به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت در پی شیوع یکباره ویروس کرونا در کشور تدابیر بهداشتی و درمانی به سرعت برای مواجهه با آن اندیشیده و اتخاذ شد، تدابیری که همچنان نیز ادامه دارد و گستره آن از تجهیز مراکز درمانی و بیمارستانی برای بیماران کرونایی، تلاش برای یافتن داروی موثر، غربالگری سلامت شهروندان، تعطیلی اصناف و اجرای طرح فاصله گذاری متنوع است.
با این وجود موضوعی که کمتر در این میان به آن پرداخته شده "سلامت روان" است، مساله ای که با طولانی شدن روزهای قرنطینه خانگی و به دنبال آن تعطیلی مدارس، دانشگاه ها و برخی اصناف و د همچنین استرس های روحی و روانی تبعات اقتصادی کرونا هر روز به موضوع مهم تری تبدیل می شود که نیازمند توجه جدی دست اندرکاران و تصمیم گیرندگان ملی است.
به گفته کارشناسان انزوای افراد و دلهره و استرس و آسیب های روحی و روانی ناشی از کرونا و در نهایت تهدید سلامت روان افراد جامعه بسیار خطرناک تر از ویروس کروناست و در چنین شرایطی افراد باید یاد بگیرند که تاب آوری شان را افزایش داده و با مشکلات بهتر مقابله و در برابر آنها مقاومت کنند.
به گفته مسوولان بهزیستی در روزهای اخیر سامانه خودارزیابی روانشناختی در مواجه با بحران ویروس کرونا راه اندازی شد تا با غربالگری هوشمند افراد جامعه و پیشگیری از آسیب‌های روانی-اجتماعی ناشی از این بحران گرفته شود.
متخصصان حوزه سلامت روان معتقدند، اپیدمی و بحران پیش آمده ناشی از شیوع ویروس کرونا پیامدهای پیچیده و چند لایه در زمینه های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی به دنبال داشته و خواهد داشت و مشکلات و مسائل روحی و روانی را باید به عنوان یکی از مهم ترین این پدیده ها که باید برای کاهش آن راهکارهای لازم را اندیشید، دانست.
همین امر موجب شده تا متخصصان علوم‌اجتماعی و جامعه‌شناسان، نگران عواقب بعدی آن از جمله افسردگی و یا مشکلات خانوادگی پس از آن باشند.
مشکلات روحی و روانی یکی از مهم ترین پیامدهای و تاثیرات کرونا در جامعه
نازنین دلنواز جامعه شناس قزوینی در این خصوص گفت: به لحاظ اجتماعی آنچه جوامع را آماده مقابله با بحران های جمعی می کند سطح سرمایه اجتماعی است و این مفهوم که رابطه تنگاتنگی با مفهوم اعتماد و مسوولیت اجتماعی دارد پیش زمینه مقابله موفق با بحران های جمعی است و در کشور ما به دلایل مختلف به گواه آمارهای رسمی، سطح سرمایه اجتماعی در وضعیت قابل قبولی نیست.
وی اظهار داشت: این وضعیت نشان از آن دارد که ما نمی توانیم خیر فردی را در راستای خیر عمومی قرار دهیم بنابراین پیش فرض اولیه آمادگی مناسب برابر بحران های جمعی و گسترده را در اختیار نداریم.
این جامعه شناس تاکید کرد: هراس و اضطراب زمانی ایجاد می شود که ابهام از سطح ایمن فراتر رود و بخش زیادی از ابهام در نتیجه فقدان دسترسی شفاف و آزاد به اطلاعات ایجاد می شود.
دلنواز ادامه داد: این موضوع به اعتماد متقابل و سرمایه اجتماعی هم آسیب زده و هراس اجتماعی را دامن می زند و باید اذعان کرد ارایه اطلاعات به روز و قابل نظارت تنها راه بازگشت اعتماد اجتماعی و کاهش هراس اجتماعی است.
وی افزود: اهمیت فاصله گذاری اجتماعی برای مقابلع با کرونا موضوعی است که بسیار در خصوص آن بحث شده و اهمیت آن ثابت شده و غیرقابل انکار است اما بحثی که امروز داغ شده نام گذاری این فرایند است.
دلنواز تاکید کرد: آنچه اهمیت دارد فاصله گذاری فیزیکی و تجربه نوع دیگری از ارتباط اجتماعی در این دوران است و باید توجه داشت در شرایطی که امکان ارتباط نزدیک و رودررو فراهم نیست لزوما فاصله اجتماعی ایجاد نمی شود بلکه در مدلهای دیگری امتداد پیدا می کند و اتفاقا نیاز به آن امروزه بیش از هر زمان دیگری احساس می شود تا جلوی آسیب های دیگر گرفته شود.
وی با بیان اینکه کرونا در کنار تهدید سلامت جسم سلامت روان افراد را نیز نشانه گرفته است، خاطرنشان کرد: یکی از این آسیب ها که به راحتی در کوتاه مدت شاهد آن هستیم اختلافات خانوادگی و به دنبال آن خشونت های خانگی و خشونت علیه کودکان است و بدون شک چنین پیامدهایی در فاصله ی کوتاه مدت به دنبال خود در جهان پساکرونا اثرات گسترده تری برجای می‌گذارد.
دلنواز افزود: پس از این دوران شاهد تاثیرات ناشی از قرنطینه بر رفتار و کنش های فردی و جمعی خواهیم بود و لزوم مشاوره های روانشناختی و مددکاری اجتماعی در حال حاضر و به صورت سیستماتیک پس از عبور از بحران نیاز فوری حفظ سلامت فردی و روانی اعضای جامعه است.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه تقویت تاب آوری اجتماعی در شرایط بحرانی فعلی بسیار ضروری است، ادامه داد: از سویی دیگر، فقر و بیکاری ناشی از بحران اقتصادی دوران کرونا در کوتاه مدت جامعه عبور کرده از بحران را وارد بحران های جدی تری می کند که مهمترین آن افزایش سطح بزه، اعتیاد و خشونت است و در این حوزه باید بحث‌های گسترده تری در سطح جامعه و متفکران صورت گیرد تا بتوان راهکارهای کاهش آسیب را به گفت و گو گذاشت و امید داشت سیاستمداران و تصمیم سازان از نتایج آن استفاده کنند.
کرونا دیگر یک بیماری نیست، یک بحران اجتماعی است
الهام نظری جامعه شناس و محقق قزوینی نیز با بیان اینکه این روزها بسیاری از خود می پرسند آیا مردم توانایی مواجه با شرایط بحران کرونا را دارند یا خیر، گفت: بنظرم پاسخ دادن به این سوال به توجه به توان اجرایی و مدیریتی نظام تصمیم گیری کشور از اساس اشتباه است و به طور دقیق تر باید گفت که توان بالقوه هر ملتی از دولت آن سرچشمه می گیرد.
وی با بیان اینکه در رابطه با شیوع ویروس کرونا که دیگر از یک فرم بیماری خارج شده و به یک بحران عمومی و فراگیر در دنیا تبدیل شده است باید اذعان کرد ساختارهای حکومتی و تصمیم گیری چه برنامه ای برای مقابله با این بحران دارند نه اینکه مردم چه توان بالقوه ای و همانطور که همه آگاه هستند راه چاره کار در مهار این ویروس کنترل جمعیت در فضاهای عمومی است.
نظری ادامه داد: آیا ملت به تنهایی و با تکیه بر توانایی های بالقوه مفروض می تواند هم در خانه بماند، هم مسایل اقتصادی خود را حل کند، همه اجاره خانه بدهد، هم شکم خود را سیر کند که به طور قطع برای ایستادگی در برابر موضوع کرونا فقط یک توقع می توان از ملت داشت و آن اعتماد و همبستگی است و این مهم نیز در گرو عملکرد مسوولانه و شفاف ارکان تصمیم گیری محقق می شود.
وی در پاسخ به این پرسش که هراس و اضطرابی که کرونا برای مردم بوجود آورده را چگونه می توان رفع و با آن مقابله کرد،افزود: شفاف سازی، دادن اطلاعات درست و موثق مهمترین گام در مواجهه با اضطراب و هراس است چرا که در این مواقع اغلب بازار شایعه و اخبار نادرست و غلو شده بسیار داغ است و اخباری تاثیر مستقیم بر هراس جمعی و تولید اضطراب دارد.
این جامعه شناس تصریح کرد: بنابراین اگر نهادهای اطلاع رسان و مسوولان یا یک خرد جمعی عملکرد خود را به صورت شفاف در معرض عموم بگذارد، بدون شک اعتماد عمومی ایجاد می شود و با ایجاد اعتماد، اضطراب و فشار روانی جای خود را به همبستگی اجتماعی می دهد.
وی ادامه داد: پیش از هر چیز لازم است تاکید کنم که اساسا مفهوم فاصله گذاری اجتماعی یک غلط مصطلح است، به این معنی که در علم اجتماعی این مفهوم دلالت بر ایجاد فاصله بر مبنای نژاد و منزلت و تقسیم بندی های اجتماعی و طبقاتی در جامعه دارد ،در حالی که آنچه از فاصله گذاری اجتماعی در اذهان عمومی و متولیان بهداشت و درمان مدنظر قرار گرفته است، فاصله فیزیکی و نه اجتماعی است.
این جامعه شناس تاکید کرد: پس از رسانه باید خواهش کرد که تلاش خود را برای رفع این اشتباه معنا شناختی بکند بنابراین باید از تاثیر فاصله فیزیکی صحبت کنیم و در این باره نیز بر کسی پوشیده نیست که ویروس کرونا میزبان پرولع جمعیت است و هرچه خود را از جمعیت دور کنیم و بتوانیم در سبک زندگی جدیدمان شیوه های ارتباطی متفاوت تر و منطبق تری با وضعیت فعلی داشته باشیم بیشتر در امان خواهیم بود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: تحقق این مهم نیز نه فقط بر دوش شهروندان که لازم است با یک برنامه ریزی دقیق و عادلانه بتوان این همکاری مشترک میان مسوولان و شهروندان را ایجاد کرد.
وی در ادامه از تاب آوری اجتماعی به عنوان راهکاری برای کاهش پیامدهای منفی کرونا بر عرصه های اجتماعی و اقتصادی نام برد و اظهار داشت: ارایه آموزش ها و مشاوره های لازم در این خصوص و بالا بردن تاب آوری اجتماعی به ویژه به افرادی که سلامت روان آنها در پی شیوع این ویروس آسیب دیده، ضروری است.
احترام به یکدیگر مهارتی ضروری در حوزه تاب آوری اجتماعی
این جامعه شناس در پاسخ به پرسش که نگاه جامعه شناسان به جامعه پسا کرونا چگونه است؟،گفت: پیش بینی های زیادی در حوزه های اجتماعی، اقتصادی،خانوادگی و فرهنگی در رابطه با دوران پساکرونا شده است و از ۲ منظر اقتصاد و روابط زوجین می توان به این مساله نگاه کرد.
نظری افزود: بنابراین تاثیر مضاعف بیکاری و به تبع آن فقر در زندگی فرودستان و اقشار متوسط موضوع مهمی است که باید هرچه زودتر برایش چاره اندیشی کرد و از سوی دیگر افزایش آمار اختلافات و خشونت های خانوادگی در دوران خانه نشینی است و نباید غافل بود که مشکلات اقتصادی و مشکلات خانوادگی بر یکدیگر تاثیر مضاعف دارند.
وی تصریح کرد: بنابراین اگر به این ۲ مقوله توجه کارشناسی نشود باید اذعان کرد که جامعه پساکرونا، جامعه ای متزلزل به لحاظ اقتصادی و روابط خانوادگی به طور خاص روابط زوجین است.
این محقق با اشاره به تاثیر کرونا بر روابط عادی بین افراد، افزود: به مدد ابزارهای مجازی و تعاملاتی که تا پیش از این وجود داشت، نمی توان گفت که در سطح فردی موضوع کرونا توانسته تاثیر خاصی بگذارد فارغ از ارزش گذاری بر روابط مجازی شده، باید گفت که خیلی وقت است که روابط افراد از دریچه شبکه های مجازی شکل می گرفت و هم اکنون نیز کرونا فقط کمی شدت آن را بیشتر کرده است وگرنه تغییری ایجاد نکرده است.
وی با اشاره به خودقرنطینگی خانواده ها گفت: این روزها، اعضای خانواده بیش از هر زمان دیگری در کنار یکدیگر قرار دارند و قابل انکار نیست که همین همزیستی اجباری زمینه ساز ظهور چالش های مختلف در روابط است و برآیند آمارهای منتشر شده بیانگر افزایش اختلافات خانوادگی بوده و این موضوع موید آن است که افراد تا چه میزان فاقد مهارت‌های لازم برای درک و تحمل یکدیگر در شرایط نامتعارف هستند.
این عضو انجمن جامعه شناسی یادآور شد: لازم است، بیش از هر زمان دیگر خانواده را از نقش متعارف آن جدا کرد به این معنی که اگر تا امروز نقش خانه داری برای یک جنسیت تعریف می شد با نگاه برابری انسان محور به وظایف متداول در خانه نگاه کنیم و به عنصر گفتکو به عنوان حلقه مفقوده میان اعضای خانواده توجه بیشتری کرد و از این فرصت برای تمرین و تقویت این مهارت بهره برد.
وی افزود: اگر دورهمی های خانوادگی به واسطه شبکه های مجازی کمررنگ شده، کمی از گوشی های هوشمند خود فاصله بگیریم و برای ایجاد صمیمیت برنامه های متنوع و سرگرم کننده خانوادگی ترتیب دهیم.
نظری با اشاره به لزوم توجه به تاب آوری اجتماعی در شرایط فعلی برای مقابله بهتر با تنش ها و پیامدهای روحی و کرونا،تصریح کرد: اگرچه این فعالیت ها بر وجه جمع گرایانه زندگی خانوادگی تاکید دارد اما لزوم احترام گذاشتن به حوزه فردی و شخصی اعضای خانواده را فراموش نکنیم تا با دخالت های بیجا به فردیت یکدیگر تجاوز نشود.
وی افزود: کسب و تمرین این مهارت ها را تلاشی در جهت مدنی تر کردن زندگی خانوادگی خود و حرکت به سمت یک خانواده مدنی است و شاید با توجه به این مسایل بتوانیم علاوه بر سلامت تن، از خانواده خود نیز در مقابل خطرات بهداشتی و اجتماعی کرونا مراقب کنیم.
صدای مشاور همراه روزهای سرد قرنطینه در گرماگرم کرونا
در پس بحران های اجتماعی و آسیب هایی که در حوزه روحی و روانی برای افراد ایجاد می شود، مشاوران می توانند آلام و دردهای ناشی از بحران ها را در شهروندان کاهش دهند.
معاون امور توسعه و پیشگیری اداره کل بهزیستی قزوین از افزایش تماس ها با مرکز صدای مشاور در این روزها خبر داد و گفت: از زمان شیوع کرونا بیش از یک هزار و ۸۰۰ مورد تماس تلفنی با خط ۱۴۸۰ در بهزیستی استان ثبت شده که بیش از یک سوم از این تماس ها مربوط به اضطراب ناشی از بحران کرونا بوده است.
زهرا غلامرضایی با بیان اینکه مشاوران بهزیستی با دانش خود تلاش دارند تا سطح تاب آوری اجتماعی افراد را در شرایط بحرانی ارتقا ببخشند، افزود: با شیوع کرونا ویروس در کشور شاهد افزایش اضطراب و تنش های روانی در بین عموم هستیم که در همین راستا مشاوران و روانشناسان بهزیستی استان از ساعت ۸ صبح تا ساعت ۲۲ شب آماده پاسخگویی به تلفن شهروندان هستند.
وی اظهار داشت: سازمان بهزیستی در کنار مراقبت های بهداشتی برای حفاظت جسم در مقابل کرونا ویروس، حمایت‌های روانی-اجتماعی و ارتقای سلامت روان جامعه را نیز یکی از وظایف مهم خود می داند.
غلامرضایی، ارتقای سلامت روان جامعه، کاهش آسیب‌های اجتماعی، پیشگیری و درمان اختلالات،آگاه سازی و افزایش دانش عمومی درباره سلامت روان را از اهداف دفتر مشاوره و خدمات روانشناختی بهزیستی عنوان کرد.
این مسوول با بیان اینکه تماس با این خط در همه شهرستان‌های استان امکان پذیر است و مشاوران ۱۴۸۰ همواره آماده باش هستند،ادامه داد: در همین راستا خط ۱۴۸۰ بهزیستی در ۲ شیفت همه روزه حتی ایام تعطیل نیز آماده خدمات مشاوره‌ای است.
غلامرضایی تاکید کرد: در حال حاضر استرس و نگرانی افراد افزایش یافته و بیشتر موارد تماس با خط ۱۴۸۰ استرس و اضطراب ناشی از شرایط موجود و نحوه مدیریت آن و خود بیمار انگاری افراد است که این موضوع ریشه در اختلالات روانی فرد دارد و موارد دیگر تماس به دلیل اختلاف نظر زوجین در نحوه کنترل بیماری و یا شیوه های برخورد با بیماری توسط اعضای خانواده بر سر سالمندان و فرزندان خود است.
سندروم پیگیری اخبار و استرسی که به افراد منتقل می کند
مشاوران و روانشناسان خط صدای مشاوره، به افراد اطلاعات پزشکی ارائه نمی‌دهند، اما سعی می کنند مدیریت استرس، کاهش اضطراب و نگرانی را به آنها بیاموزند.
نسرین شهیدی از کارشناسان مرکز مشاوره ۱۴۸۰ در قزوین نیز در خصوص افزایش تماس ها با این مرکز گفت: به دلیل ماهیت غیر حضوری بودن این مشاوره ها در این ایام شاهد استقبال مردم هستیم و بیشتر تماس ها از کسانی است که استرس ابتلای خود و کودکان و همسرشان را به این بیماری دارند.
وی اظهار کرد: در گفت وگو با این افراد متوجه می شویم سندروم پیگیری اخبار به صورت قابل توجهی در این افراد در حال رشد است در شرایطی که باید بدانیم همین مسئله می تواند تشدید کننده استرس و نگرانی ها باشد.
این مشاور بهزیستی افزود: دل نگرانی ها از ابتلا به این بیماری در بین کودکان و سالمندان نیز بیشتر از دیگران است و از سوی دیگر این همزیستی اجباری که برای اعضای خانواده حاصل شده خود چالش آفرین است، چرا که در شرایط عادی اعضای خانواده تنها بخشی از روز خود را در کنار یکدیگر می گذرانند اما امروز ساعت های زیادی را کنار هم هستند.
شهیدی افزود: در این مدت امکان تنش بین افراد به دلیل نزدیکی بسیار زیاد است و اختلاف نظر و اختلاف سلیقه و بی حوصلگی و سلیقه های شخصی و انتظارات اضافه و خشم های جابجا شده که بر اطرافیان تخلیه می شود موجب چالش در محیط خانواده می شود و بهترین کار برای مدیریت این مسئله مذاکره جمعی و برنامه ریزی برای گذران روزها با تفریح، ورزش و بازی های گروهی در محیط خانواده است.
وی همچنین گفت: در این روزها باید زمانی را برای در کنار هم بودن اختصاص دهیم و برنامه ریزی مشترک داشته باشیم تا بتوانیم اوقات را به خوشی سپری کنیم و حتی استفاده از معنویت و معنا درمانی که ارامش بخش خواهد بود نیز توصیه می شود و باید به این فکر کنیم که خیلی از اوقات حسرت کنار هم بودن داشتیم و حالا به اجبار این شرایط در اختیار ما قرار گرفته و باید از آن بهره خوبی داشته باشیم.
وسواس روحی ثمره دل نگرانی زیاد از کرونا
کبری نوروزی از مشاورین مرکز مشاوره راه نوین قزوین نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر بیشترین مراجعان ما به مرکز مشاوره درگیری خانواده ها در خصوص استرس های ناشی از بیماری کرونا است و اغلب افراد دچار وسواس روحی شدند و مسایل و مشکلاتی که سطح هیجانات افراد را بالا برده و منجر به چالش های در خانواده ها شده است.
وی با اشاره به لزوم بالا بردن تاب آوری اجتماعی در شرایط امروز، افزود: قرنطینه خانوادگی موجب شده تا با کوچکترین حرف یا برخورد تعارضات خانوادگی بوجود آید و بیکاری افراد و گاها مشکلات معیشتی در رفتار افراد نیز به این مشکلات دامن زده است.
این مشاور خانواده اظهار داشت: بهانه گیری افراد منجر به دعوا و خشونت در بین زوجین می شود که باید با ارایه آموزش های درست تاب آوری افراد را در برابر مسایل و مشکلات افزایش دهیم.
وی افزود: برای تاب آوری خانوارها باید این شرایط را بپذیرند که این مساله جهانی است و اغلب مردم با آن درگیر هستند و تنها راه همراهی و همکاری با یکدیگر است تا بتوانیم از این شرایط نجات پیدا کنیم و بتوانند از این وضعیت عبور کنیم
نوروزی افزود: باید تلاش کنیم حس دوست داشتن را نسبت به هم داشته باشیم و نشاط و شادی را داشته باشه و به امید اینکه این بیماری درمانی داشته باشد و مردم بتوانند از این قرنطینه و وضعیت نجات پیدا کنند.
کرونا روزی تمام می شود، با تمام مشکلات چه دیر یا زود، سخت یا آسان ، به هر حال روزی در این زمین زندگی خواهیم کرد که اثری از کووید ۱۹ نباشد اما مشکلات خانوادگی، وسواس روحی و مشکلات اجتماعی آن می تواند تا ابد روی جسم و روح انسان باقی بماند و در این وضعیت، نیاز است تا با بالا بردن سطح تاب آوری اجتماعی تلاش کنیم تا روزهای قرنطینه را با تنش و چالش کمتری به انتها برسانیم.
