دختران جوان کل زنان مرگ زود هنگامش را افسوس میخورند و مادری که باورش تاب این غم را ندارد، دلش ویرانه ای از سیلاب غم میشود و کاسه چشمش بجز خوناب ندارد.
مادری مویه میکند، خم داخ تو آگر ئه دل مه، سرشو گوشه گیری حاصل مه، چوئه زانم آخری چی جونمرگی، و پا ساز چمر لیلت کل مه. (غم داغ تو به دلم آتش می زند، سرشب گوشه گیری حاصلش است، چه می دانستم آخرش مانند جوانمرگی به پای ساز چمر، معشوقت (لیلی ات یا دوستدارت) کل می کشد.
زنان مویه هایی برخواسته از سوز دل سر می دهند و مردان نیز تکیه گاه روزهای سخت ایل هستند آنگاه که داغ جوان بر دوششان سنگینی می کند، همنوای با زنان مویه می خوانند.
زنان و دختران نه با لب خندان که با چشمانی پر اشک و بغضی در گلو کل می کشند و پسران جوان به رسم شادی عروسی به سمت آسمان تیر شلیک می کنند در هیهات روزگاری که مجال رسیدن جوانی به روزهای شاد را نداده است.
ترکیبی و حیرانی از نمایه‌های شادی و غم در هم آمیخته است تا آشفتگی و بهم ریختن هندسه زندگی آن کسی رابه روشنی تصویر کند که عزیزش را از دست داده است.
برگزاری آیین عزاداری در لرستان قیامتی است که تنها آنان که در این مراسم شرکت کرده اند می دانند چه ارزشی و اعتباری برای اینگونه مراسم در میان لرها وجود دارد.
در همین روزهای تنیده با هراس کرونا که با تاکید بر قرنطینه خانگی، فاصله گیری اجتماعی بیشتر شده است در لرستان اما آئین های عزاداری همچنان برگزار می شد و مقاومت های فرهنگی در برابر عدم برگزاری مراسم مشاهده می شد که به ناچار با ورود دستگاه قضائی سعی در کنترل آن شد که این مقاومت ها در جایگاه خود از دیدگاه جامعه شناسی قابل بررسی است.
بانوی سالمندی که به تازگی آنژیو قلب انجام داده در حالیکه به سختی راه می رود در یکی از همین عزاداری ها شرکت کرده در واکنش به اینکه چرا در این شرایط بفکر سلامت خودت نیستی این جواب را می دهد: این جوانی که در مراسمش شرکت کرده ام دیروز فوت کرده من، یک روز تمام تحمل کردم و به اصرار خانواده در مراسم خاکسپاری شرکت نکردم ولی این برای من ننگ است که در مراسم پسر جوان پسر عمه ام شرکت نکنم.
این مادر سالمند که می توان نفس زدن های سختش را احساس کرد ادامه می دهد: تمام آن روزی که در مراسم شرکت نکرده بودم پسر عمه مرحومم جلو چشمم بود که چطور من، امروز که این مصیبت برای خانواده اش پیش آمده خودم را در خانه پنهان کرده ام؛ این برای من شایسته نیست که بچه های پسر عمهام را در این روز سخت تنها بگذارم فردا خانواده آن مرحوم، اگر در مراسم شان شرکت نکنم به من چه می گویند؟
بانوی جوانی که او نیز در همین مراسم شرکت کرده است می گوید: متوفی از اقوام مادرم و چند کوچه آن طرف تر از ما زندگی می کند ناله و شیون شان، تمام دیروز در گوشم بود ولی امروز که روز تشییع جنازه بود، صدای بلندگو که بلند شد دیگر نتوانستم در خانه بمانم.
او که مسیر خانه تا آرامستان را پیاده آمده است می گوید: تصویر مادر این پسر جوان، جلوی چشمانم بود و صدای ناله و شیونش در گوشم، چرا که او زمان فوت پدرم، همه کاره آماده کردن ناهار و شام بود، در روز تشییع جنازه پدرم هم خانه را به او سپردیم و همه سر خاک بودیم. امروز با این مصیبتی که سر این زن آمده است نمی توانستم بی تفاوت در خانه بنشینم و در مراسم فرزندش شرکت نکنم.
این بانوی جوان ادامه می دهد: با تمام نگرانی هایی که بابت انتقال بیماری وجود دارد ولی چاره ای نیست نمی شود و نمی توان وقتی مراسم برگزار می شود شرکت نکنیم؛ اگر کلا ممنوع می شد برگزاری مراسم برای ما هم راحت تر می شد و جای گله ای باقی نمی ماند ولی وقتی مراسم برگزار می شود دیگر چاره ای نیست باید شرکت کنیم که اگر شرکت نکنیم فردای روز، نمی توانیم به چشم آن عزیز از دست داده نگاه کنیم.
چرا با وجود خطر ابتلا در مراسم شرکت می کنند؟
این افراد را چه می شود که با وجود خطر ابتلا به کرونا، در این قبیل مراسم عزاداری شرکت کنند؟! این زنان می دانند که کرونا به آنان نزدیک است و خطر مرگ نه تنهابرای آنان که برای همه وجود دارد اما ترس از دست دادن وجه اجتماعی و طرد شدن از جمع فامیل، دوست و آشنا باعث می شود که بر ترس از کرونا غلبه کند و خودشان را به خطربیاندازند و به مراسم عزاداری بیایند.
نگاهی جامعه شناختی به این موضوع که در عین حال که سلامت عمومی در معرض خطر قرار دارد ولی تحت تاثیر فشارهای اجتماعی و فرهنگی چه از جایگاه صاحبان عزا که خود را موظف به برگزاری مراسم می دانند و چه از جایگاه خویشاوندان و اقوام که خود را موظف به شرکت در اینگونه مراسم می دانند می تواند قابل تامل باشد یعنی زمانی وجود دارد که افراد، شرکت نکردن را باعث طرد خویش از فامیل و آشنایان و کاهش منزلت اجتماعی خود می دانند.
در این خصوص مجتبی ترکارانی، رییس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: مراسم ها در یک جامعه سنتی همیشه نقش همبستگی اجتماعی و حفظ هویت قومی و گروهی را به عهده داشته است. هرچه در جامعه ای عصبیت قومی بیشتر باشد تعلق افراد به مراسم و مناسک آن قوم یا گروه افزایش می یابد و تخطی از شرکت در مراسم باعث توبیخ آنان از نظر اجتماعی می شود. به عبارت دیگر هنجارهای حاکم بر گروه به شدت بر اجرای این مراسم و تعلق افراد به این رسوم نظارت دارد و کسانی که خود را مقید به اجرای آن ندانند مطمئنا از جمع و جامعه مطرود می شوند.
این پژوهشگر اجتماعی در ادامه می افزاید: بنابراین در جوامع که همبستگی قومی و هنجارهای آن شدیدا رعایت می شود اصرار بر حفظ شکل خاص محلی و تشریفات گونه این مراسم ها گاهی دردسر ساز می شود مثل زمان حال حاضر که خطر ابتلا به ویروس کرونا درجمع هایی این چنینی چند برابر است و شرکت در این جمع ها می تواند باعث شیوع این نوع بیماری های واگیر دار شود. مثلا تجمع زیاد افراد در سر مزار متوفی در بافتهای قبیله ای می تواند به سرعت رشد این ویروس و مبتلا کردن افراد زیادی کمک کند.
رییس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: گرچه در زمان حاضر و با آمدن کرونا یک نوع مناسک زدایی در پدیده مرگ در همه جای کشور به تدریج دارد خود را نشان می دهد ولی در جوامع محلی با بافت سنتی مثل جامعه لرستان، مقاومت بیشتری در مقابل آن صورت می گیرد به اینصورت که برخی در مقابل بخشنامه های دولتی و توصیه های اجتماعی مبنی بر عدم تشکیل مراسم جمعی، اعتراضاتی دارند و می بینم که در عمل، معمولا این مناسکی مثل مناسک عزاداری، کم و بیش اجرا می شود.
این تحلیل گر اجتماعی یادآور می شود: هرچند جامعه ما بدلیل کمبود مراسم های شادی بخش جمعی، هنوز به مناسک عزاداری به منزله یک فضای ارتباطی و فراغتی بخصوص در میان زنان بسیار نیازمند است و تغییر نهادی در این حوزه بخاطر نبودن جایگزین فعلا دور از دسترس است.
این جامعه شناس گفت: گرچه اینجا عقلانیت فردی و آیین ها باهم عموما متعارض نیستند ولی گاه تعارض سختی بین آنها پیش می آید و مردم به ویژه همان ها که تعلق قومیتی زیادی دارند و خود را همیشه به رعایت هنجارهای قومی ملزم می کنند مثلا در مراسم عزاداری در زمان شیوع کرونا شرکت می کنند باید بدانند آنجا که ناچار به انتخاب هستیم حفظ و صیانت از نفس و بقاء ادمی بر حفظ هرنوع مراسمی اهمیت دارد چرا که اصالت بر حفظ انسان است و این انسان باید سالم بماند تا بتواند از این مناسک استفاده کند.
وی افزود: بنابراین راهکار حداقلی این است که به ندای علم و عقلانیت در این زمانه سخت بیشتر از فرهنگ و آداب گوش دهیم و با تعلیق این مناسک ها فعلا خود را سلامت بداریم و بدانیم که انسان هیچگاه بدون مناسک نزیسته است و در هردوره با توجه به شرایط، مناسک مطلوب خود را آفریده است . پس نباید نگران مناسک زدایی بود در حفظ نوع بشر بکوشیم.
