نوازش خاک و تداوم زندگی

نرگس سپه وند- خاک مخلوطی از مواد معدنی و آلی ست که از تخریب سنگ ها در نتیجه فرآیند هوازدگی بوجود می آید. در تعریف دیگر خارجی ترین بخش زمین از خاک تشکیل شده است از خاک می توان به عنوان بستر استقرار گیاهان و میکروارگانیسم ها یاد کرد و بدون خاک بسیاری از محصولات کشاورزی و باغی را نمی توان تولید کرد.
با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهمترین جزء طبیعت، اتحادیه جهانی علوم خاک در سال 2003، در راستای ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از تخریب و نابودی آن، روز 5 دسامبر(چهاردم آذر) را به عنوان روز جهانی خاک نامید.
این روز جهانی بزرگداشتی است که اهمیت خاک و ضرورت بهره‌برداری پایدار از آن را برای جوامع مختلف در سراسر جهان آشکار می‌سازد. سازمان ملل متحد نیز در همین راستا سال 2015 را به عنوان سال جهانی خاک‌ها تعیین کرده است.
در کشور ما دوازدهم تا هجدهم آذرماه به عنوان هفته خاک و روز چهاردهم آذرماه نیز به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری شده است.
نرخ فرسایش خاک در جهان ۵ تا ۶ تن در سال در هکتار است که متاسفانه در کشور این نرخ به حدود ۱۷ تن می رسد از کل مساحت کشور ۱۱درصد عرصه های کشاورزی ۵۰ درصد، چراگاه های دایمی ۹ درصد جنگل و بیشه زار و ۳۰ درصد سایر اراضی را تشکیل می دهد .متوسط بارندگی کشور نیز ۲۴۰ میلی متر است که تقریبا کمتر از یک سوم متوسط جهانی می باشد.
خاک استان لرستان با متوسط بارندگی ۴۵۰ میلیمتر و آب و هوای معتدله در اکثر مناطق استان مشکل محدویت نداشته و تقریبا از نظر حاصلخیزی مناسب است. مهندس رضا کرمیان مدرس دانشگاه و پژوهشگر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان در تعریف فرسایش خاک گفت: فرسایش خاک عبارت است از بین رفتن لایه سطحی و حاصلخیز خاک که در اثر عوامل فرساینده حادث می شود.

بررسی عوامل فرسایش خاک

مهندس کرمیان افزود: این عوامل شامل عوامل طبیعی از قبیل گرمایش زمین، خشکسالی، کاهش نزولات جوی می شود و از سایر عوامل انسانی می توان نیز به موارد زیر اشاره کرد:
1- ازبین رفتن پوشش گیاهی توسط انسان مثل تبدیل اراضی طبیعی به اراضی کشاورزی، چرای بی رویه دام تا ۶ برابر حد مجاز، کشاورزی در اراضی شیبدار و...
2- عدم توجه به فرسایش خاک به معنای عدم توان زمین در تولید محصولات غذایی
3- استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی
وی در پاسخ به اینکه آیا فقط در حیطه زراعت و باغبانی باید نگهبان خاک بود یا این مسوولیت بر عهده هر شهروند نیز می باشد، تاکید کرد: چون خاک بستر تولید و استقرار بسیاری از گیاهان است بنابراین از همه جوانب باید در امر حفاظت خاک کوشید و این مهم در تعهد همه احاد جامعه است.

مهندس کرمیان نقش جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری و سایر دستگاه ها ذی ربط در حفاظت از خاک را آگاهی دادن، توسعه مشارکت مردمی در قالب طرحهای حفاظت و صیانت از عرصه های منابع طبیعی، اختصاص اعتبارات لازم جهت حفاطت از این منابع و در نهایت مدیریت کارآمد در این عرصه ها عنوان کرد.

حفاظت از اراضی لرستان با بهره‌برداری مناسب

رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز با تأکید بر حفاظت از اراضی کشاورزی با بهره‌برداری مناسب از آنها گفت: در این راستا احداث ۶۰ هزار هکتار باغ در اراضی شیب‌دار در دستور کار قرارگرفته است.
عبدالرضا بازدار در همایش روز جهانی خاک با اشاره به تغییرات اقلیمی اظهار داشت: آنچه که به صورت مستقیم و غیرمستقیم روی تغییرات اقلیمی اثر گذار است، بحث تخریب پوشش گیاهی و خاک است.
وی با بیان اینکه تخریب پوشش گیاهی منجر به تخریب خاک و تضعیف تثبیت کربن در آن می شود، تصریح کرد: رژیم بارندگی ها در لرستان به شدت تغییر کرده است، به گونه ای که با گذشت دو ماه از فصل بارندگی متوسط بارش ها در استان ۲۵ میلی متر بوده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان یادآور شد: متاسفانه نبود پوشش گیاهی مناسب و تغییر بارندگی ها به شکل بارش های سیل آسا باعث فرسایش حجم زیادی از خاک می شود.

خاک لرستان مناسب با شکل فیزیکی خوب و غنای مواد آلی است

بازدار با تاکید بر اینکه مقوله خاک یک مقوله بسیار پیچیده است و متاسفانه هنوز نتوانسته ایم درک عمیقی از اهمیت خاک و میزان تخریب های خاک داشته باشیم، افزود: لرستان جزو استان هایی است که دارای منابع خاک مناسب با شکل فیزیکی خوب و غنای مواد آلی است، باید قدر این داشته های خود را بدانیم و در راستای حفاظت از آنها تلاش کنیم.

چگونه مراقب این خاک باشیم!؟

1-تنوع بخشیدن به محصولات کشت شده در استان
تنوع خاک و تناوب زراعی از موضوعات مهم در پایداری از خاک است و تکنولوژی هایی بکار رفته باید متناسب با وضعیت خاک استان استفاده شود.
طبق آمار جهادکشاورزی استان ، ۷۸۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی در استان وجود دارد که ۷۷ درصد آنها به صورت دیم کشت می شوند و اقدامات خوبی را در راستای تنوع بخشیدن به محصولات کشت شده در استان انجام شده است که موجب حفظ پایداری خاک می شود.

2-احداث باغات در سطح اراضی شیب دار استان
باید توجه داشت: در عملیات کشاورزی باید از روش های مناسب با اقلیم و بافت خاک استان استفاده شود که در نتیجه کمترین ضربه به خاک وارد شود و نیز بر اساس الگوهای باغی، زراعی و جنگلی، بهره برداری درستی از منابع ملی داشته باشیم.در نیل به این هدف احداث باغات در سطح اراضی شیب دار استان از اهمیت ویزه ای برخوردار است.

3-تجهیز اراضی لرستان به سیستم آبیاری تحت فشاراراضی کشاورزی لرستان

783هزارهکتار می باشد که 185هزار هکتار آن اراضی آبی و 598هزارهکتار اراضی دیم است. 45هزار هکتار از اراضی استان به سیستم آبیاری تحت فشار تجهیز شده و تا پایان امسال 10هزار هکتار دیگر به این میزان اضافه می شود.برای تجهیز 10هزار هکتار از اراضی آبی به سیستم آبیاری تحت فشار از 85درصد منابع دولتی و 15 درصد مشارکت های مردمی استفاده خواهد شد.
با توجه به اینکه باغات از جمله توانمندی های بخش کشاورزی لرستان محسوب می شود، برای چهارهزارو 500هکتار از اراضی شیب دار در استان برنامه ریزی شده تا استفاده بهتری از این اراضی شود.

گفتنی ست: رئیس جهاد کشاوری استان میانگین فرسایش خاک در کشور را 16.7 تن در هکتار و در استان را 17تن در هکتار دانست و گفت: فرسایش خاک یکی از تهدیدات اصلی در کشور است که در لرستان اقداماتی همچون الگوی کشت مناسب، تنوع در کشت، افزایش کشت گلخانه ای، آبیاری تحت فشار در راستای استفاده بهینه از خاک در نظر گرفته شده است.
اجرایی شدن طرح ایکاردا در 11هزار هکتار از اراضی استان برای سه محصول گندم ، جو و نخود از دیگر اقدامات مهم جهادکشاوزی استان در حفاظت از خاک است.

بی شک به منظور حفاظت از این پوسته حیات بخش زمین علاوه بر توسعه برنامه های آموزشی جهاد کشاورزی در جامعه کشاورزان و باغداران، ورود رسانه ها و مرکز صدا و سیمای استان نیز ضروری ست تا با فرهنگ سازی و آگاهی بخشی گام موثری در حفاظت از این منبع خدادادی برداریم.