به گزارش ایرنا متوسط فرسایش سالانه خاک در جهان پنج تا 6 تن در هکتار و در ایران بین 15 تا 17تن در هکتار یعنی سه برابر متوسط جهانی است این در حالی است که در استان لرستان میانگین سالانه فرسایش خاک 25 تن در هکتار یعنی یک و نیم برابر بیشتر از میانگین سالانه کشوری است.
آنچه که کارشناسان و محققان عرصه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بر آن اشتراک نظر دارند این است که عوامل طبیعی و تغییرات زمین شناسی، روندی کند و طبیعی در فرسایش خاک دارند ولی آنچه که بیشترین آسیب را وارد می کند عوامل غیرطبیعی و فعالیت های انسانی است که با از بین پوشش گیاهی و در عین حال عدم اجرای طرح های آبخیز داری و آبخوان داری غیرقابل کنترل شده است.
***آبخیزداری تنها راه حفظ منابع آب و خاک
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: لرستان با بارش میانگین سالانه 550 تا 600 میلیمتر بعد از استان های گیلان و مازندران سومین استان از نظر بارندگی در کشور است.
محمد حسین بابایی در گفت و گو با ایرنا افزود: میزان فرسایش خاک در لرستان معادل 22 تن در هکتار و میزان رسوب ویژه آن 12 تن در هکتار طی سال 1394 گزارش شده که با توجه به اقلیم و سایر خصوصیات آب و هوایی ، استان لرستان مستعد پدیده خشکسالی است.
وی با تاکید بر اینکه مهمترین مساله زیست محیطی و حیاتی کشور موضوع مدیریت آب و خاک است اظهار کرد: آبخیزداری تنها راه حفظ منابع آب و خاک است و بدون مدیریت منابع آب و خاک ، امکان فعالیت های تولیدی و کشاورزی و باغداری میسر نخواهد بود.
بابایی اضافه کرد: آبخیزداری با مدیریت صحیح در بهره گیری از حداکثری از نزولات جوی و نفوذ آن در زمین، مقابله با فرسایش خاک و کنترل رسوب، کنترل سیل و خسارات مستقیم و غیر مستقیم آن، مقابله با خشکسالی و کنترل سیلاب و رواناب های سطحی، افزایش کمیت و کیفیت منابع آب زیرزمینی ، کمک به حفظ و بهره برداری درست از زیرساخت های موجود با مطالعه و پایدارسازی زمین لغزش ها و جلوگیری از تخریب سازه های موجود از جمله راه و شبکه انتقال نیرو، نقش کاربردری در کاهش فرسایش خاک دارد.
***میانگین سالانه فرسایش خاک در ایران سه برابر متوسط جهانی
معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان همچنین گفت: میانگین فرسایش سالانه خاک در جهان پنج تا 6 تن در هکتار است که این این رقم در ایران به حدود 17 تن در هکتار یعنی سه برابر متوسط جهانی می رسد و در لرستان میانگین فرسایش سالانه خاک 25 تن در هکتار یعنی یک و نیم برابر بیشتر از میانگین سالانه کشوری است.
وی افزود: در عین حال در استان لرستان در برخی حوزه های آبخیزداری همچون چم مهر پلدختر و سیف آباد الشتر میانگین فرسایش خاک در سال به حدود 33 تن در هکتار هم می رسد.
***وقوع 50 سیل مخرب طی چهل سال اخیر در لرستان
معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: با توجه به وضعیت توپوگرافی منطقه طی چهار دهه اخیر بیش از 50 مورد سیل مخرب در نقاط مختلف لرستان اتفاق افتاده که حدود 156 میلیارد تومان خسارات مالی ، 15 نفر تلفات انسانی و 2 هزار و 75 راس تلفات دامی بر جای گذاشته است.
وی عدم تعامل سایر دستگاه های بهره بردار را از چالش های مدیریت آبخیزداری عنوان کرد و اضافه کرد: چالش برانگیزترین موضوع در آبخیزداری عدم شناخت و عدم تعامل سایر دستگاه های بهره بردار از آبخیز و ضرورت حفظ و احیای آبخیزداری است که در این زمینه می توان به اجرای شبکه های انتفال نیرو، نفت و گاز و راهسازی اشاره کرد که هر کدام به فراخور خود یک حوزه آبخیر را با چالش های جدی مواجه می کند.
بابایی با اشاره به اینکه کمبود اعتبارات بویژه از محل اعتبارات استانی یکی از مشکلات مهم در حوزه آبخیزداری لرستان است گفت: آبخیزداری لرستان سالانه از محل اعتبارات ملی و استانی خود اعتباری بالغ بر 35 میلیارد ریال و در قالب 23 طرح مصوب می کند اما بطور میانگین کمتر از 30 درصد این اعتبارات تخصیص داده می شود.
*** با ادامه روند موجود اجرای عملیات آبخیزداری در لرستان قرن ها بطور می انجامد
به گفته این کارشناس آبخیزداری با ادامه چنین روندی که در اجرای طرح های آبخیزداری صورت می گیرد بیش از 90 سال طول می کشد تا کل استان با اجرای عملیات آبخیزداری مدیریت شود و در عین حال این مدت زمان به شرطی است که طی این 90 سال هیچگونه تغییری در شاخص ها و هزینه ها اتفاق نیفتد و کارهای انجام شده نیز نیازی به ترمیم و اصلاح نداشته باشد.
وی اضافه کرد:سالانه 430 میلیاردمتر مکعب نزولات جوی در کشور گزارش می شود که از این میزان 293 میلیارد متر مکعب تبخیر می شود و تنها 140 میلیارد متر مکعب آن بصورت نفوذ در زمین یا بصورت آب های جاری و سطحی در دسترس ما قرار دارد و سالانه بین 40 تا 50 هزار میلیارد تومان از محل فرسایش خاک،سیل و کاهش آب های زیرزمینی به کشور خسارت وارد می آید.
بابایی یادآور شد: در کشور حدود 13 میلیارد متر مکعب مازاد بر ظرفیت سفره های آب زیرزمینی برداشت می شود که جلوگیری از چنین روندی باید در دستور کار دستگاه های مختلف قرار گیرد و در کنار آن نفوذ روان آب در زمین به کمک طرح های آبخیزداری باید رسالتی مهم به شمار می رود.
***هر هکتار آبخیزداری از فرسایش هشت تن خاک ممانعت می کند
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: بنا بر ارزیابی های انجام شده در کشور، هر هکتار عملیات آبخیزداری منجر به استحصال 520 متر مکعب آب و افزایش 120 کیلوگرم علوفه و کاهش هشت تن فرسایش خاک و کاهش پنج و نیم تن رسوب می شود.
بابایی اظهار کرد: عدم مدیریت صحیح منابع خاک و آب و پوشش گیاهی اثرات مخربی همچون تغییر اکوسیستم ها، بیابان زایی، خشکسالی ها و تغییر اقلیم، کاهش منابع آب قابل دسترس،کاهش راندمان اراضی کشاورزی و باغی و لم یزرع شدن مزارع، وقوع سیلاب های ویرانگر ، پر شدن مخازن سدها از رسوبات و تخریب زیرساخت ها را بدنبال دارد.
وی پروژه پخش سیلاب دشت کوهدشت را یکی از طرح های مهم آبخیزداری لرستان عنوان کرد و گفت: شهرستان کوهدشت در غرب لرستان یکی از قطب های کشاورزی استان محسوب می شود که در چند دهه اخیر سیل علاوه بر ایجاد خسارات مالی و جانی باعث مشکلات دیگری از جمله کاهش تولید و اشتغال مردم و مهاجرت روستائیان شده و تخریب زیرساخت هایی همچون تخریب 276 دهنه پل و تخریب بیش از 169 کیلومتر راه روستایی در دشت کوهدشت ، طرحان و رومشکان را باعث شده است.
وی با تاکید بر اهمیت فعالیت های آبخیزداری در جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل سیلاب ها گفت: اجرای عملیات آبخیزداری در هر منطقه می تواند در حد وسیعی به منابع آب منطقه بهبود ببخشد و از تبعات و مخاطرات اقلیمی اعم از فرسایش خاک، سیل و بحران آب بکاهد.
***94 درصد اراضی لرستان در معرض خطر فرسایش است
یک عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان در گفت و گو با ایرنا گفت:میزان فرسایش سالانه خاک ایران 16/45 تن در هکتار است در حالیکه این میزان در قاره های اروپا، 84 /0، در استرالیا 2/73 ، آمریکای شمالی 4/91 و در آسیا 1/6 تن در هکتار می باشد.
غلامرضا چمن پیرا افزود: از سال 1329تا 1388 بیش از 6 هزار و 470 و سیلاب در کشور اتفاق افتاده که بیش از 42 درصد آنها به تعداد 2 هزار و 768 سیل در 10 سال منتهی به اواخر این دوره آماری رخ داده که این امر بیانگر روند افزایش تعدادسیلاب در اثر فرسایش و تخریب اراضی درایران است.
وی با اشاره به اینکه لرستان نیز از قاعده کلی کشور مستثنی نیست و میزان فرسایش خاک آن بالاست گفت: با وجود پوشش 31/7 درصدی جنگل و 20/2 درصدی مرتع ، حدود 94 درصد از سطح اراضی استان در معرض خطر فرسایش با درجات مختلف قرار دارد.
***فرسایش خاک و هدر رفتن آب ها
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان یادآور شد: موضوع فرسایش خاک در ایران را می توان با مسئله از دست رفتن خاک آغاز کرد و با تشریح چگونگی هدر رفتن آب ها به انجام رسانید.
وی با اشاره به اینکه امروزه آثار و علایم فرسایش خاک در اکثر مناطق کشور دیده شده و اغلب دارای شدت فوق العاده ای است تصریح کرد: در عین حال میزان بارندگی در اغلب نقاط ایران کم و پراکنش آن نامنظم است که در نتیجه چنین وضعیتی کمبود پوشش گیاهی در اکثر مناطق کشور به چشم می خورد.
چمن پیرا با اشاره به اینکه میزان بارندگی در ایران کمتر از 30 درصد متوسط دنیاست گفت: در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس که مقدار بارندگی نسبتاً زیادتر است شیب زمین زیاد بوده که خود اثر ویژه ای در افزایش فرسایش خاک دارد.
چمن پیرا اظهار کرد: در مناطق مرکزی، در اثر بادهای شدید فرسایش بادی بوجود آمده و تپه های شنی، راهها، روستاها و تأسیسات را به مخاطره می اندازد و علاوه بر ضررهای جانی و مالی باعث مهاجرت اجباری به شهرها شده و مشکلات دیگری را ببار می آورد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان یادآور شد: سطح زمین های کشاورزی ایران بعلت کوهستانی بودن، وجود بیابان و کویرهای متعدد و همچنین مسئله کمبود آب بسیار محدود است، بنابراین خطر فرسایش در این زمین ها بسیار زیاد است و چنانچه به سرعت از شدت آن کاسته نشود وضع اسف انگیزی ببار خواهد آورد.
به گفته وی از نظر مرتع، با توجه به افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به مواد پروتئینی و فرآورده های دامی می توان پیش بینی نمود که اگر استفاده بی رویه از مراتع بازهم ادامه یابد دیگر امیدی به تامین غذای دام و تولید گوشت وجود نخواهد داشت.
چمن پیرا یادآور شد: در سال های اخیر سدهای متعددی در اغلب مناطق کشور با صرف هزینه های هنگفت احداث شده که درصورت عدم کنترل فرسایش، عمر مفید آنها به دلیل رسوب گذاری و درنتیجه کاهش حجم مخازن بشدت کاهش خواهد یافت.
***راهکارهای حفاظت خاک
وی در خصوص برخی برنامه‌های راهبردی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور برای جلوگیری از تخریب اراضی و حفاظت خاک گفت: شناخت عوامل موثر بر فرسایش، رسوب و تخریب اراضی، بهینه‌سازی الگوهای مدیریت حوزه‌های آبخیز، ارزیابی و پیش‌بینی خشکسالی منطقه‌ای کشور، مدیریت و حفاظت آبراهه‌ها و مسیل‌ها، مدیریت و حفاظت مناطق ساحلی، کاهش سیلخیزی حوزه‌های آبخیز، بهره‌برداری از سیلاب و توسعه منابع آبی کوچک و حفاظت خاک از جمله این اقدامات است.
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان گفت: ازنظر زیست‌محیطی نیز فرسایش و تخریب اراضی، حمل مواد شیمیائی، تاثیر سوء بر موجودات زنده، کاهش ارزش آب، رشد جلبک‌ها و دیگر گیاهان و درنهایت بیابان‌زائی را درپی دارد.
وی در خصوص علل فرسایش خاک نیز گفت: عدم رعایت تناسب اراضی و کاربری‌ها، عدم مدیریت صحیح منابع و استفاده از اراضی، توسعه تخریب اراضی، افزایش شوری خاک، عدم توجه به مسایل زیست‌محیطی، بروز سیلاب‌ها با تواتر بالا، ساختار و وظایف غلط دستگاه‌های اجرائی و نبود دستگاه متولی مدیریت و استفاده از اراضی از جمله علل فرسایش و تخریب زمین به شمار می رود.
وی افزود: کمبود دستورالعمل‌های فنی و استانداردها، پائین بودن سطح آگاهی بهره‌برداران و تفکر بهره‌برداری معیشتی ، عدم استفاده از مشارکت مردم و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، فقدان بانک اطلاعاتی جامع منابع آب، خاک و پوشش گیاهی، ضعف در اجرای قوانین، فقدان ترویج یافته‌های تحقیقاتی، ضعف در بومی سازی تحقیقات جهانی و کمبود نوآوری در روش‌های حفاظت خاک از دیگر علل فرسایش و تخریب زمین است.
*** آب و خاک مایه حیات
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان گفت: در حالیکه ادامه حیات انسان بشدت وابسته به آب و خاک است اما این دو عنصر حیاتی به طور مداوم در معرض خطر فرسایش و تخریب قرار دارند به همین دلیل مبارزه با فرسایش باید در سرلوحه امور قرار گیرد.
وی با بیان اینکه فرسایش خاک یک پدیده اجتناب ناپذیر است و نمی توان آن را کاملاً از بین برد افزود: می توان با رعایت اصول علمی مقدار آن را در حد فرسایش طبیعی کنترل کرد و در عین حال باید دانست که فعالیت های انسان مثل یک شمشیر دولبه است که می تواند باعث کنترل یا تشدید این پدیده طبیعی شود.
چمن پیرا گفت: آنچه سبب مغفول ماندن و عدم توجه کافی به فرسایش و آثار زیانبار آن می شود، این است که تبعات آن در کوتاه مدت چندان چشمگیر و محسوس نیست.
وی افزود: برای جلوگیری از آثار سوء فرسایش؛ مثل کاهش محصول، از بین رفتن پوشش گیاهی، عدم نفوذ آب در خاک، کاهش آبدهی و خشک شدن منابع آب، بروز سیلاب و ده ها اثر نامطلوب دیگر، باید طوری از زمین بهره برداری شود که فرسایش در آن ایجاد نشود و یا میزان فرسایش کمتر از مقدار خاکسازی باشد.
چمن پیرا ادامه داد: این در حالیست که با افزایش جمعیت و احساس کمبود آب و غذا، استفاده های نامعقول از طبیعت شروع شده و با ترجیح منافع آنی، انهدام منابع طبیعی قابل تجدید چنان پیشرفت کرده است که طی سال های اخیر زمین های آبی به زمین های بایر و مراتع سرسبز به بیابان های خشک و غیرقابل کشت تبدیل شد.
وی گفت: ظهور ریزگردها در بخش های جنوبی و غربی کشور از جمله تبعات ناملموس دیروز و کاملا مشهود امروز است، که البته باید با نگاهی سرزمینی و فرا سرزمینی به آن نگریست.
***ضعف خاک، ضعف پوشش گیاهی و سیلاب ها در پی همدیگر
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان همچنین گفت: با ضعیف شدن خاک و به دنبال آن از بین رفتن جنگل ها و مراتع، آب های حاصل از بارندگی به جای اینکه در بالا بردن تولیدات کشاورزی سهمی داشته باشند، بصورت جریان های سطحی شدید باعث شسته شدن خاک و زمین لغزش ها می شود.
به گفته وی در بیشتر کشورهای دنیا، خطرات فرسایش روز به روز فزونی می یابد و عامل فرسایش در همه کشورها مربوط به عوامل طبیعی، اجتماعی و اقتصادی است. عوامل طبیعی؛ مثل رژیم بارندگی و حساسیت خاک به فرسایش است و عوامل اجتماعی و اقتصادی که در تمام دنیا در بالابردن شدت فرسایش نقش بسیار مهمی دارد مربوط به دخالت انسان به عناوین مختلف در استفاده از زمین می باشد.
***ضرورت آموزش کشاورزان در نحوه کاشت و جلوگیری از فرسایش خاک
مراد زارعی ، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: پوشش جنگلی و مرتعی باعث می شود ضربات سنگین قطرات آب باران توسط برگ درختان جذب شود و این آب ذخیره شده در برگها به آرامی در دل خاک نفوذ پیدا می کند که علاوه اینکه مانعی در شستن خاک است باعث افزایش سطح آب سفره های زیرزمین، جاری شدن چشمه ها و پر آب شدن رودخانه ها و رودها می شود.
وی افزود: از بین رفتن پوشش گیاهی و جنگلی سطح زمین باعث می شود ضمن اینکه خاک راحت تر شسته شود بلکه در اولین مرحله بارندگی نیز به جای اینکه آب باران جذب زمین شود رواناب هایی ایجاد شود که اراضی کشاورزی پایین دست را در معرض خطر و نابودی قرار می دهد.
این کارشناس منابع طبیعی با تاکید بر نقش اصول صحیح کشاورزی در پیشگیری از فرسایش خاک گفت: کاشت اراضی شیب دار که معمولا کشاورزان آن را در جهت شیب شخم می زنند خود عاملی برای فرسایش خاک می شود و در نهایت با حرکت خاک بصورت گل و لای و تجمع و رسوب آن در پشت سدها علاوه بر اینکه عمر مفید سدها را کاهش می دهد بلکه باید هزینه هنگفتی را صرف لایروبی سدها کرد.
به هر روی آنچه واقعیت دارد این است که آب و خاک 2 مقوله اند که سرنوشت شان در هم تنیده شده و نمیتوان از فرسایش خاک سخن گفت و از بحران آب و هدررفت های آب و سیلاب ها و روان آب ها حرفی به میان نیاورد.
1920/6060
خبرنگار: مهری میردریکوند**انتشاردهنده: محمد علیدوستی
منبع : ایرنا
انتهای پیام آنچه که کارشناسان و محققان عرصه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بر آن اشتراک نظر دارند این است که عوامل طبیعی و تغییرات زمین شناسی، روندی کند و طبیعی در فرسایش خاک دارند ولی آنچه که بیشترین آسیب را وارد می کند عوامل غیرطبیعی و فعالیت های انسانی است که با از بین پوشش گیاهی و در عین حال عدم اجرای طرح های آبخیز داری و آبخوان داری غیرقابل کنترل شده است.
***آبخیزداری تنها راه حفظ منابع آب و خاک
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: لرستان با بارش میانگین سالانه 550 تا 600 میلیمتر بعد از استان های گیلان و مازندران سومین استان از نظر بارندگی در کشور است.
محمد حسین بابایی در گفت و گو با ایرنا افزود: میزان فرسایش خاک در لرستان معادل 22 تن در هکتار و میزان رسوب ویژه آن 12 تن در هکتار طی سال 1394 گزارش شده که با توجه به اقلیم و سایر خصوصیات آب و هوایی ، استان لرستان مستعد پدیده خشکسالی است.
وی با تاکید بر اینکه مهمترین مساله زیست محیطی و حیاتی کشور موضوع مدیریت آب و خاک است اظهار کرد: آبخیزداری تنها راه حفظ منابع آب و خاک است و بدون مدیریت منابع آب و خاک ، امکان فعالیت های تولیدی و کشاورزی و باغداری میسر نخواهد بود.
بابایی اضافه کرد: آبخیزداری با مدیریت صحیح در بهره گیری از حداکثری از نزولات جوی و نفوذ آن در زمین، مقابله با فرسایش خاک و کنترل رسوب، کنترل سیل و خسارات مستقیم و غیر مستقیم آن، مقابله با خشکسالی و کنترل سیلاب و رواناب های سطحی، افزایش کمیت و کیفیت منابع آب زیرزمینی ، کمک به حفظ و بهره برداری درست از زیرساخت های موجود با مطالعه و پایدارسازی زمین لغزش ها و جلوگیری از تخریب سازه های موجود از جمله راه و شبکه انتقال نیرو، نقش کاربردری در کاهش فرسایش خاک دارد.
***میانگین سالانه فرسایش خاک در ایران سه برابر متوسط جهانی
معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان همچنین گفت: میانگین فرسایش سالانه خاک در جهان پنج تا 6 تن در هکتار است که این این رقم در ایران به حدود 17 تن در هکتار یعنی سه برابر متوسط جهانی می رسد و در لرستان میانگین فرسایش سالانه خاک 25 تن در هکتار یعنی یک و نیم برابر بیشتر از میانگین سالانه کشوری است.
وی افزود: در عین حال در استان لرستان در برخی حوزه های آبخیزداری همچون چم مهر پلدختر و سیف آباد الشتر میانگین فرسایش خاک در سال به حدود 33 تن در هکتار هم می رسد.
***وقوع 50 سیل مخرب طی چهل سال اخیر در لرستان
معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: با توجه به وضعیت توپوگرافی منطقه طی چهار دهه اخیر بیش از 50 مورد سیل مخرب در نقاط مختلف لرستان اتفاق افتاده که حدود 156 میلیارد تومان خسارات مالی ، 15 نفر تلفات انسانی و 2 هزار و 75 راس تلفات دامی بر جای گذاشته است.
وی عدم تعامل سایر دستگاه های بهره بردار را از چالش های مدیریت آبخیزداری عنوان کرد و اضافه کرد: چالش برانگیزترین موضوع در آبخیزداری عدم شناخت و عدم تعامل سایر دستگاه های بهره بردار از آبخیز و ضرورت حفظ و احیای آبخیزداری است که در این زمینه می توان به اجرای شبکه های انتفال نیرو، نفت و گاز و راهسازی اشاره کرد که هر کدام به فراخور خود یک حوزه آبخیر را با چالش های جدی مواجه می کند.
بابایی با اشاره به اینکه کمبود اعتبارات بویژه از محل اعتبارات استانی یکی از مشکلات مهم در حوزه آبخیزداری لرستان است گفت: آبخیزداری لرستان سالانه از محل اعتبارات ملی و استانی خود اعتباری بالغ بر 35 میلیارد ریال و در قالب 23 طرح مصوب می کند اما بطور میانگین کمتر از 30 درصد این اعتبارات تخصیص داده می شود.
*** با ادامه روند موجود اجرای عملیات آبخیزداری در لرستان قرن ها بطور می انجامد
به گفته این کارشناس آبخیزداری با ادامه چنین روندی که در اجرای طرح های آبخیزداری صورت می گیرد بیش از 90 سال طول می کشد تا کل استان با اجرای عملیات آبخیزداری مدیریت شود و در عین حال این مدت زمان به شرطی است که طی این 90 سال هیچگونه تغییری در شاخص ها و هزینه ها اتفاق نیفتد و کارهای انجام شده نیز نیازی به ترمیم و اصلاح نداشته باشد.
وی اضافه کرد:سالانه 430 میلیاردمتر مکعب نزولات جوی در کشور گزارش می شود که از این میزان 293 میلیارد متر مکعب تبخیر می شود و تنها 140 میلیارد متر مکعب آن بصورت نفوذ در زمین یا بصورت آب های جاری و سطحی در دسترس ما قرار دارد و سالانه بین 40 تا 50 هزار میلیارد تومان از محل فرسایش خاک،سیل و کاهش آب های زیرزمینی به کشور خسارت وارد می آید.
بابایی یادآور شد: در کشور حدود 13 میلیارد متر مکعب مازاد بر ظرفیت سفره های آب زیرزمینی برداشت می شود که جلوگیری از چنین روندی باید در دستور کار دستگاه های مختلف قرار گیرد و در کنار آن نفوذ روان آب در زمین به کمک طرح های آبخیزداری باید رسالتی مهم به شمار می رود.
***هر هکتار آبخیزداری از فرسایش هشت تن خاک ممانعت می کند
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: بنا بر ارزیابی های انجام شده در کشور، هر هکتار عملیات آبخیزداری منجر به استحصال 520 متر مکعب آب و افزایش 120 کیلوگرم علوفه و کاهش هشت تن فرسایش خاک و کاهش پنج و نیم تن رسوب می شود.
بابایی اظهار کرد: عدم مدیریت صحیح منابع خاک و آب و پوشش گیاهی اثرات مخربی همچون تغییر اکوسیستم ها، بیابان زایی، خشکسالی ها و تغییر اقلیم، کاهش منابع آب قابل دسترس،کاهش راندمان اراضی کشاورزی و باغی و لم یزرع شدن مزارع، وقوع سیلاب های ویرانگر ، پر شدن مخازن سدها از رسوبات و تخریب زیرساخت ها را بدنبال دارد.
وی پروژه پخش سیلاب دشت کوهدشت را یکی از طرح های مهم آبخیزداری لرستان عنوان کرد و گفت: شهرستان کوهدشت در غرب لرستان یکی از قطب های کشاورزی استان محسوب می شود که در چند دهه اخیر سیل علاوه بر ایجاد خسارات مالی و جانی باعث مشکلات دیگری از جمله کاهش تولید و اشتغال مردم و مهاجرت روستائیان شده و تخریب زیرساخت هایی همچون تخریب 276 دهنه پل و تخریب بیش از 169 کیلومتر راه روستایی در دشت کوهدشت ، طرحان و رومشکان را باعث شده است.
وی با تاکید بر اهمیت فعالیت های آبخیزداری در جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل سیلاب ها گفت: اجرای عملیات آبخیزداری در هر منطقه می تواند در حد وسیعی به منابع آب منطقه بهبود ببخشد و از تبعات و مخاطرات اقلیمی اعم از فرسایش خاک، سیل و بحران آب بکاهد.
***94 درصد اراضی لرستان در معرض خطر فرسایش است
یک عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان در گفت و گو با ایرنا گفت:میزان فرسایش سالانه خاک ایران 16/45 تن در هکتار است در حالیکه این میزان در قاره های اروپا، 84 /0، در استرالیا 2/73 ، آمریکای شمالی 4/91 و در آسیا 1/6 تن در هکتار می باشد.
غلامرضا چمن پیرا افزود: از سال 1329تا 1388 بیش از 6 هزار و 470 و سیلاب در کشور اتفاق افتاده که بیش از 42 درصد آنها به تعداد 2 هزار و 768 سیل در 10 سال منتهی به اواخر این دوره آماری رخ داده که این امر بیانگر روند افزایش تعدادسیلاب در اثر فرسایش و تخریب اراضی درایران است.
وی با اشاره به اینکه لرستان نیز از قاعده کلی کشور مستثنی نیست و میزان فرسایش خاک آن بالاست گفت: با وجود پوشش 31/7 درصدی جنگل و 20/2 درصدی مرتع ، حدود 94 درصد از سطح اراضی استان در معرض خطر فرسایش با درجات مختلف قرار دارد.
***فرسایش خاک و هدر رفتن آب ها
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان یادآور شد: موضوع فرسایش خاک در ایران را می توان با مسئله از دست رفتن خاک آغاز کرد و با تشریح چگونگی هدر رفتن آب ها به انجام رسانید.
وی با اشاره به اینکه امروزه آثار و علایم فرسایش خاک در اکثر مناطق کشور دیده شده و اغلب دارای شدت فوق العاده ای است تصریح کرد: در عین حال میزان بارندگی در اغلب نقاط ایران کم و پراکنش آن نامنظم است که در نتیجه چنین وضعیتی کمبود پوشش گیاهی در اکثر مناطق کشور به چشم می خورد.
چمن پیرا با اشاره به اینکه میزان بارندگی در ایران کمتر از 30 درصد متوسط دنیاست گفت: در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس که مقدار بارندگی نسبتاً زیادتر است شیب زمین زیاد بوده که خود اثر ویژه ای در افزایش فرسایش خاک دارد.
چمن پیرا اظهار کرد: در مناطق مرکزی، در اثر بادهای شدید فرسایش بادی بوجود آمده و تپه های شنی، راهها، روستاها و تأسیسات را به مخاطره می اندازد و علاوه بر ضررهای جانی و مالی باعث مهاجرت اجباری به شهرها شده و مشکلات دیگری را ببار می آورد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان یادآور شد: سطح زمین های کشاورزی ایران بعلت کوهستانی بودن، وجود بیابان و کویرهای متعدد و همچنین مسئله کمبود آب بسیار محدود است، بنابراین خطر فرسایش در این زمین ها بسیار زیاد است و چنانچه به سرعت از شدت آن کاسته نشود وضع اسف انگیزی ببار خواهد آورد.
به گفته وی از نظر مرتع، با توجه به افزایش جمعیت و نیاز بیشتر به مواد پروتئینی و فرآورده های دامی می توان پیش بینی نمود که اگر استفاده بی رویه از مراتع بازهم ادامه یابد دیگر امیدی به تامین غذای دام و تولید گوشت وجود نخواهد داشت.
چمن پیرا یادآور شد: در سال های اخیر سدهای متعددی در اغلب مناطق کشور با صرف هزینه های هنگفت احداث شده که درصورت عدم کنترل فرسایش، عمر مفید آنها به دلیل رسوب گذاری و درنتیجه کاهش حجم مخازن بشدت کاهش خواهد یافت.
***راهکارهای حفاظت خاک
وی در خصوص برخی برنامه‌های راهبردی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور برای جلوگیری از تخریب اراضی و حفاظت خاک گفت: شناخت عوامل موثر بر فرسایش، رسوب و تخریب اراضی، بهینه‌سازی الگوهای مدیریت حوزه‌های آبخیز، ارزیابی و پیش‌بینی خشکسالی منطقه‌ای کشور، مدیریت و حفاظت آبراهه‌ها و مسیل‌ها، مدیریت و حفاظت مناطق ساحلی، کاهش سیلخیزی حوزه‌های آبخیز، بهره‌برداری از سیلاب و توسعه منابع آبی کوچک و حفاظت خاک از جمله این اقدامات است.
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان گفت: ازنظر زیست‌محیطی نیز فرسایش و تخریب اراضی، حمل مواد شیمیائی، تاثیر سوء بر موجودات زنده، کاهش ارزش آب، رشد جلبک‌ها و دیگر گیاهان و درنهایت بیابان‌زائی را درپی دارد.
وی در خصوص علل فرسایش خاک نیز گفت: عدم رعایت تناسب اراضی و کاربری‌ها، عدم مدیریت صحیح منابع و استفاده از اراضی، توسعه تخریب اراضی، افزایش شوری خاک، عدم توجه به مسایل زیست‌محیطی، بروز سیلاب‌ها با تواتر بالا، ساختار و وظایف غلط دستگاه‌های اجرائی و نبود دستگاه متولی مدیریت و استفاده از اراضی از جمله علل فرسایش و تخریب زمین به شمار می رود.
وی افزود: کمبود دستورالعمل‌های فنی و استانداردها، پائین بودن سطح آگاهی بهره‌برداران و تفکر بهره‌برداری معیشتی ، عدم استفاده از مشارکت مردم و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، فقدان بانک اطلاعاتی جامع منابع آب، خاک و پوشش گیاهی، ضعف در اجرای قوانین، فقدان ترویج یافته‌های تحقیقاتی، ضعف در بومی سازی تحقیقات جهانی و کمبود نوآوری در روش‌های حفاظت خاک از دیگر علل فرسایش و تخریب زمین است.
*** آب و خاک مایه حیات
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان گفت: در حالیکه ادامه حیات انسان بشدت وابسته به آب و خاک است اما این دو عنصر حیاتی به طور مداوم در معرض خطر فرسایش و تخریب قرار دارند به همین دلیل مبارزه با فرسایش باید در سرلوحه امور قرار گیرد.
وی با بیان اینکه فرسایش خاک یک پدیده اجتناب ناپذیر است و نمی توان آن را کاملاً از بین برد افزود: می توان با رعایت اصول علمی مقدار آن را در حد فرسایش طبیعی کنترل کرد و در عین حال باید دانست که فعالیت های انسان مثل یک شمشیر دولبه است که می تواند باعث کنترل یا تشدید این پدیده طبیعی شود.
چمن پیرا گفت: آنچه سبب مغفول ماندن و عدم توجه کافی به فرسایش و آثار زیانبار آن می شود، این است که تبعات آن در کوتاه مدت چندان چشمگیر و محسوس نیست.
وی افزود: برای جلوگیری از آثار سوء فرسایش؛ مثل کاهش محصول، از بین رفتن پوشش گیاهی، عدم نفوذ آب در خاک، کاهش آبدهی و خشک شدن منابع آب، بروز سیلاب و ده ها اثر نامطلوب دیگر، باید طوری از زمین بهره برداری شود که فرسایش در آن ایجاد نشود و یا میزان فرسایش کمتر از مقدار خاکسازی باشد.
چمن پیرا ادامه داد: این در حالیست که با افزایش جمعیت و احساس کمبود آب و غذا، استفاده های نامعقول از طبیعت شروع شده و با ترجیح منافع آنی، انهدام منابع طبیعی قابل تجدید چنان پیشرفت کرده است که طی سال های اخیر زمین های آبی به زمین های بایر و مراتع سرسبز به بیابان های خشک و غیرقابل کشت تبدیل شد.
وی گفت: ظهور ریزگردها در بخش های جنوبی و غربی کشور از جمله تبعات ناملموس دیروز و کاملا مشهود امروز است، که البته باید با نگاهی سرزمینی و فرا سرزمینی به آن نگریست.
***ضعف خاک، ضعف پوشش گیاهی و سیلاب ها در پی همدیگر
عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان همچنین گفت: با ضعیف شدن خاک و به دنبال آن از بین رفتن جنگل ها و مراتع، آب های حاصل از بارندگی به جای اینکه در بالا بردن تولیدات کشاورزی سهمی داشته باشند، بصورت جریان های سطحی شدید باعث شسته شدن خاک و زمین لغزش ها می شود.
به گفته وی در بیشتر کشورهای دنیا، خطرات فرسایش روز به روز فزونی می یابد و عامل فرسایش در همه کشورها مربوط به عوامل طبیعی، اجتماعی و اقتصادی است. عوامل طبیعی؛ مثل رژیم بارندگی و حساسیت خاک به فرسایش است و عوامل اجتماعی و اقتصادی که در تمام دنیا در بالابردن شدت فرسایش نقش بسیار مهمی دارد مربوط به دخالت انسان به عناوین مختلف در استفاده از زمین می باشد.
***ضرورت آموزش کشاورزان در نحوه کاشت و جلوگیری از فرسایش خاک
مراد زارعی ، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: پوشش جنگلی و مرتعی باعث می شود ضربات سنگین قطرات آب باران توسط برگ درختان جذب شود و این آب ذخیره شده در برگها به آرامی در دل خاک نفوذ پیدا می کند که علاوه اینکه مانعی در شستن خاک است باعث افزایش سطح آب سفره های زیرزمین، جاری شدن چشمه ها و پر آب شدن رودخانه ها و رودها می شود.
وی افزود: از بین رفتن پوشش گیاهی و جنگلی سطح زمین باعث می شود ضمن اینکه خاک راحت تر شسته شود بلکه در اولین مرحله بارندگی نیز به جای اینکه آب باران جذب زمین شود رواناب هایی ایجاد شود که اراضی کشاورزی پایین دست را در معرض خطر و نابودی قرار می دهد.
این کارشناس منابع طبیعی با تاکید بر نقش اصول صحیح کشاورزی در پیشگیری از فرسایش خاک گفت: کاشت اراضی شیب دار که معمولا کشاورزان آن را در جهت شیب شخم می زنند خود عاملی برای فرسایش خاک می شود و در نهایت با حرکت خاک بصورت گل و لای و تجمع و رسوب آن در پشت سدها علاوه بر اینکه عمر مفید سدها را کاهش می دهد بلکه باید هزینه هنگفتی را صرف لایروبی سدها کرد.
به هر روی آنچه واقعیت دارد این است که آب و خاک 2 مقوله اند که سرنوشت شان در هم تنیده شده و نمیتوان از فرسایش خاک سخن گفت و از بحران آب و هدررفت های آب و سیلاب ها و روان آب ها حرفی به میان نیاورد.
1920/6060
خبرنگار: مهری میردریکوند**انتشاردهنده: محمد علیدوستی
منبع : ایرنا
کپی شد
