قلعه ملک بهمن و آتشکده آن که بر بلندای ۲۲۰ متری دره هراز و در لبه صخره ای صعب العبور ساخته شده است و قدمی ترین دژ نظامی حال حاضر استان مازندران محسوب می شود.
این قلعه که دِمُرگان (رئیس تیم حفاران فرانسوی در دوران قاجار) آن را به دلیل نداشتن ورودی ، قلعه فرشتگان می داند، در کیلومتر ۹۶ جاده هراز و در نزدیک شهر لاریجان واقع است. البته پیشینه ساخت قلعه ساسانی شاهاندشت را حدود سه هزار سال نیز تخمین زده اند.
برخی از گمانه ها حکایت از ساخت این قلعه در دوران فرمانروایی ساسانیان دارد. این قلعه در کنار آبشار زیبای شاهاندشت قرار دارد و از نظر مهندسی و ساخت ، طراحی بسیار جالبی دارد، به گونه ای که هیچ راه ورودی از اطراف قلعه وجود نداشته و تنها راه ورود آن در هنگام ساخت، مسیری زیر زمینی بوده که امروزه مسدود است.
علت نامگذاری "ملک بهمن" بر روی این قلعه این است که در دوره صفوی پایگاه ملک بهمن از حکام محلی لاریجان بوده که به دستور شاه عباس صفوی در سال ۱۰۰۵ هجری فتح شد.
قلعه کنگلو سوادکوه
قلعه کَنگِلو یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی ایران و مازندران به جای مانده دوران ساسانی است که در شهرستان سوادکوه و ۳۹ کیلومتری شهر پل سفید بر بام صغره ای عظیم روستای کنگلو قرار دارد.
این قلعه به عقاب مازندران شهرت دارد. ارتفاع قلعه از سطح دریا ۱۸۱۱متر است. نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل می‌دهد که در قسمت میانی و طرفین آن، برج‌های دیده‌بانی تعبیه شده‌است.
قلعه کنگلو زمانی در سه طبقه احداث شده بود اما با توجه به از بین رفتن بخش اعظمی از معماری طبقه سوم، امروزه کاوشگران فقط موفق به دستیابی به طبقه دوم شدند. آنها در بخش باقی مانده قلعه عناصر معماری شامل دیوارهای جدا کننده، طاق و قوس پنجره، طاقچه و ورودی‌ها را کشف کردند. همچنین در کنگلو نشانه‌هایی مانند اشیایی با علائم آئین میترایی یافته شده که نشان می دهد این مکان نیایشگاه مهر (میترا) بوده و برخی نیز به علت یافته شدن چربی در این مکان؛ عقیده دارند این قلعه نیایشگاه آناهیتا (الهه آب) بوده است.
قلعه با مساحتی حدود سه هزار متر بر فراز تپه ای مخروطی و منفرد به صورت شمالی – جنوبی بنا شده است. ارتفاع این تپه در سمت شمال نسبت به دامنه خود با شیب ۴۰ درجه حدود ۱۰۰ متر و از جنوب با شیب ۹۰ درجه و گاهی با شیب منفی منتهی به دره ای می شود که عمق آن حدود ۳۵۰ متر است.
جاده دسترسی به قلعه هم جاده خطیرکوه – دوآب است . قسمت های اولیه جاده آسفالته و بقیه خاکی است در سمت چپ با عبور از پل سیمانی جدید الاحداث راه پر پیچ و خم و صعب العبور روستای کنگلو (کنگله لی = زنبور) منشعب می شود که طول آن ۱۶ کیلومتر است. در فاصله یک کیلومتری جنوب این روستا در ارتفاعی پایین تر، قلعه کنگلو قرار دارد.
نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل می دهد که در قسمت میانی و طرفین آن، برج های دیده بانی تعبیه شده است. فضای داخلی این قلعه با توجه به بقایای آن، مدور و در دو طبقه ساخته شده بود که قسمت عمده آن از بین رفته و در حال ویرانی است. عمده مصالحی که در ساختمان قلعه به کار رفته عبارتند از؛ سنگ لاشه با ملات آهک و سنگ ریزه.
با توجه به وضعیت معماری و سفال ها، می شود احتمال داد که این قلعه در دوره ساسانی یا اوایل عهد اسلامی، به تقلید از شیوه معماری دوره ساسانی بنا شده است.
از ضلع جنوبی قلعه به سبب اشرافی که بر کیلومترها چشم انداز خود دارد می توان منطقه را کنترل کرد. این دره راه صعب العبوری به شهمیرزاد و سمنان دارد. از این رو می توان پذیرفت که قلعه از موقعیت استراتژیک حساسی برخوردار بوده است. رو به روی همین ضلع، آن سوی دره، کوه قدمگاه باارتفاعی حدود یکهزار متر قد برافراشته که به صورت دیواره ای طبیعی ، منطقه را دربر گرفته است و حراست می کرد. دو سوی دیگر قلعه هم با شیب تند به دامنه های خود منتهی می شود.
برج رسکت دودانگه
برج رسکت که در دهستان فریم بخش دو دانگه شهرستان ساری قرار دارد از بناهای قرن پنجم هجری قمری است. این اثر در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شمارهٔ ثبت ۱۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این برج علاوه بر آثار معماری آن که در نوع خود قابل توجه است دارای دو رشته کتیبه به خط کوفی گلزار و پهلوی ساسانی است که بر اهمیت آن افزوده است.
بنای برج رسکت با نقشه مدور از آجر بنا شده و در بالای بدنه کتیبه‌ای با خط کوفی گلزار به طرز زیبایی گچ بری شده و بعد از آن ردیف تزیینات گچی و آجری است و در نهایت گنبدی سلجمی شکل برفراز آن تعبیه شده است. ورودی این بنا در جهت خاوری و در بالای طاق‌نمای ورودی دارای تزیینات گچی مقرنس کاری است و چهار سر کتیبه کوفی گلزار و خط پهلوی ساسانی به طرز زیبایی گچ‌بری شده است که مشتمل بر آیات قرآنی و مطالب تاریخی است. عملیات مرمتی بر روی این برج از سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ انجام شده است.
پل زرده تخم مرغی محمد حسن خان بابل
از دیگر میراث تاریخی مازندران پل محمدحسن‌خان است که از مدود پلهای قدیمی با قدمت بیش از ۲۰۰ سال همچنان مورد استفاده عموم مردم قرار می گیرد.
پل محمدحسن خان از آثار دوره قاجاریه است که به جای پل قدیمی‌تری ساخته شده‌است. به نوشته تاریخ بیهقی، در دوره غزنوی در این محل پلی چوبی وجود داشته‌است، که به نوشته تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، بعدها به دستور نصیرالدوله شاه غازی (۵۵۸-۵۳۶ ه. ق.) "زر به خروارها ریخته شد و پارو در میان زد و … پلی از خشت و آهک بنا کردند."
پل محمدحسن خان در ۲ کیلومتری جنوب مرکز شهر بابل و بر روی رودخانه بابل احداث شده که روزگاری این شهرستان را به آامل متصل می کرد و قدمت این آن به اوایل حکمرانی کریم‌خان زند به سال ۱۱۴۶ باز میگردد در پاداش برای مردم بابل ساخته شد.
محمدحسن‌خان قاجار جد آقامحمدخان قاجار، که شهر بارفروش (شهر بابل فعلی) و سایر نقاط مازندران را تصرف کرده و در جنگ بر کریم‌خان زند پیروز شده‌بود به پاس قدردانی از مردم بابل، با صرف هزینه ۱۲ هزار تومان بر روی رودخانه بابل پل بزرگی احداث کرد که تا امروز باقی مانده و به پل محمدحسن‌خان معروف است.
این پل دارای هفت چشمه (طاق) اصلی و دو چشمه فرعی است که ارتفاع آن از بستر رودخانه ۱۱ متر است. این پل با طول ۱۴۰ متر و عرض ۶ متر، یکی از پلهای مهم استان از نظر مسائل اقتصادی و ارتباطی به شمار می‌آید.اما مهمترین شاخصه پل محمد حسن خان استفاه از زرده تخم مرغ و ساروج در ساخت این بنا است که آن را از محکم ترین بناهای تاریخی کشور تبدیل کرده است . زرده تخم مرغ در عصر صفوی برای ساخت و ساز بناها مورد استفاده قرارمی گرفت که در ساخت پل محمدحسن خان نیزاز همین شیوه استفاده شد.
پل دوازده چشمه
پل دوازده پله بر روی رودخانه هراز در وسط شهر آمل احداث شده و دو بخش شرقی و غربی شهر را به همدیگر متصل می‌کند. شکل طاق‌ها ، جناغی است که بر روی پایه‌هایی مستطیل شکل استوار شده‌اند ، به نحوی که ارتفاع آخرین نقطه تیزی آن از سطح آب رودخانه ۷ متر است.
فاصله پایه‌های این پل ۶ متر است که در قسمت مخالف جریان آب ، سیل برگردان یا موج‌شکن دارند. طول پل ۱۲۰ متر و عرض آن ۶/۴۰ متر است. این پل در اوایل قرن ۱۸ میلادی به وسیله یکی از شیخ‌الاسلام‌های آمل ساخته شده و در قرن ۱۹ میلادی توسط میرزا شفیع مازندرانی وزیر دوره ناصرالدین‌شاه تعمیر و بازسازی شد. قدمت بنای پل به سال ۱۰۱۸ هجری قمری می‌رسد.
این پل بیشتر به خاطر نقش حیاتی و سازنده آن ، یکی از معتبرترین پلهای تاریخی مازندران به شمار می‌آید
قلعه دختر پلور
قلعه دختر، روستایی در پایین دست امامزاده هاشم (ع )و در جغرافیای دهستان پلور آمل قرار دارد و بومی‌های روستا درباره آن قصه‌هایی می گویند که ریشه در اسطوره و باورهای کهن دارد.
آنها معتقدند که در گذشته‌ای دور، دخترانی در بالای کوه پادشاهی می‌کردند. حوض‌هایی بود که با مشک در آن آب ریخته می شد و آنها آب را نیایش می‌کردند. آنچه که آنها از آن سخن می‌گویند به وضوح بر وجود کیش آناهیتا دلالت دارد.
این روستا از تاریخی کهن برخوردار است که هنوز برای باستان شناسان و تاریخ نگاران جذاب و در عین حال مخفی است. هر مسافری که از جاده هراز عبور می کند حتما تابوی چشمه قلعه دختر را دیده است اما کمتر مسافری پایش را به داخل این روستای کهن می گذارد .
بنا به گفته تاریخ نگاران تمامی شواهد و مستندات نشان می‌دهد که قلعه دختر و بنای تاریخی مجاور چشمه این روستا یک مکان تاریخی برای مراسم‌های آئینی بوده که به دوران پیش از اسلام باز می گردد .
آدینه، آتشکده ای که مسجد شد
مسجد آدینه در نردیکی روستای جواهرده با پیشینه یقینی نهصد ساله از کهن ترین مساجد جهان است. قدمت ساختمان این مسجد به بیش از یکهزار سال می رسد، زیرا زیربنای اصلی مسجد پیش از ورود مسلمانان آتشکده پیروان آیین زرتشتی بود.
علاوه بر این حتی بر باور برخی از بومیان و کارشناسان این مسجد از معابد پیش از زرتشتیان و گبرها یعنی معبد آناهیتا و مرتبط با میترا پرستان بوده است .
مسجد آدینه یا همان مسجد جامع امروزه مهم ترین پایگاه دینی در کل منطقه جواهرده است که قدمت آن به طور دقیق ۹۰۰ سال می رسد و در تخمین های به حدود یک هزار سال پیش باز می گردد
این مسجد در طول تاریخ خود دو بار ویران و تجدید بنا شده است . یک بار در سال ۱۰۴۵ هجری قمری یعنی در حدود چهار صد سال قبل با وقوع زلزله به کلی ویران شده و دوباره بازسازی می شود و بار دیگر به دلیل مورد توجه نگرفتن و محافظت نشدن بنا در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی به علت نامعلومی ( به گفته برخی برخورد صاعقه ) دچار آتش سوزی شده و از بین می رود که دو ماه بعد از سوی برخی مقامات اقدام به تجدید بنا می گردد که با مسجد کهن و باارزش قبل بیگانه است.
همچنین گورهای گبری(پیروان اناهیتا) در منطقه جواهرده رامسر از مکان های دیدنی است . در حد فاصل اِژدَلَم (موضعی جنگلی در بین راه رامسر و جواهرده) و سفید آبکش جواهرده ، در دو طرف رودخانه قبور گبری زیادی به چشم می خورد .
گورهای گبری زرتشتیان ( به گفته ای میترا پرستان ، چون زرتشتیان اجساد خود را دفن نمی کردند ) این ناحیه که با پیشینیه دو تا سه هزار ساله هستند ، ظاهرا بر دو نوع اند: یکی گور سردابه ای است به شکل اطاق زیر زمینی نسبتا بزرگ با ابعاد معین و دیوارهای سنگی که سنگ ها به طور منظم روی هم چیده شده و چنان از استحکام برخوردار است که گویی از عمر آن بیش از چند سال نگذشته است . نوع دیگر گور خمره ای است که شخص در آن به صورت نشسته دفن شده اند.
در گورهای سردابه ای معمولا لوازم زندگی و ابزار کار نهاده شده است . همین امر سبب شده است که افراد زیادی اقدام به حفاری در این گورها کرده و آثار تاریخی و با ارزش به دست آمده را در بازار سیاه عتیقه فروشان به فروش برسانند .
شکل شاه
شکل شاه یکی دیگر آثار تاریخی جاده ۷۷ است که با توجه به مخفی بودن آن در دیواره های سنگی رودخانه هراز هر ساله مشتاقان بسیاری را به سمت خود جذب می کند. این بنای تاریخی در ۶۰ کیلومتری جنوب شهر آمل در جانب غربی تونل وانا در کنار محور ارتباطی تهران به آمل و در تنگه باستانی موسوم به بند بریده، و در نزدیکی چشمه آب معدنی استراباکو قرار دارد.
این اثر تاریخی ، نقش برجسته‌ای به طول هشت متر طول و عرض سه متر و ۴۰سانتی متر است که در فرورفتگی به عمق ۱۳۰ سانتی متر قرار دارد.این اثر در زمان ناصرالدین شاه قاجار و به دستور وی در سال ۱۲۹۵ هجری قمری کنده شده است.
این نقش برجسته در سال ۱۲۹۵ و با اتمام عملیات بهسازی مسیر لاریجان (هراز) به عنوان یادبود نقشی از شاه قاجار در یکی از صعب العبور ترین نقاط این مسیر به نام "تنگ بندبریده" بر سینه کوه و مشرف بر رود خروشان هراز حک شد.
این نقش برجسته که در محل به شکل شاه معروف است جدید ترین و آخرین نقش برجسته تاریخی ایران در بین ۱۰۵ نقش برجسته کشف شده به شمار می‌آید و در آن ناصر الدین شاه سوار بر اسب در وسط و ۱۰ تن از درباریان در طرفین شاه حجاری شده است.در اطراف این نقش برجسته اشعاری در مدح ناصرالدین شاه و فرمان او در خصوص مرمت راه لاریجان حک شده است.
قلعه پولاد بلده
قلعه پولاد بلده یکی دیگر بناهای تاریخی جاده ۷۷ است که بر خلاف آثار تاریخی دیگر در درون دره هراز جای ندارد. این قلعه در منطقه بلده نور که امروزه به عنوان شهر بلده شناخته می شود قرار دارد که البته راه دسترسی به ان از جاده هراز است.
قلعه پولاد یا قلعه بلده که در کتب تاریخی به نام قلعه نور شناخته می شود، در شمال شهر بلده، بر بالای پوزه کوهی که رو به جنوب است، بنا شده است. قلعه پولاد بلده در بالای کوهی واقع شده که از سه سمت شمال، جنوب و شرق به دره های عمیق و پرشیب منتهی می شود. ورودی اصلی قلعه در سمت جنوب شرقی قلعه قرار گرفته است.
قدمت قلعه پولاد براساس برآوردهای باستان شناسان به زمان سلسله "باد و سپانان" طبرستان در حدود ۷۰۰ سال پیش می رسد. امروزه می توان پیاده تا بالای قلعه – قسمت شاه نشین آن - را پیمود. قلعه پولاد تمامی قسمت های یک مجموعه حکومت محلی از دروازه تا اصطبل واتاق های نگهبانی و محل های دیده بانی را داراست.
همانطور که گفته شد قلعه بلده پس از انقراض سلسله پادوسپانی به دست صفویان و تسلط این خاندان بر منطقه نور و کجور فعلی همانند سایر قلاع طبرستان خراب و ویران شد و در صورت مرمت می‌تواند به یکی از جاذبه‌های بی نظیر جهانگردی تبدیل شود.
عمارت کلبادی نگین میراثی مازندران
عمارت کلبادی مکانی زیبا و قدیمی در مرکز شهر ساری و در مجاورت خیابان انقلاب در محله آب انبار نو است که در گذشته برای مدتی نیز به عنوان اداره کل میراث فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفت که امروزه به عنوان موزه از گردشگران میزبانی می کند.
قدمت عمارت کلبادی حدوداً یه ۲۰۰ سال قبل باز میگردد. ویژگی های اجزای معماری آن نظیر اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشین، حمام اصطبل، حیاط و هنر به کاررفته بر روی پنجره‌ها و ارسی‌ها و تزئین آنها با شیشه رنگی در نوع خود بی‌نظیر است.
عمارت به دستور سردار جلیل از امراء ارتش وقت ساخته شد و بنام فرزند بزرگش امیر نصرت شکوه نظام به امیریه معروف شد. امیر نصرت در جوانی فوت شد و سردار بنا را به فرزند وی منوچهرخان بخشید.
منوچهرخان کلبادی که بعدها از ملاکین منطقه و زمانی نیز نماینده مردم ساری در مجلس شورای ملی بود در سال ۱۳۶۲ دار فانی را وداع گفت و این بنا در سال ۱۳۷۰ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
سبک معماری این ساختمان از تکایای دوره ی قاجاری برگرفته شده و دو بخش اندرونی و بیرونی دارد. بنای اصلی این عمارت در بخش اندرونی در ۲ طبقه و یک زیرزمین احداث شده و هر طبقه دارای یک شاه نشین و اتاقهای دوطرفه است.
شاه نشین طبقه دوم از زیباترین اتاقهای این عمارت است و جای جای آن یادآمد شیوه های هنرهای تزئینی دوره قاجاری است.مصالح ساختمانی این بنا شامل چوب و آجر و بام آن به صورت شیروانی و سفال پوش می باشد.
برج سلطان زین العابدین
برج سلطان زین العابدین از دیگر آثار تاریخی استان مازندران و شهرستان ساری است که قدمت بنای آن به اواسط قرن نهم هجری قمری و به زمان آق قویونلو ها بر می گردد.
این بنا به خاطر شیوه معماری و گنبد هرمی شکل هشت وجهی و همچنین تزیینات کاشیکاری، صندوق و در نفیس چوبی، در ردیف بهترین ابنیه تاریخی ـ مذهبی ساری به شمار می آید. این مکان مقبره زین‌العابدین مرعشی است. در گذشته نیز گورهای نمادین ۲ نتیجه کمال الدین مؤسس سلسلهٔ مرعشی را در خود جای داده بود.
در بالای در ورودی آن، کتیبه‌ای به خط رقاع بر روی کاشی نقش شده که مضمون آن چنین است : "عمل سید علی بن سید کمال‌الدین بناء آملی". بر روی صندوق چوبی بقعه، کتیبه‌ای به خط ثلث در نهایت ظرافت و زیبایی حک شده که طبق متن آن، این محل مرقد سلطان امیر شمس‌الدین است.
این صندوق منبت‌کاری شده در واقع شاه‌کاری از هنرهای دستی است. چهار طرف بدنهٔ کتیبه، محفوظ مانده و حاوی دو تاریخ حکاکی شده است. بنای برج سلطان زین‌العابدین به اواسط قرن نهم هجری قمری تعلق دارد.
ساختمان این برج با ارتفاع تقریبی ۲۰ متر، متشکل از سه قسمت بدنه، گردنه و گنبد هرمی شکل هشت وجهی است که تزئینات آجری آن به شیوه مقرنس‌کاری در بدنه و گردنه هر ضلع، به طرز زیبایی صورت گرفته و نظر هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.
برج لاجیم سوادکوه
برج لاجیم از دیگر بنای تاریخی استان مازندران است که در روستای لاجیم منطقهٔ سوادکوه واقع شده است و که معماری آن به شیوه مدور با گنبدی مخروطی شکل و در نهایت ظرافت و سادگی ساخته شده است.
بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود، ولی آنها بر کوهستان‌ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند که املاک خود را باز پس گیرند.
بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حکومت آلب ارسلان در سال‌های ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه‌ای توانست که بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بکشاند. محل اقامت حکام باوندی در کوهستان‌های جنوب مقر قدیمی آنها یعنی شهر ساری بود؛ ولی مشخص نیست که ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده‌است و با شهریار بن دارا که به دست وشمگیر کشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته‌است.
قسمت فوقانی بنا، دو کتیبه آجری به خط پهلوی ساسانی و کوفی نصب شده که برابر مفاد کتیبه کوفی (مورخ به سال ۴۱۳ هجری قمری) این بنا مدفن " کیا اسماعیل ابوالفوارس شهریاربن عباس" است.
بنای مزبور در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. سازمان میراث فرهنگی نمای خارجی، داخلی و گنبد آن را تعمیر اساسی کرده و اکنون زیارت‌گاه اهالی روستای لاجیم و سایر روستاهای منطقهٔ سوادکوه است.
کاخ صفی آباد بهشهر
کاخ صفی‌آباد در بالای کوهی مشرف به بهشهر قرار دارد که یادگار شاه‌عباس صفوی در استان مازندران است در سال ۱۰۱۰ هجری قمری بنا شده و چشم‌انداز زیبایی دارد.
این کاخ از جمله ابنیه تاریخی و باشکوه دوره صفویه است که در دوران قاجار به علت بی‌توجهی به کلی ویران گردید، ولی در عهد پهلوی به دستور رضاشاه، با همان اسلوب و ویژگی معماری عصر صفوی بازسازی شد.
دلیل نامگذاری این کاخ به صفی‌آباد، علاقه شاه‌عباس به فرزندش بود. کاخ صفی‌آباد در زمان شاه صفی نوه شاه‌عباس توسعه پیدا کرد و یکی از بناهای مورد علاقه وی بود.
این کاخ زیبا در میان باغی به همین نام واقع است و ابعاد ۲۵ در ۲۵ متر دارد که شامل دو طبقه است. ورودی کاخ در جبهه شمالی قرار دارد و برای ورود به کاخ باید از ۵ پله بالا رفت . طبقه اول اتاقهای متعددی دارد که دسترسی به آنها از طریق راهرو و هشتی امکان‌پذیر است.طبقه دوم هم شبیه به طبقه اول اتاقهای زیادی دارد و بر اساس برخی روایات نقاشی‌های دیواری زیبایی در این کاخ وجود داشته است که به مرور زمان از بین رفته‌اند.
کاخ صفی‌آباد در حمله افغان‌ها آسیب شدیدی دید، ولی در دوره افشاریه به دست نادرشاه افشار تعمیر و بازسازی شد. فاصله میان کاخ صفی‌آباد تا باغ بهشهر، تونل زیرزمینی حفر شده است که در گذشته در شرایط ضروری از این تونل برای رفت و آمد استفاده می‌شد.
فاصله کاخ صفی‌آباد تا دریا چیزی حدود ۱۶ کیلومتر است. این کاخ در ارتفاع ۶۵۰ متری از دریا قرار دارد و از آنجا به‌راحتی می‌توان بندر ترکمن و بندر گز را در چشم‌انداز دید.
این بنا در سال ۱۳۱۰ به عنوان نخستین اثر تاریخی ثبت ملی شد ولی با این وجود پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در اختیار مستشاران آمریکایی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اختیار نهادهای نظامی قرار دارد.
قلعه مارکو رامسر
قلعه مارکوه از دیگر آثار تاریخی استان مازندران مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است که در شهر کتالم از توابع شهرستان رامسر بنا شد. در مورد زمان ساخت این بنا نیز تاریخ دقیقی وجود ندارد، اما با استناد به اشاره تاریخ نویسان به وجود این قلعه در قرن سوم و همچنین شباهت ساختاری و معماری این بنا با بناهای قرن سوم هجری قمری نظیر قلعه بابک می‌توان تاریخ آن را حدس زد.
نام این قلعه برگرفته از کوهی است که بر روی آن قرار دارد که در مورد نام این کوه نیز نظرهای گوناگونی وجود دارد. برای مثال عده‌ای وجود مار در این کوه را علت نامگذاری این کوه می‌دانند که البته با توجه به اینکه در گویش محلی استفاده از کلمه فارسی "مار" رایج نبوده، احتمال این علت نامگذاری را بسیار کم می‌کند. اما تحقیقات دیگری هم به ریشه دیگری برای نامگذاری این کوه اشاره دارد: در نوشته‌های تاریخی بیان شده‌است چون این مناطق مکان زندگی اقوام مارد بوده‌است به همین دلیل نام این کوه مارد کوه بود است که گذر زمان ان را مارکوه کرده‌است.
این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۴۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و امروزه به یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان رامسر بدل به شمار می رود.
این موارد تازه گوشه ای از میراث تاریخی استان مازندران بود که گفته شد و برای درک بهتر باید بگوییم تاکنون بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی در استان مازندران به ثبت رسیده که بخشی از تمام میراث تاریخی استان است.
شناخت و معرفی میراث تاریخی مازندران به عنوان جاذبه هار گردشگری نه تنها برای مسافران امری ضروری است ، بلکه برای مردم استان نیز همچون کتابهای مصور تاریخی نشان دهنده هویت ، تمدن ، تاریخ و همچنین زندگی پیشینیان است.
