در ادامه این مطلب آمده است: آثار بر جای مانده تاریخی در محدوده لرستانات (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی است بر این مدعا. خرم‌آباد نام یکی از شهرهای کهن در این محدوده است که در دل دشت و دره‌ای تاریخی به همین نام واقع شده است.
خرم‌آباد به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لور کوچک، والیان لرستان فیلی و مرکز استان لرستان فعلی، ده-ها اثر و یادگار تاریخی گران‌بها از دوره های دور و نزدیک (پیش از تاریخ، ساسانیان، سلجوقیه، صفوی، قاجار و...) را چون نگینی گران‌بها در دل خود به یادگار گذارده است.
عمده‌ی این آثار و بناها در محدوده یک بافت کهن و بسیار ارزشمند به نام «بافت تاریخی» شهر خرم‌آباد، قرارگرفته‌اند.
بافت تاریخی شهر خرم‌آباد به مساحت 5/72 هکتار در مرکز فعلی شهر و در ضلع غربی مجموعه کهن دژ و ارگ تاریخی شهر (قلعه فلک‌الافلاک) واقع شده است و دارای 7 محله کهن به نام‌های زید بن علی (ع) (دَر آغا)، باباطاهر (دَر بُوتار)، پشت بازار (پش بازار)، درب دلاکان (دَر دِلاکی)، باجگیران (باجگیرِو)، پاسنگر و کلیم آباد (محله ی چاغروندها) می‌باشد.
آثار لایه‌های تاریخی و دوره‌های رشد شهر را از دیدگاه معماری و شهرسازی می توان به چهار دوره تقسیم کرد.
1- دوره‌ی شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر 2- دوران صفویه 3- دوره ی حکمرانان قاجار 4- دوره‌ی مربوط به پهلوی اول. از هرکدام از این دوره‌ها و لایه های تاریخی، آثار معماری با ارزشی به یادگار مانده است.
از آثار دوره ی شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر می‌توان به آرامگاه امام‌زاده زید ابن علی (ع) و آرامگاه منصوب به باباطاهر در مراکز محله هایی به همین نام‌ها در درون شهر قدیم، کتیبه تاریخی سنگ نبشته، مناره خرم‌آباد و آرامگاه منصوب به خضر (اتابک لرستان) در اندک فاصله‌ای با شهر قدیم یاد کرد.
حمام گپ، میدان گپ و خانه ی منصوری از مهم‌ترین آثار به‌جای مانده از دوره صفویه در شهر خرم‌آباد هستند.
از دوره قاجار آثار و بناهای پرشماری برجای مانده است که از مهم‌ترین آن‌ها می توان به خانه و حسینیه ی خورشیدی، خانه جوادی، خانه مرحوم آیت الله سید جواد جزایری (ره)، خانه چنگایی، خانه عصاره، خانه مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی (پدر مشروطیت در لرستان)، خانه و عمارت بزرگ میرزا سید رضاخان، خانه چدنی، خانه سیف‌الله خان والی زاده، خانه توکل، خانه کاکاوند، خانه شمعون (کلیمی)، کاروانسرای میرزا سیدرضا و... را نام برد. بنا‌هایی همچون خانه فیروزی، خانه موشه جواهری (کلیمی)، خانه رزاز، خانه ابراهیمی، گرمابه قاضی، مسجد توسلی، مسجد موسی ابن جعفر (ع) و... از جمله آثار برجای مانده از آخرین لایه‌ی معماری ایرانی – اسلامی (دوره پهلوی اول) در خرم‌آباد هستند.
اگر بخواهیم به تکمیل آثار ذکرشده در بالا، بپردازیم باید به 4 گرمابه، 5 بنای آرامگاهی (از مشاهیر و رجال دینی)، 4 میدان تاریخی، 3 سرای تاریخی، چندین بنای اداری، مجموعه ارسن شهری و بازار سنتی شهر، مجموعه بزرگ کهن دژ و ارگ شهر (شامل قلعه فلک‌الافلاک و بناهای نظامی پیرامون آن)، در حدود 50 گذر تاریخی شاخص، چندین مسجد، خانه و سقاخانه اشاره کرد. در مجموع در حدود 100 بنای تاریخی با ارزش در این محدوده تاریخی یعنی بافت قدیم شهر خرم‌آباد وجود دارد که تعداد قابل‌ملاحظه ای از این بناها توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان، در فهرست آثار و بناهای تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
تعدد، تنوع و تراکم این آثار در (عمدتاً) محدوده محلات تاریخی شهر در نوع خود، بسیار حائز اهمیت و در قیاس با بافت‌های تاریخی سایر شهرهای ایران، نمونه‌ای ارزشمند، غنی و قابل اتکاء است.
بر اهل‌فن پوشیده نیست که حفظ، نگهداری و صیانت از این بناهای تاریخی، تنها و تنها در سایه حفظ و نگهداری از زمینه و متن تاریخی که این بناها در آن واقع شده‌اند میسر می‌شوند. به دیگر سخن از نظر فنی و کارشناسی هر بنای تاریخی بر اساس قوانین جاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دارای حریم‌های درجه‌یک و دو در محدوده پیرامونی خود است و تنها در صورت حفظ این حریم‌هاست که می‌توان به نگهداری و احیاء این آثار امید داشت.
به عبارتی دقیق‌تر، تمام ارزش این بناها به آن است که در متنی تاریخی که از آن برآمده‌اند، مورد صیانت و نگهداری قرار گیرند.
اگر نگاهی به پراکندگی مکانی و موقعیت قرارگیری آثار تاریخی در سطح بافت کهن شهر خرم‌آباد بی اندازیم، خواهیم دید که تراکم این بناها به نحوی است که بسیاری از محدوده جرائم این آثار بر یکدیگر هم‌پوشانی دارند؛ بنابراین کاملاً پرواضح است این آثار باید در کنارگذرها و بناهای اطراف خود در یک مجموعه بزرگ‌تر مورد عملیات حفظ، احیاء و بازنده سازی قرار گیرند.
نگرش تک بنا به این آثار- هم چنان‌که برخی افراد ناآگاه و غیرمتخصص و نوعاً مغرض بدان معتقدند- بزرگ‌ترین خطر برای نابودی خود بنا و بافت تاریخی به شمار می‌رود.
خوشبختانه و در راستای نیل این هدف و حفظ ارزش‌های تاریخی- فرهنگی خرم‌آباد قدیم، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، در سال 1388 ه.ش موفق به ثبت کلیت بافت تاریخی شهر در فهرست بافت‌های تاریخی کشور شد.
از آنجایی که یکی از راه‌های مؤثر برای حفظ بناها و بافت‌های تاریخی در همه جای دنیا- و از جمله ایران- ایجاد سازوکارهای قانونی و حقوقی بدین منظور است؛ این اقدام باعث شد ضرورت حفظ و صیانت از بافت تاریخی شهر به صورت قانون اجرایی درآمده و در نتیجه بسترهای حقوقی و اداری این مهم فراهم آید.
ثبت بافت تاریخی شهر خرم‌آباد در فهرست بافت‌های تاریخی کشور توسط سازمان میراث فرهنگی لرستان بارقه امیدی برای عموم مردم خرم‌آباد، دلسوزان و علاقه‌مندان به رشد و توسعه شهر و رونق صنعت گردشگری در آن بود؛ زیرا تصور می‌رفت که با این اقدام پسندیده و ایجاد الزامات قانونی و حقوقی دیر یا زود بافت تاریخی شهر موردتوجه، حفظ، احیاء و صیانت قرار خواهد گرفت؛ اما این امید به‌زودی به یاس گرائید و در کمال ناباوری نه‌تنها هیچ اقدام در خوری از سوی مسئولین مربوطه صورت نگرفت بلکه به زودی تخریب-های گسترده‌ای در این محدوده تاریخی شروع گردید.
شدت این تخریب ها در سال‌های اخیر به حدی است که با کمال تاسف باید گفت بیش از 70 درصد از دو محله تاریخی پشت بازار و درب دلاکان (به عنوان بزرگ‌ترین محلات تاریخی شهر) مورد تخریب کامل قرار گرفته است.
ابعاد ناگوار این تخریب ها به گونه‌ای است که انسان را به حیرت وا‌می‌دارد.
امروزه دیگر گذرهایی به نام کاکاوندها، سلاح ورزی‌ها (سلورزی) حسین شل و ... که روزگاری نه چندان دور از زیباترین و تاریخی‌ترین گذرهای موجود بافت قدیم بودند و امروز می‌توانستند در کلیتی به نام بافت قدیم خرم‌آباد ابزاری برای جذب توریست باشند دیگر وجود خارجی ندارند.
تعدادی از این خانه‌ها و آثار تاریخی که در این گذرها تخریب‌شده، در زمره آثار شاخصی معماری ایرانی – اسلامی در خرم‌آباد به‌حساب می‌آمد که می توانست مورد عملیات ثبت، احیاء و نگهداری واقع شود.
تعداد دیگری نیز در اثر تخریب بناهای پیرامونی، در یک حرکت دومینووار به پرتگاه نیستی روانه شدند حجم و ابعاد گسترده تخریب‌ها به حدی است که بیم آن می‌رود تا چند سال آینده دیگر اثری از بافت تاریخی شهر وجود نداشته باشد.
این تخریب‌ها در حالی صورت می‌گیرد قوانین رسمی کشور هرگونه تخریب در محدوده بافت‌های تاریخی کشور را منع کرده است.
از منظر قانونی در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده (3) قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب 1/2/1367، اعلام‌شده و یا می‌شود تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدیدنظر قرار می‌گیرد.
و به‌منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت‌های تاریخی این‌گونه شهرها، سازوکار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود در بند (ج) آیین‌نامه اجرایی این قانون چنین آمده است که «شوراهای شهر درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت‌های تاریخی آن شهرها در اختیار مدیریت ذی‌ربط در شهرداری قرار می‌دهند تا با نظارت واحدهای سازمان میراث فرهنگی کشور در جهت مرمت بناها، مجموعه‌ها و بافت‌های تاریخی همان محل به مصرف برسد.
اقدامی که متأسفانه تاکنون در خرم‌آباد نه‌تنها صورت نگرفته است که هجمه گسترده‌ای از بافت تاریخی توسط افراد حقیقی و حقوقی مورد تخریب قرارگرفته است.
منبع: پایگاه خبری یافته
7274/6060
خبرنگار:مریم نریمانی**انتشاردهنده:محمد علیدوستی
انتهای پیام خرم‌آباد به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لور کوچک، والیان لرستان فیلی و مرکز استان لرستان فعلی، ده-ها اثر و یادگار تاریخی گران‌بها از دوره های دور و نزدیک (پیش از تاریخ، ساسانیان، سلجوقیه، صفوی، قاجار و...) را چون نگینی گران‌بها در دل خود به یادگار گذارده است.
عمده‌ی این آثار و بناها در محدوده یک بافت کهن و بسیار ارزشمند به نام «بافت تاریخی» شهر خرم‌آباد، قرارگرفته‌اند.
بافت تاریخی شهر خرم‌آباد به مساحت 5/72 هکتار در مرکز فعلی شهر و در ضلع غربی مجموعه کهن دژ و ارگ تاریخی شهر (قلعه فلک‌الافلاک) واقع شده است و دارای 7 محله کهن به نام‌های زید بن علی (ع) (دَر آغا)، باباطاهر (دَر بُوتار)، پشت بازار (پش بازار)، درب دلاکان (دَر دِلاکی)، باجگیران (باجگیرِو)، پاسنگر و کلیم آباد (محله ی چاغروندها) می‌باشد.
آثار لایه‌های تاریخی و دوره‌های رشد شهر را از دیدگاه معماری و شهرسازی می توان به چهار دوره تقسیم کرد.
1- دوره‌ی شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر 2- دوران صفویه 3- دوره ی حکمرانان قاجار 4- دوره‌ی مربوط به پهلوی اول. از هرکدام از این دوره‌ها و لایه های تاریخی، آثار معماری با ارزشی به یادگار مانده است.
از آثار دوره ی شکل‌گیری هسته‌ی نخستین شهر می‌توان به آرامگاه امام‌زاده زید ابن علی (ع) و آرامگاه منصوب به باباطاهر در مراکز محله هایی به همین نام‌ها در درون شهر قدیم، کتیبه تاریخی سنگ نبشته، مناره خرم‌آباد و آرامگاه منصوب به خضر (اتابک لرستان) در اندک فاصله‌ای با شهر قدیم یاد کرد.
حمام گپ، میدان گپ و خانه ی منصوری از مهم‌ترین آثار به‌جای مانده از دوره صفویه در شهر خرم‌آباد هستند.
از دوره قاجار آثار و بناهای پرشماری برجای مانده است که از مهم‌ترین آن‌ها می توان به خانه و حسینیه ی خورشیدی، خانه جوادی، خانه مرحوم آیت الله سید جواد جزایری (ره)، خانه چنگایی، خانه عصاره، خانه مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی (پدر مشروطیت در لرستان)، خانه و عمارت بزرگ میرزا سید رضاخان، خانه چدنی، خانه سیف‌الله خان والی زاده، خانه توکل، خانه کاکاوند، خانه شمعون (کلیمی)، کاروانسرای میرزا سیدرضا و... را نام برد. بنا‌هایی همچون خانه فیروزی، خانه موشه جواهری (کلیمی)، خانه رزاز، خانه ابراهیمی، گرمابه قاضی، مسجد توسلی، مسجد موسی ابن جعفر (ع) و... از جمله آثار برجای مانده از آخرین لایه‌ی معماری ایرانی – اسلامی (دوره پهلوی اول) در خرم‌آباد هستند.
اگر بخواهیم به تکمیل آثار ذکرشده در بالا، بپردازیم باید به 4 گرمابه، 5 بنای آرامگاهی (از مشاهیر و رجال دینی)، 4 میدان تاریخی، 3 سرای تاریخی، چندین بنای اداری، مجموعه ارسن شهری و بازار سنتی شهر، مجموعه بزرگ کهن دژ و ارگ شهر (شامل قلعه فلک‌الافلاک و بناهای نظامی پیرامون آن)، در حدود 50 گذر تاریخی شاخص، چندین مسجد، خانه و سقاخانه اشاره کرد. در مجموع در حدود 100 بنای تاریخی با ارزش در این محدوده تاریخی یعنی بافت قدیم شهر خرم‌آباد وجود دارد که تعداد قابل‌ملاحظه ای از این بناها توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان، در فهرست آثار و بناهای تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
تعدد، تنوع و تراکم این آثار در (عمدتاً) محدوده محلات تاریخی شهر در نوع خود، بسیار حائز اهمیت و در قیاس با بافت‌های تاریخی سایر شهرهای ایران، نمونه‌ای ارزشمند، غنی و قابل اتکاء است.
بر اهل‌فن پوشیده نیست که حفظ، نگهداری و صیانت از این بناهای تاریخی، تنها و تنها در سایه حفظ و نگهداری از زمینه و متن تاریخی که این بناها در آن واقع شده‌اند میسر می‌شوند. به دیگر سخن از نظر فنی و کارشناسی هر بنای تاریخی بر اساس قوانین جاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دارای حریم‌های درجه‌یک و دو در محدوده پیرامونی خود است و تنها در صورت حفظ این حریم‌هاست که می‌توان به نگهداری و احیاء این آثار امید داشت.
به عبارتی دقیق‌تر، تمام ارزش این بناها به آن است که در متنی تاریخی که از آن برآمده‌اند، مورد صیانت و نگهداری قرار گیرند.
اگر نگاهی به پراکندگی مکانی و موقعیت قرارگیری آثار تاریخی در سطح بافت کهن شهر خرم‌آباد بی اندازیم، خواهیم دید که تراکم این بناها به نحوی است که بسیاری از محدوده جرائم این آثار بر یکدیگر هم‌پوشانی دارند؛ بنابراین کاملاً پرواضح است این آثار باید در کنارگذرها و بناهای اطراف خود در یک مجموعه بزرگ‌تر مورد عملیات حفظ، احیاء و بازنده سازی قرار گیرند.
نگرش تک بنا به این آثار- هم چنان‌که برخی افراد ناآگاه و غیرمتخصص و نوعاً مغرض بدان معتقدند- بزرگ‌ترین خطر برای نابودی خود بنا و بافت تاریخی به شمار می‌رود.
خوشبختانه و در راستای نیل این هدف و حفظ ارزش‌های تاریخی- فرهنگی خرم‌آباد قدیم، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، در سال 1388 ه.ش موفق به ثبت کلیت بافت تاریخی شهر در فهرست بافت‌های تاریخی کشور شد.
از آنجایی که یکی از راه‌های مؤثر برای حفظ بناها و بافت‌های تاریخی در همه جای دنیا- و از جمله ایران- ایجاد سازوکارهای قانونی و حقوقی بدین منظور است؛ این اقدام باعث شد ضرورت حفظ و صیانت از بافت تاریخی شهر به صورت قانون اجرایی درآمده و در نتیجه بسترهای حقوقی و اداری این مهم فراهم آید.
ثبت بافت تاریخی شهر خرم‌آباد در فهرست بافت‌های تاریخی کشور توسط سازمان میراث فرهنگی لرستان بارقه امیدی برای عموم مردم خرم‌آباد، دلسوزان و علاقه‌مندان به رشد و توسعه شهر و رونق صنعت گردشگری در آن بود؛ زیرا تصور می‌رفت که با این اقدام پسندیده و ایجاد الزامات قانونی و حقوقی دیر یا زود بافت تاریخی شهر موردتوجه، حفظ، احیاء و صیانت قرار خواهد گرفت؛ اما این امید به‌زودی به یاس گرائید و در کمال ناباوری نه‌تنها هیچ اقدام در خوری از سوی مسئولین مربوطه صورت نگرفت بلکه به زودی تخریب-های گسترده‌ای در این محدوده تاریخی شروع گردید.
شدت این تخریب ها در سال‌های اخیر به حدی است که با کمال تاسف باید گفت بیش از 70 درصد از دو محله تاریخی پشت بازار و درب دلاکان (به عنوان بزرگ‌ترین محلات تاریخی شهر) مورد تخریب کامل قرار گرفته است.
ابعاد ناگوار این تخریب ها به گونه‌ای است که انسان را به حیرت وا‌می‌دارد.
امروزه دیگر گذرهایی به نام کاکاوندها، سلاح ورزی‌ها (سلورزی) حسین شل و ... که روزگاری نه چندان دور از زیباترین و تاریخی‌ترین گذرهای موجود بافت قدیم بودند و امروز می‌توانستند در کلیتی به نام بافت قدیم خرم‌آباد ابزاری برای جذب توریست باشند دیگر وجود خارجی ندارند.
تعدادی از این خانه‌ها و آثار تاریخی که در این گذرها تخریب‌شده، در زمره آثار شاخصی معماری ایرانی – اسلامی در خرم‌آباد به‌حساب می‌آمد که می توانست مورد عملیات ثبت، احیاء و نگهداری واقع شود.
تعداد دیگری نیز در اثر تخریب بناهای پیرامونی، در یک حرکت دومینووار به پرتگاه نیستی روانه شدند حجم و ابعاد گسترده تخریب‌ها به حدی است که بیم آن می‌رود تا چند سال آینده دیگر اثری از بافت تاریخی شهر وجود نداشته باشد.
این تخریب‌ها در حالی صورت می‌گیرد قوانین رسمی کشور هرگونه تخریب در محدوده بافت‌های تاریخی کشور را منع کرده است.
از منظر قانونی در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده (3) قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب 1/2/1367، اعلام‌شده و یا می‌شود تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدیدنظر قرار می‌گیرد.
و به‌منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت‌های تاریخی این‌گونه شهرها، سازوکار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود در بند (ج) آیین‌نامه اجرایی این قانون چنین آمده است که «شوراهای شهر درصدی از درآمد شهرداری هر شهر را متناسب با نیاز بافت‌های تاریخی آن شهرها در اختیار مدیریت ذی‌ربط در شهرداری قرار می‌دهند تا با نظارت واحدهای سازمان میراث فرهنگی کشور در جهت مرمت بناها، مجموعه‌ها و بافت‌های تاریخی همان محل به مصرف برسد.
اقدامی که متأسفانه تاکنون در خرم‌آباد نه‌تنها صورت نگرفته است که هجمه گسترده‌ای از بافت تاریخی توسط افراد حقیقی و حقوقی مورد تخریب قرارگرفته است.
منبع: پایگاه خبری یافته
7274/6060
خبرنگار:مریم نریمانی**انتشاردهنده:محمد علیدوستی
کپی شد
