سهراب سجاد فرهادى راد*- و محدوده ی موسیقایی این ساز یک اکتاو و یک نت می باشد،مقامات و موسیقی تنبور از دیرباز تا کنون به روش سینه به سینه منتقل شده،تنبور در حال حاضر ساز آیینی یارسانیان است،پیروان این آیین در کشور ایران بیشتر در استان کرمانشاه و لرستان می باشند البته به صورت پراکنده در سراسر کشور، در شهرهای تهران،کرج،همدان،ارومیه،قزوین و در خارج از کشور نیز بخشی از پیروان این آیین در مناطق کردنشین کشور عراق با نام کاکه ای سکونت دارند. یارسانیان که بیشتر به اهل حق معروف می باشند به وسیله ی تنبور ذکرها و مراسمات آیینی خود را به جا می آورند،مقامات تنبور به دو دسته،مقامات مجازی(مجلسی) و مقامات حقانی تقسیم می شوند،مقامات تنبور با توجه به حوزه های تنبورنوازی دارای تفاوتهایی می باشند،اجرای مقامات تنبور در هر حوزه با توجه به لهجه و فرهنگ منطقه با سایر مناطق تفاوت دارد.
حوزه های تنبورنوازی در کشور ایران با توجه به مناطق و سبک تنبورنوازان به چهار حوزه تقسیم می شود که به ترتیب قدمت حوزه ها از آنها نام می بریم:
1:لرستان
2:کرمانشاه(منطقه ی گوران)
3:کرمانشاه(منطقه ی صحنه)
4:ترکستان(شهرهای تهران،همدان،ارومیه،زنجان و قزوین)
منطقه ی لرستان قدیمی ترین حوزه ی تنبور نوازی است که خاستگاه طریقتی می باشد که توسط شاه خوشین لرستانی در منطقه ی یافته کوه خرم آباد پایه ریزی شد،در این طریقت موسیقی و شعر با مذهب ادغام شد و ساز تنبور را به عنوان ساز آیینی برای یارسانیان معرفی نمودند،در باور یارسانیان هفت کوه مقدس وجود دارد که یکی از آنها یافته کوه می باشد و در بین یارسانیان به تخت شاه خوشین معروف می باشد،یارسانیان بر این باورند که طریقت شاه خوشین شروع و زمینه ای برای ظهور آیین یاری بوده و معتقدند که مقامات حقانی از طریق وحی و از جانب خداوند به بزرگان این آیین رسیده،اولین مقامات حقانی در منطقه ی لرستان و به نام صاحبان این طریقت می باشد.
یکی دیگر از حوزه های تنبورنوازی حوزه ی گوران می باشد ،به یقین که در این مختصر نمی گنجد شرح کاملی در مورد این حوزه نوشت اما این حوزه بعد از لرستان دارای بیشترین قدمت می باشد و تنبورنوازان این حوزه بیشترین تلاش را در جهت اصالت آن به کار بسته اند ، این حوزه سازندگان ماهر تنبور و نوازندگان برجسته ی بسیاری دارد.
بعد از حوزه ی گوران حوزه ی صحنه بوده که این حوزه متشکل از شهر صحنه و مناطق اطراف آن می باشد،صحنه مانند دیگر حوزه ها دارای مقامات خاص خود است که تنبورنوازان برجسته و سازندگان تنبور ماهری دارد به گونه ای که میتوان به یقین این حوزه را فعال ترین حوزه ی تنبورنوازی در امر آموزش در چند سال اخیر دانست.
آخرین حوزه ی تنبورنوازی حوزه ی ترکستان است
در حال حاضر محدوده ی مشخصی را نمی توان به آن نسبت داد اما بواسطه ی تنبورنوازانی که سبک و موسیقی ای متفاوت با دیگر حوزه ها به اجرا میگذارند میتوان کلیت مناطق تنبورنوازان ترک زبان را یک حوزه ی مستقل دانست.
در میان این حوزه ها،حوزه ی گوران و صحنه از نظر حفظ مقام و داشتن راویان مقام،فعال تر بوده اند.
حوزه ی لرستان در حال حاضر به اغما رفته و امید است با همت تنبورنوازان جوان، ثبات سابق خود را به دست آورد.
*پژوهشگر
