در میزگردی که با عنوان تجزیه و تحلیل عوامل بروز خشونت های خیابانی ها و نزاع های دسته جمعی از دیدگاه جامعه شناسی و روانشناختی در دفتر ایرنا بروجرد برگزار شد به مجموعه علل و عواملی که باعث رفتارهای خشونت آمیز و نزاع های دسته جمعی می شود پرداخته شد و بنا برنظر کارشناسان میزان تاب آوری جامعه به شدت کاهش یافته و نظام اجتماعی به مرز فروپاشی رسیده است.
شرکت کنندگان در این میزگرد ضمن پرداختن به موضوع خشونت با محور خشونت های خیابانی اعم از کلامی و فیزیکی، مجموعه عواملی که در کنار همدیگر تقویت کننده چرخه خشم و هم افزایی خشونت در جامعه هستند مورد بررسی قرار دادند.
بنا بر نظر کارشناسان در شرایط فعلی آستانه تحمل مردم به شدت کاهش یافته است و همه احساس می کنند به گونه ای تحت فشار هستند، در عین حال نیز فضایی برای ابراز و نشان دادن خشم خود ندارند، در حالی که بنا بر قانون آزادی در تجمعات در چارچوب قوانین وجود دارد اما بی توجهی به قانون و یا اجرای نادرست قوانین در مواردی تشدید کننده خشم و خشونت در جامعه است.
بنا بر نظر روانشناسان دعوت شده در این میزگرد، خشونت طیف گسترده ای دارد و زمانیکه افراد احساس تعلق و انسجام اجتماعی کمتری داشته باشند به همان نسبت، با رویکردی مبتنی بر لجبازی اجتماعی، میل به رفتارهای خشونت آمیز بیشتری هم از خود نشان می دهند.
بنا برگفته کارشناسان اورژانس اجتماعی بسیاری از موارد خشونت در حوزه کودک و خانواده اعم از کودک آزاری و همسر آزاری که اتفاقا بیشترین علت تماس با اورژانس اجتماعی بهزیستی است ریشه در فقر و اعتیاد خانواده ها دارد و امسال نیز نسبت به سال های گذشته افزایش یافته است.
همچنین ازدواج زود هنگام نیز یکی از موارد خشونت و کودک آزاری است که میزان این آسیب نیز امسال در مقایسه با قبل افزایش یافته و مواردی نیز از کودکان وجود دارد که در زیر 13 سالگی باردار شده اند که با مراجعه به بهزیستی مورد مددکاری اجتماعی قرار گرفتند.
برای بررسی جامعه شناختی علل و عوامل خشونت در جامعه، درگام نخست باید داده های آماری و پژوهشی در این مورد وجود داشته باشد، تا بعد از شناسایی دلایل دخیل در خشونت بتوان به راهکارهای متناسب تری در مورد آنها پرداخت.
تقویت سلامت اجتماعی با موئلفه هایی همچون شکوفایی اجتماعی، انطباق اجتماعی، انسجام و مشارکت اجتماعی می تواند در کاهش خشونت موثر باشد و چنانچه افراد در جامعه احساس انطباق و انسجام اجتماعی نداشته باشند، بدنبال خواسته های فردی می روند و عموما هم با شکست و ناکامی مواجه می شوند که این عامل در بازتولید خشونت موثر خواهند بود.
طیف گسترده خشم از کلام تا جسم
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: در تعریف ساده خشونت یعنی آسیب زدن فرد به خود و یا شخص دیگر، که انواع مختلف کلامی، جسمی، روانی و جنسی دارد و می توان گفت از زمانیکه انسان بوده خشونت هم وجود داشته و در جوامع پیشا مدرن خشونت بسیار بیشتر از جوامع شهری امروز بوده است.
فردین کریمی افزود: جامعه ما هم همین مسیر را طی کرده به عبارتی از یک جامعه پیشا مدرن به یک جامعه مدرن رسیده ایم اما آنچه که اتفاق افتاده این است که با اینکه خیلی از ساختارهای قدیمی را از دست داده ایم، جایگزینی برای آن ایجاد نشده است.
تقدم قوانین تبیهی و افزایش خشونت و خشم
این جامعه شناس اظهارداشت: اصطلاحا می توان گفت که ما با شهر روستاها مواجه هستیم به اینصورت که وقتی تغییر در جوامع اتفاق می افتد طبعتا قوانین آنها باید به سمت قوانین ترمیمی پیش بروند یعنی چنانچه کسی هم خطایی کرد سریع با خشونت با او رفتار نمی شود بلکه به او فرصت جبران داده می شود و به نوعی قوانین ترمیمی عملکرد خود را دارند.
کریمی ادامه داد: ولی در جوامع پیشامدرن، بیشتر قوانین تنبیهی اعمال می شود یعنی اینکه یک مجموعه ای از هنجارها، ارزش ها و اخلاق وجود دارد که مورد اعتقاد همگان است و اگر کسی هم خلاف آن رفتار کند، گویی که به یک نظامی از ارزش ها توهین کرده و در چنین شرایطی هر شخص به خود حق می دهد که در این راستا اقدام کند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی اضافه کرد: با اینکه در جامعه ای به ظاهر مدرن زندگی می کنیم ولی ساختارهای اجتماعی و فرهنگی که باید در درک جامعه و تغییر ارزش های آن اتفاق می افتاد هنوز رخ نداده است.
کریمی یادآور شد: در حاشیه شهرها هم قوانین تنبیهی بر قوانینی ترمیمی غالب است، آنجا هم گروهی با هم یک نظام فرهنگی و خرده فرهنگ دارند و با هم در آن زندگی می کنند و هر کسی بخواهد به آن حوزه خدشه ای وارد کند طبیعتا با خشونت مواجه می شود.
نزاع های طایفه ای و کج عملکردی سرمایه های اجتماعی
این جامعه شناس با اشاره به نزاع های دسته جمعی که طی ماههای اخیر در لرستان افتاق افتاد، گفت: سرمایه های اجتماعی در مناطق غرب کشور همانند تیغ دو لبه عمل می کنند به این صورت که در مناطق غرب کشور کارکردی که در جوامع مدرن دارند را ندارند و به عبارتی کج کارکرد هستند.
کریمی افزود: به عبارتی به پشتوانه همدیگر مرتکب خشونت بخصوص در جوامع طوایفی می شویم چون فرد احساس پشتگرمی با داشتن طایفه و قبیله دارد و به راحتی مرتکب خشونت می شود.
اقتدار نظام سیاسی و تضعیف سایر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی با اشاره به اینکه انسان در یک نظام همبسته کنشگری می کند، اظهار داشت: فرد در نظام همبسته ای از شخصیت، اجتماع، فرهنگ، اقتصاد و سیاست زندگی می کند و چنانچه یکی از این نظام ها از هم بپاشد، یک نظام دیگری باید جبران کند بعبارتی اگر نظام اقتصادی از هم بپاشد باید نظام دیگری اعم از سیاست یا اجتماع ان را جبران کند.
وی بیان کرد: در شرایط فعلی به صورت کلی، بخصوص در وضعیت امروز جامعه، تاب آوری اجتماعی به شدت پایین آمده و تنها نظام مقتدر در جامعه فعلی ما نظام سیاسی است که مقتدرانه دارد به حیات خود ادامه می دهد اما سایر نظام های ما رو به رشد نیست و طبیعتا نظام شخصیتی سالمی در جامعه وجود ندارد.
کاهش تاب آوری ریشه در ساختار کلان جامعه دارد
این جامعه شناس اضافه کرد: اینکه میزان تاب آوری افراد بسیار کاهش یافته است و برخی مردم با کمترین مساله به خشونت مبادرت می ورزند ریشه در ساختارهای کلان جامعه دارد به عنوان مثال باید آموزش و جامعه پذیری در خانواده صورت گیرد و در مراحل بعدی سایر ارکان جامعه پذیری گروه همسالان و در مرحله بعدی نهادهای اجتماعی این مهم را مورد توجه قرار دهند.
کریمی ادامه داد: وقتی ما از اساس نظام خانوادگی سالمی نداشته باشیم طبیعتا نمی توانیم عملکرد مطلوبی داشته باشیم و انسان سالمی را تحویل جامعه دهیمکه این می تواند از ریشه های خشونت باشد.
نظام اجتماعی به حال خود رها شده است
این جامعه شناس با اشاره به اینکه نظام اجتماعی در شرایط فعلی به حال خود رها شده است، یادآور شد: نظام سیاسی عرصه را بر سایر نظام ها تنگ کرده به گونه ای که اقتصاد به نفع سیاست است، ساختار اجتماعی و فرهنگی ما به نفع سیاست هزینه می شود که این رویه باعث از بین رفتن و تضعیف سایر نظام ها در جامعه می شود.
این پژوهشگر با اشاره به سخن برخی از مسئولان مبنی بر اینکه با وجود تورم زیاد اعتراض ها کمتر شده است، گفت: این یعنی اینکه نمی توان گفت چون اعتراض اجتماعی نداریم پس نظام اجتماعی ما روبراه شده است.!
پایین آمدن سلامت اجتماعی و افزایش خشونت
کریمی با اشاره به اینکه یکی دیگر از دلایل خشونت، پایین آمدن سلامت اجتماعی است، افزود: سلامت اجتماعی موئلفه هایی همچون شکوفایی اجتماعی، انطباق اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی دارد که برای سنجش سلامت اجتماعی باید موئلفه های مختلف مورد پایش قرار گیرند.
وی بیان کرد: زمانیکه افراد در یک جامعه خود را عضوی از یک جامعه نبینند و احساس تعلق اجتماعی نکنند، بدنبال خواسته های شخصی خود می روند و عموما هم با ناکامی مواجه می شوند و افراد با مجموعه اقداماتی که خواسته خود را مقدم بر جامعه می دانند احساس تعلق اجتماعی ندارند و به راحتی مرتکب خشونت می شوند.
افزایش موارد خودکشی بعد از سیل
این جامعه شناس با اشاره به اینکه آموزش می تواند تا حدودی در کاهش خشونت موثر باشد، گفت: اما این تنها کافی نیست و ما در مورد سیل شاهد بودیم که میزان خودکشی که در واقع نمادی از شدیدترین شکل خشونت فرد به خود است در این مناطق سیل زده بیشتر شد که صرفا با آموزش نمی توان مانع از این رفتار شد.
کریمی یادآور شد: خشونت در همه جوامع وجود دارد اما ما امیدواریم که با ارائه برنامه هایی این فضا را پشت سر بگذاریم و تاب آوری و سلامت اجتماعی ما بالا رود تا میزان خشونت هم در جامعه کاهش پیدا کند.
نظام شغلی ناکارامد؛ احساس حقارت و انتشار خشم
وی با بیان اینکه علاوه بر این موارد نظام شغلی باید انسان را شکوفاتر و سالم تر کند، اظهارداشت: این در حالی است که نظام شغلی فعلی جامعه ما انسان را رشد نمی دهد بلکه نظام شغلی موجود انسان را کوچک و حقیر کرده و این باعث می شود فرد خشمی همیشگی با خود همراه داشته و به طور مداوم در جامعه انتشار دهد.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه تقویت فضاهای عمومی می تواند در کاهش خشم افراد موثر باشد، بیان کرد: افراد در فضاهای عمومی حالشان بهتر است و در چنین فضایی در مورد مسائل مختلف می توانند صحبت کنند این در حالی است که فضای عمومی نیز در جامعه فعلی ما از دست رفته و یا وجود ندارد.
کریمی افزود: یکی از دلایل جذابیت فضای مجازی همین است که فرصت و امکانی را فراهم می کند که افراد در فضایی عمومی اما بصورت مجازی با هم گفت و گو کنند.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی یادآور شد: از این نظر می توان گفت در ایام دهه محرم، نوعی تطابق اجتماعی بیشتری در جامعه ایجاد می شود و افراد در فضایی عمومی گرد هم جمع می شوند و می توانند در مورد مسائل مختلف هم صحبت کنند.
خشم یک احساس طبیعی است
یک روانشناس بالینی گفت: موضوع خشونت یک احساس طبیعی است که مانند خنده، ترس، غم و شادی در همه افراد وجود دارد.
علیرضا رخشان افزود: خشونت از دو منظر شامل پیشگیری و کنترل مورد بحث است و در بحث پیشگیری در جامعه دارای ضعف هایی هستیم که ابتدا از دوران کودکی آغاز می شود و نوزاد با نیازها به دنیا می آید و ترجیحا در سه سال اول نیازها برآورده می شود برای تامین سلامت روان اما بعد سه سالگی آرام به کودک یاد داده می شود که بیاموزد برخی خواسته ها را به تعویق بیندازد و مشکل و خشونت از اینجا اغاز می شود.
وی بیان کرد: افراد یاد نگرفته اند توقعلات و انتظارات را با واقعیات تنظیم کنند.
رییس مرکز مشاوره تی سی بروجرد اضافه کرد: این یکی از دلایل رفتار خشونت این است که فرد رفتار خلاف میل را شاهد است و تحمل ناکامی ندارد که یا در کودکی نیازها ارضا یا با محرومیت مواجه بوده یا در محیطی بوده که در معرض خشونت بوده است.
وی افزود: عمده علت خشونت بجز درصدی که اختلالات روانشناختی و روانپزشکی دارند مسئله آموزش است و اغلب مجرمین و زندانیان محیط اولیه کودکی خوبی نداشته در محله خوبی نبوده و پدر و مادر خوبی نداشته اند.
رخشان گفت: برخی افراد به خاطر موضوع اقتصادی و فقر یا زندگی ایلی و طایفه ای و قبیله ای که دارند موضوع خشونت را از زاویه اقتدار ، غیرت و تعصب می بینند و گمان می کنند اگر دفاع نکنند غیرت ندارند و این به آموزش برمی گردد.
این روانشناس بالینی ادامه داد: اگر فضای خانواده دموکراتیک و حرمت افراد حفظ شود و بر اساس سلسله مراتب نباشد که هرچه پدر گفت همان باشد خود کمک می کند تا احساسات طبیعی ابراز شود.
خشونت در خانواده
این استاد روانشناسی بالینی گفت: وقتی بچه ای در خانه شاهد دعوا و کتک کاری والدین است آرام آرام آموزش می بیند و خشونت در او تقویت می شود و نمی توان به او گفت خشن نباشد زیرا خشونت مانع از خشونت نمی شود.
رخشان افزود: بخشی از رفتار افراد پرخاشگر دارای اضطراب است همه افراد خشمگین مضطرب هستند که قابل توجه است و مهارت اداره کنترل خشم نیاز به آموزش دارد که ما از ان غافل هستیم و رسانه ها مدارس و مددکاران اجتماعی باید در این راستا توجه ویژه داشته باشند.
وی یادآور شد: مدارا یا رواداری ما در جامعه کم و گم شده که بخشی به خاطر خود حق پنداری است و در سطح جامعه آن را هم نداریم و خشم سرکوب شده راحت به عصبانیت تبدیل می شود.
رخشان اظهارداشت: بحث حمل اسلحه سرد شایع شده و متوجه شده ایم که به عنوان ابزار تهاجمی جرم محسوب نمی شود و مسوولان قاطعانه با حمل سلاح سرد برخورد نمی کنند.
وی گفت: قدرت نمایی و عرض اندام در خیابان حریف طلبی است و اغلب کسانی که این ویژگی را دارند به زندان می رود و مواد مخدر به راحتی در دسترس او قرار دارد، هم اکنون زندان در جرم افزایی نقش دارند و زندان محلی برای تنبیه و آموزش نیست و محلی برای نگهداری است و جرم اتفاق می افتد.
رخشان تاکید کرد: تغییر در زندان اگر اتفاق می افتد برای انجام جرم بار مشکلات کمتر است.
وی اظهارداشت: ما قوانین را درست اجرا نمی کنیم و فساد و اختلاس وجود دارد و سیستم به پالایش، محترم بودن قانون آموزش نیاز دارد.
این استاد روانشناسی گفت: در فضای رسمی خشونت را ترویج می کنیم و مهارت حل مساله و گفتگو را نیاموخته ایم و جایی که عموم متوسط جامعه احساس می کنند از منظر معیشت و حضور در جامعه دارند له می شوند به خشم پنهان تبدیل می شود.
جامعه را دانشگاهیان اداره نمی کنند
وی گفت: دانشگاهیان در مسایل کلان راه داده نمی شوند و چند سالی است هشدار داده شده زیرا به مرز فروپاشی اجتماعی و آنومی رسیده ایم هنجارها از بین رفته و اخلاق ضعیف می شود علت ان است جامعه را علمی اداره نمی کنیم.
رخشان افزود: اگر جامعه علمی و به آموزش و پرورش مانند کشورهای پیشرفته حتی شرقی نظر زاپن و چین بها داده شود نخبگان به سمت آموزش و پرورش می آیند اما ما نه به آموزش و پرورش و نه هشدارهای جامعه شناسی توجه نمی کنیم.
وی ادامه داد: بر اساس امارها ایران دومین کشور غمگین جهان است که بخشی از آن بر می گردد به سو استفاده از دین اسلام، دین رفعت و مهربانی است و بسیاری از ما عملا عدالت و رواداری حضرت علی(ع) را نداریم همچنین در فلسفه قیام امام حسین (ع) و عاشورا جنگ در آخرین مرحله قرار گرفته است.
این پژوهشگر یادآور شد: بخشی از مشکلات نیاز به بازشناسی دین دارد و اگر مسوولان به فکر نباشند سالهای اینده همانند بحران آب، بحران اجتماعی خواهیم داشت و با انجام 11هزار مشاوره به صراحت می گویم که فروپاشی کیان خانواده، افزایش جرم و خشونت پایین امدن استانه تحمل و ضعیف شدن اخلاق در جامعه را شاهد هستیم.
رخشان افزود: امروزبا توجه به آزاد بودن رسانه، برخورداری از اینترنت و ماهواره متاسفانه شاخص های تولید و توزیع مواد مخدر بیشتر خشونت بیشتر و همدلی اجتماعی کمتر شده بخشی مساله عمیق اجتماعی و روانشناختی است که به آن توجه نمی شود و تلویزیون در عین حال که می تواند تاثیرگزارترین رسانه باشد به دلیل آنکه همنوایی با قشر متوسط ندارد تاثیر ان کمتر و جدی گرفته نمی شود.
وی افزود: پدیده لجبازی اجتماعی در جامعه دیده می شود رها کردن زباله در خیابان، تخریب صندلی اتوبوس نشانه خشونت و لجبازی اجتماعی است.
این استاد روانشناسی بیان کرد: بخش از ما خود را متعلق به سیستمی که در ان زندگی می کنیم نمی دانیم زیرا معتقدیم که مالیاتی که اخذ می شود صرف امنیت جامعه نمی شود.
علیرضا رخشان روانشناس بالینی و رئیس مرکز TC لرستان در بروجرد گفت: متاسفانه لج بازی در سطح جامعه ما به دلایل مختلف که می توان یکی از آنان را مشکلات اقتصادی مطرح کرد فراوان دیده می شود که از جمله پاره کردن صندلی های اتوبوس و خسارت زدن به اموال عمومی نمونه بارز افزایش خشونت در جامعه است.
وی تاکید کرد: در جامعه ما اکثر افرادی که پلیس می شوند آموزش تخصصی برخورد با مردم را ندیده اند و باعث بروز خشونت در جامعه می شوند.
سریال های تلوزیون با اجتماع امروز همخوانی ندارد
این استاد روانشناسی بیان کرد: برنامه ها و سریالهای تلویزیونی با اجتماع امروز همخوانی ندارد و زندگی هایی را به تصویر می کشد که اکثر مردم از آن بهره مند نیستند و این خود باعث خشونت می شود.
رخشان یادآور شد: مطرح کردن اکثر فساد های اقتصادی در رسانه ها ک از سوی مسئولان ارشد و اطرافیان آنان صورت گرفته جامعه را دچار خشونت می کند و مردم برای بیرون کردن عقده های درونی خود در بسیاری از مواقع دست به اعمال خشونت به طریقه های مختلف در جامعه می زنند.
وی افزود: جامعه امروز عملا فقرا را حمایت نمی کند و نصف جمعیت شهر بروجرد درگیر معیشت و تهیه مخارج اصلی زندگی هستند.
این استاد روانشانسی تاکید کرد: تلویزیون کشور ما امروز در اختیار قشر مرفه است و قشر متوسط و ضعیف هیچ جایگاهی در این رسانه ندارند و فقط با دیدن امکانات و تجهیزات انسانهای ثروتمند و خانه های لوکس آنان دچار خشونت های پنهانی می شوند.
خشنونت از زمان خلقت بشر به وجود آمد
مسئول اورژانس اجتماعی بروجرد گفت: خشونت از زمان خلقت بشر بوده و هابیل و قابیل اولین افرادی بودن که خشونت را نسبت به یکدیگر بروز دادند.
مرضیه نعمت الهی بیان کرد: خشونت یک امر ذاتی و فطری است و در همه انسانها وجود دارد، ولی می توان این خشونت را کنترل و هدایت کرد.
وی اضافه کرد: از جمله خشونت هایی که در جامعه بیشتر نمود دارد، کودک آزاری، همسر آزاری، خودکشی و قتل است.
مسئول اورژانس اجتماعی بروجرد تاکید کرد: از جمله خشونت هایی که اورژانس اجتماعی بیشتر با آن سر و کار دارد کودک آزاری و همسر آزاری است که دلایل مختلف مانند طلاق و ازدواج های زودهنگام در آن ارتباط دارد.
نعمت الهی تاکید کرد: ازدواج های زود هنگام بیشتر بر اثر فقر و اعتیاد والدین صورت می گیرد و در نهایت باعث بروز خشونت همسران نسبت به یکدیگر و طلاق می شود.
