همزمان با هفته پژوهش دانشگاه ها بعنوان مراجع و مراکز علمی و پرچم دار پژوهش و تحقیق برنامه های متعددی اعم از تجلیل از پژوهشگران، معرفی دستاوردهای علمی، اختراعات معرفی آثار پژوهشی برتر نشست های علمی جهت تبیین نقش پژوهش در راستای توسعه، پیشرفت، کسب درآمد و ثروت ملی، شناسایی استعدادهای برتر و معرفی دانشمندان را با همکاری دستگاههای اداری و دولتی اجرا می کنند.
اما آنچه که فراتر از این برنامه های معمول هفته پژوهش بر آن اشاره می شود این است که پژوهش در کشور تا چه اندازه در مباحث سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه نقش ایفا می کند.
اگر بپزیریم که پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راه حل های ممکن در جهت حل مشکلات موجود در عرصه های زندگی و رسیدن به توسعه در ابعاد مختلف باید به ضرورت کاربردی شدن پژوهش و تحقیق و نتایج مقالات علمی و دانشگاهی پی ببریم و به عبارتی دیگر بررسی کنیم چرا برای مشکلاتی که در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وجود دارد راهکاری ارائه نشده و پژوهش دقیقا کجا جا مانده است.
در اهمیت پژوهش می توان این نکته را یادآوری کرد که براساس آنچه که کارشناسان اعلام می کنند به ازای هر واحد پولی سرمایه‌گذاری در پژوهش، معادل۳۰ واحد سود به دست می آید که این می تواند به اقتصاد کشورها و تولید ناخالص داخلی‌شان کمک قابل توجهی کند.
از منظر و دیدگاه فرهنگی و اجتماعی نیز کانون های تحقیقاتی و پژوهشی، یکی از خاستگاه های فرهنگی بالنده و متعالی به شمار می رود و در بخش اجتماعی نیز مهمترین رکن پژوهش بررسی مسایل اجتماعی و بررسی علل و عوامل انسجام جامعه، سرمایه اجتماعی، آسیب های مرتبط و نحوه حل معضلات اجتماعی است.
خام فروشی معضلی برای حوزه علمی کشور
رییس دانشگاه آیت الله بروجردی با انتقاد از مشکل خام فروشی در حوزه علم و فناوری گفت: هم اکنون در جامعه ما، مشکل خام فروشی در حوزه علمی هم وجود دارد در حالیکه می توان با مقالات کاربردی، نتایج یک تحقیق را تبدیل به فناوری کرد.
حسن مروتی با تاکید بر اهداف بلند دانشگاه های نسل سوم و چهارم که همان دانشگاه های کارآفرین و سیاست گذار هستند، افزود: بودجه های پژوهشی معمول از نظر دانشگاه بودجه های بدی نیستند و در همان چهارچوب محدود قابل هزینه هستند اما اگر اهداف بلندتری داشته باشیم.
بودجه های پژوهشی موجود تامین کننده اهداف بلند نیست
وی با تاکید بر اینکه اگر هدف ارتباط دانشگاه و جامعه است قطعا این بودجه های موجود کافی نیست، اظهارداشت: در عین حال تحقیقی که بصورت آکادمیک در قفسه کتابخانه بماند به درد جامعه نمی خورد دانشگاه باید تلاش کند از این وضعیت بیرون بیاید.
رییس دانشگاه آیت الله بروجردی یادآور شد: البته قانون راه برای این مساله در نظر گرفته است به اینصورت که هر اداره باید یک تا سه درصد بودجه خود را صرف کارهای پژوهشی کند و آنها باید شرکت های آر اند دی داشته باشند که این بودجه های پژوهشی را در مسیری موثر هزینه کنند.
پژوهش فرایندی هوشیارانه در حل مسائل
فردین کریمی جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی گفت: پژوهش فرایندی است برنامه ریزی شده هوشیارانه نظام مند و قابل اعتماد برای یافتن حقایق یا فهم عمیق مسائل است بنابراین می توان گفت یک پژوهش با یک سوال پژوهشی شروع می شود که ناظر به مجهولی است که جامعه علمی به آن نپرداخته است و پاسخ آن را نمی داند .
وی افزود: به عبارت دیگر؛ فرایند پاسخگویی به مسأله یا سوال پژوهشی را می‌توان پژوهش نامید.
این جامعه شناس در خصوص اهمیت و ضرورت پژوهش گفت: ما با همه آنچه که میدانیم در موقعیت کنونی قرار داریم بنابراین برای پیشرفت و توسعه و حرکت به سمت وضعیت مطلوب حتماً بایستی در دو حوزه آموزش و پژوهش فعالیت گسترده تری داشته باشیم طبیعتاً پاسخ برخی از نادانسته ها و مجهولات موجود را می توان از طریق آموزش کسب کرد اما آموزش پاسخگوی همه مجهولات و نادانسته های ما نخواهد بود به عبارت دیگر ما برای یافتن پاسخ صحیح به برخی از مسائل بایستی فعالیتی فرآیندی و نظام‌مند در قالب پژوهش داشته باشیم.
بودجه پژوهشی نشان دهنده رویکرد پژوهشی هر جامعه است
کریمی گفت: از مهمترین نشانه های وجود رویکرد پژوهشی در ارتباط با حل مسائل در یک کشور را می‌توان میزان بودجه اختصاص یافته به پژوهش دانست، از نشانه های دیگر می توان به تعداد پژوهشگر در میلیون نفر اشاره کرد که در این ۲ حوزه کشور ما نسبت به کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بسیار ضعیف عمل کرده است .
وی گفت: اهمیت پژوهش در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه آن قدر زیاد است که درصد نسبتاً بالایی از تولید ناخالص داخلی کشورشان را به آن اختصاص داده‌اند.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: برای توضیح بیشتر این موضوع می توان به میزان هزینه کرد ۱۰ کشور برتر در حوزه تحقیق و توسعه در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد؛ آمریکا ۵۸۱ میلیارد دلار ، چین ۵۱۹ میلیارد دلار ، ژاپن ۱۹۳ میلیارد دلار، آلمان ۱۲۳ میلیارد دلار، هند ۹۵ میلیارد دلار ، کره کره جنوبی ۹۳ میلیارد دلار، فرانسه ۶۶ میلیارد دلار ، روسیه ۶۱ میلیارد دلار، انگلستان ۵۱ میلیارد دلار و برزیل ۳۹ میلیارد دلار .
کریمی افزود: در خصوص اختصاص بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۷ ، می توان به کره جنوبی ۴.۳ درصد ، اسرائیل ۴.۲ درصد، ژاپن ۳.۴ درصد، فنلاند ۳.۲ درصد، سوئیس ۳.۲ درصد، اتریش ۳.۱ درصد، سوئد ۳.۱ درصد دانمارک ۲.۹ درصد، آلمان ۲.۹ درصد، آمریکا ۲.۷ درصد ، اسلوونی ۲.۴ درصد، بلغارستان ۲.۴ درصد، فرانسه ۲.۳ درصد، سنگاپور ۲.۲ درصد و استرالیا ۲.۲ درصد اشاره کرد.
این جامعه شناس گفت: موضوع قابل توجه دیگر اینکه شیوه یا محل هزینه این میزان از بودجه اختصاص یافته است بطوریکه کشورهای توسعه یافته معمولاً حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از آن را به توسعه کسب و کار و تجارت اختصاص داده اند در حالی که این میزان در سال ۲۰۱۳ برای ایران حدود ۱۵ درصد بوده است.
مقایسه رویکردهای پژوهشی چین و ترکیه با ایران
این تحلیل گر مسائل اجتماعی برای توضیح بیشتر این موضوع ، ۲ کشور چین و ترکیه را در مقام مقایسه با ایران می آورد و گفت: چین در سال ۱۹۹۶، ۰.۵۶ از تولید ناخالص داخلی اش را به تحقیق و توسعه اختصاص داده بود، روند سرمایه‌گذاری چین در این حوزه صعودی بوده است تا جایی که این مقدار به ۲.۱۲ درصد در سال ۲۰۱۷ میرسد.
کریمی افزود: همین است که امروز ما شاهد توانش بالای رقابت تجاری چنین با آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان، در سطح بین المللی هستیم.
این جامعه شناس گفت: همچنین، ترکیه در سال ۲۰۰۱، میزان ۰.۵۲۶ ، و در سال ۲۰۱۳، ۰.۸۱۸ از تولید ناخالص داخلی خودش را به تحقیق و توسعه اختصاص داده بود. این مقدار برای ترکیه در سال ۲۰۱۷، به ۰.۹۶۲ یعنی عددی نزدیک به یک رسید ( روند صعودی بودن را می توان مشاهده کرد ). این در حالی است که این عدد برای کشور ایران در سال ۲۰۰۱، ۰.۵۰۲ و در سال ۲۰۱۳ به ۰.۲۵۳ رسید. این عدد برای سال ۱۳۹۸ نزدیک به ۰.۴ از تولید ناخالص داخلی است.
وی افزود: مطابق برنامه قرار است تا سال ۱۴۰۴ این عدد به چهار درصد برسد که عددی دور از ذهن است.
رویکرد نامناسب پژوهشی در ایران
کریمی اظهار داشت: با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت کشور ما برخلاف همه نشست ها، سمینار ها و مطالبی که در ارتباط با اهمیت پژوهش سالانه از طرف سازمان های دولتی و غیر دولتی برگزار و منتشر می شود و نامگذاری هفته ای با این مضمون، رویکرد مناسبی نسبت به آن ندارد . در چنین وضعیتی بدیهی است که به طور خاص نمی توان رشد اقتصادی و به تبع آن توسعه مطلوبی را انتظار داشت.
بیگانگی پژوهش و سیاست گذاری ها
این جامعه شناس افزود: در ارتباط با پژوهش های اندکی هم که صورت می گیرد، انتظار این است که نتایج به دست آمده به صورت صحیح در حوزه سیاست گذاری ها مورد استفاده قرار بگیرد که متاسفانه اینگونه نیست و آنچه مشاهده می شود، بیشتر توسل به سعی و خطا است؛ که این موضوع باعث از دست رفتن زمانهای مناسب برای اقدام ، هدر رفتن سرمایه های فیزیکی ، سرمایه انسانی و همچنین سرمایه معنوی جامعه در مقاطع مختلف شده و خواهد شد.
پژوهش در عرصه علوم اجتماعی کم تاثیر است
بنا بر نظر کارشناسان ، جامعه امروز ایران تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی را چنان تجربه می کند که حتی سبک زندگی را دگرگون کرده است و آسیب های متعدد اجتماعی همچون طلاق، اعتیاد، خشونت و کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه رواج یافته است و یا الگوهای مد و لباس و سبک زندگی قرابتی با هویت ایرانی- اسلامی ندارد که همه در یک عبارت آسیب های اجتماعی از طیف های مختلف جمع می شود ؛ مسئله اینجاست چرا پژوهش های متعدد در دانشگاه و دستگاه های مرتبط نتوانسته علل این موارد را ریشه یابی و یا حداقل راه حل کاهش آسیب ها را ارائه نماید؟!
پژوهش نه تنها در کارکرد فرهنگ و اجتماع موفق جلوه گر نشده است حتی در حوزه خود نیز موفق نشده اصالت و هویتش را صیانت کند؛ پژوهش های تکراری، خرید و فروش پایان نامه، مقالات علمی، هدایت نتایج پژوهش به سمت سوی مورد دلخواه، چاپ کتب،عدم رعایت حقوق معنوی مولفان و پژوهشگران،انجام پژوهش های سفارشی و تقاضا محور شاید ناتوانی پژوهش در حفظ اصالت خود باشد.
علل نا کارآمدی پژوهش
شاید مهمترین علت ناکارآمدی پژوهش عدم اطمینان مدیران به نتایج حاصله از پژوهش های اجتماعی و جلوگیری از انتشار آن، ،هزینه های سنگین پژوهش،دیربازده بودن پژوهش و عمر کوتاه مدیریتی در سازمان های دولتی باشد.
از دیگر علل ناکارآمدی پژوهش می توان به نیاز سنجی نامناسب پژوهشی،پژوهش های تکراری،وابستگی مراکز پژوهش به سازمان های اداری ، کمبود مراکز پژوهشی مستقل،نبود سیستم نظارتی بر روند پژوهش و شیوه های تکراری پیمایش در پژوهش های اجتماعی از جمله آسیب ها و علل ناکارآمدی پژوهش در حوزه اجتماعی باشد.
عبور از شعار و باور به پژوهش
به هر حال اگر بر این باوریم که پژوهش باید اساس و محور و مبنای هر تصمیم گیری باشد چیزی که در شعارهای سالانه هفته پژوهش فریادش می زنیم و اگر بر این باروریم پژوهش تنها گذرگاه توسعه است و اگر بر این باوریم که در دنیای امروز دانش قدرت آفرین است پس باید به این باور هم برسیم به صرف نام گذاری هفته ای با نام پژوهش نمی توان به اهداف متعالی پژوهش محور رسید.
بودجه های پژوهشی را باید مورد ارزیابی متناسب با اهداف متعالی و چشم اندازهای توسعه ای مشخص کرد و نکته دیگر اینکه ؛ ضرورت کیفی سازی و توجه پژوهشگران علوم اجتماعی به نیازهای واقعی جامعه ضرورتی اجتناب ناپذیر است.مطالعه تغییرات سبک زندگی و بررسی راهکارهای بهبود برخی آسیب های اجتماعی می تواند زمینه ساز تصمیم های کلان جامعه با تکیه بر دانش بومی باشد.
