از زمان شیوع ویروس کرونا در کشور، فرآیندهای اقتصادی دستخوش تحولات بسیاری شده و کسب و کارهای عدیده‌ای را تحت تاثیر قرار داده است.
درحالی که برخی از واحدهای تولیدی به لحاظ اقلام مورد نیاز جامعه در برابر بیماری کرونا با افزایش تولید روبرو شده‌اند، در عوض بخش اعظمی از کسب و کارهای کشور به دلیل کاهش سرایت این بیماری یا به حالت تعطیل درآمده‌اند و یا شرایطی بر آنها حاکم شده که همانند گذشته رونق ندارند.
واکنش مردم نیز از ابتدا تاکنون به شکل‌های گوناگونی نمایان شده است، به طوری که برخی خودشان را در خانه قرنطینه کرده و عده دیگر با این تصور که قیمت اجناس شکسته شده است، بیش از پیش در اماکن تجاری ظاهر می‌شوند.
به گفته فعالان اقتصادی، برخی از کسب و کارهای بدون شناسنامه، کارگران و اقتصادهای خرد در این ایام به شدت آسیب دیده‌اند.
با توجه به اعلام منابع رسمی و پزشکی کشور مبنی بر ادامه دار بودن تعطیلی بنگاه‌های اقتصادی تا اوایل اردیبهشت ماه سال آینده، چه دورنمایی را می توان برای اقتصاد کشور متصور شد؟
به این بهانه به سراغ مدرس اقتصاد و معاون امور بین الملل دانشگاه امام خمینی (ره) استان قزوین رفتیم. روح الله بیات در پاسخ به سوالات خبرنگار ایرنا چنین پاسخ داد:
ایرنا. در شرایط فعلی که ویروس کرونا در جامعه شیوع یافته است، با کدام دیدگاه موافقید؟ کسب و کارها تعطیل شوند یا اینکه همانند روال گذشته ادامه یابند؟
نمی‌توان در شرایط فعلی به کسب و کارها به صورت صفر و یک نگاه کرد، به نظرم لازم است که کشورمان شیوه‌های متنوعی را برای کسب و کارها در نظر بگیرد و از روش‌های کوتاه مدت و بلند مدت استفاده کند.
به عبارت دیگر متوقف کردن همه فعالیت‌های اقتصادی و آزاد گذاشتن آنها در شرایط فعلی که سایه کرونا روی همه چیز سایه افکنده، کار بسیار اشتباهی است، درحال حاضر باید رویکردی را انتخاب کرد که اقتصاد با رعایت تمام جوانب ایمنی و صرفه سود و زیان به حیات خودش ادامه دهد.
ایرنا. پس شما قبول دارید که امکان فعالیت برخی کسب و کارها در شرایط فعلی وجود دارد؟
بله – به هرحال برخی کسب و کارها می‌توانند ادامه دار باشند، البته این به آن معنی نیست که یک نسخه واحدی تجویز کنیم، رویکرد ما در شرایط فعلی باید میانه و بینابینی باشد، یعنی اگر در محیط کاری فضا برای فعالیت اقتصادی با رعایت موارد بهداشتی فراهم است، نباید مانع تراشی کرد، حتی در برخی از کارگاه‌ها با جمعیت بسیار کمی از نیروهای انسانی روبرو هستیم که نیازی به تعطیلی ندارند.
ایرنا. آیا ممکن است برخی از کسب و کارها و واحدهای تولیدی که اکنون تعطیل شده‌اند، در مدت زمان طولانی بر اثر ابتلا به کرونا ورشکسته شوند؟
در کوتاه مدت نمی‌توان قضاوت کرد که بنگاه‌های اقتصادی ورشکسته خواهند شد یا نه، چون در شرایط فعلی که گفته می‌شود این ویروس کمتر از یکسال زمان لازم دارد تا از بین برود، برخی از واحدهای تولیدی همچنان فعال و برخی دیگر هنوز نتوانسته‌اند تصمیم بگیرند، اما گام برداشتن به سمت فضای مجازی یک گزینه برای نجات دایمی کسب و کارها در ایران است.
اینطور که گفته می‌شود تا ۱۶ فروردین سال ۹۹، کسب و کارها تعطیل خواهند بود، طبعا کسب و کارهای کوچک و بدون شناسنامه بیشتر از مشاغل دیگر آسیب می‌بینند و باید برای توازن بخشی بین کسب و کارهای کوچک و بزرگ از روش‌های خاصی بهره برد.
می توانیم نسخه ای تجویز کنیم که فضای فعالیت برای کسب و کارهای کوچک و بدون شناسنامه پررنگ‌تر شود؛ به هرحال واقعیت این است که کسب و کارهای بزرگ و شناسنامه دار در این سال جاری به اندازه کافی و بیشتر از کسب و کارهای کوچک سود اقتصادی داشته‌اند و می‌توانند از ذخایر اقتصادی خودشان استفاده کنند.
ایرنا. به کسب و کارهای مجازی اشاره کردید؛ چگونه این نوع کسب و کارها می‌توانند در شرایط فعلی موثر واقع شوند؟
فضای مجازی می‌تواند کمک کند که اگر مردم شرایط خرید مستقیم ندارد، عملیات خرید و تحویل کالا را به صورت غیرحضوری در دستور کار قرار دهند که این مدل اقتصادی قادر است شرایط خاص و ویژه ای را پیش روی بنگاه‌های اقتصادی قرار دهد.
یادمان نرود که هر تهدیدی در یک برهه زمانی خاص می‌تواند به یک فرصت تبدیل شود و همانطور که الان دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به سمت تدریس مجازی حرکت کرده‌اند؛ اقتصاد کشور نیز می‌تواند خودش را با این فضا عجین کرده و مسیر توسعه را پیش ببرد.
ایرنا. آیا کسب و کارهای مجازی بعد از بحران کرونا آن قدر توانایی دارند که ماندگار باشند یا فقط نسخه‌ای موقت و برای این برهه زمانی هستند؟
اقتصاد آینده ما خواه ناخواه باید با فضای مجازی آشتی کند، اگرچه بنگاه‌های اقتصادی ما آمادگی ورود به این موضوع را ندارند، اما اکنون به علت کرونا دریچه‌ای باز شده تا بتوانیم هرچه بهتر به این سمت گام برداریم.
به هرحال، اینطوری نیست که ویروس کرونا از بین برود و دیگر بحرانی در جهان وجود نداشته باشد، بحران‌ها یکی پس از دیگری می‌آیند و این اقتصاد و بنگاه‌های تولیدی هستند که باید خودشان را برای هر شرایطی آماده کنند، بنابراین کرونا بهترین فرصت برای دگرگون کردن اقتصاد و حرکت به سمت فضای مجازی است.
ایرنا. آیا برای شروع و گام برداشتن به سمت کسب و کارهای مجازی نکته‌ای وجود دارد که حائز اهمیت باشد؟
ایجاد اعتمادی که بین مشتری و کارآفرین در فضای کسب و کار مجازی وجود دارد، باید بسیار جدی گرفته شود، اگر اعتمادسازی مناسبی صورت نگیرد و مشتری متوجه شود که بهداشت و سلامت به خوبی رعایت نمی‌شود شاید یکبار برای همیشه از خرید در فضای مجازی زده شده و هرگز به سمت آن بازنگردد، اما اگر فرآیندهای فروش محصولات به خوبی صورت بگیرد، حتی اگر این محصولات به خاطر هزینه حمل و نقل گران تر به دست مشتری برسند، باز هم مورد استقبال شهروندان بوده و ریشه های کسب و کار مجازی را تقویت خواهند کرد.
ایرنا. به نظر شما تا چه اندازه امکان تحقق مجازی شدن کسب و کارها در شرایط فعلی وجود دارد؟
این موضوع محقق شدنی است؛ چون در حال حاضر همه کسب و کارها به علت شیوع ویروس کرونا در فرصتی برابر قرار دارند و می‌توانند نوع فعالیت اقتصادی خودشان را به سمت فروش مجازی سوق دهند.
به عقیده من نوآوری فقط در تولید نیست، بلکه نوآوری در خرید و فروش و کسب و کار نیز وجود دارد و شاید در این شرایط کنونی، بهترین گزینه افزایش سرمایه‌های ارتباطی و مراوده‌های مجازی باشد.
ایرنا. از نظر علم اقتصاد، در شرایطی که بحران‌های بهداشتی و سلامتی اقتصاد را تحت شعاع قرار می‌دهند، دولت‌ها چه وظیفه‌ای دارند؟
روش متداول و عرف این است که سیستم‌های تامین اجتماعی وارد میدان شده و از کسب و کارهای آسیب دیده حمایت کنند، البته این موضوع در کشور ما به منابع مالی بیمه‌ها بستگی دارد و هیچ وقت در مورد این ب هصورت جدی تصمیم گرفته نشده است.
ایرنا. آیا کشورهای خارجی برای بحران کرونا از روش‌های حمایتی استفاده کرده‌اند؟
بله - کشور ایتالیا با وجود گسترش فراوان ویروس کرونا و مبتلا شدن جمع کثیری از شهروندان، ۱۰ میلیارد دلار برای کسب و کارهای خودش کنار گذاشته تا افرادی که متضرر شده‌اند، تحت حمایت قرار گیرند، در کشور کره جنوبی نیز نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار درنظر گرفته شده تا اگر ضرر اقتصادی افزایش یابد، بتوان به نحو مقتضی هزینه کرد.
ایرنا. آیا در حوزه فعالیت کارگران نیز، سازوکاری در دنیا وجود دارد که با ایجاد یک بحران زیستی، نهادی در راستای حمایت از آنها گام بردارد؟
بله این رسم متداولی در دنیا محسوب می‌شود؛ اما در بین کشورها رویه‌های متفاوتی وجود دارد؛ به عنوان مثال کشورهای اروپایی به خوبی توانسته‌اند از سیستم تامین اجتماعی برای حمایت از کارگران استفاده کنند، اما آمریکا متفاوت از اروپا چنین حمایت‌هایی ندارد و همه چیز به خود کارگر وابسته است که چه نوع بیمه‌ای را در زندگی استفاده کند، در ایران نیز شرایطی بین قوانین کشورهای اروپایی و آمریکایی اتخاذ شده و برعهده سازمان تامین اجتماعی گذاشته شده است.
نیم نگاه: به گفته محمدباقر نوبخت معاون رییس جمهوری و رییس سازمان برنامه و بودجه کشور، مراکز تولید غذاهای آماده، رستوران‌ها، تالارها، اغذیه فروشی‌ها، در بخش گردشگری، هتل‌ها و مهمان پذیرها، در بخش حمل و نقل دفاتر خدمات گردشکری، آژانس‌ها، در بخش تولید و توزیع پوشاک، کیف و کفش، صنایع دستی و همچنین مجتمع های فرهنگی و وزشی بیشترین آسیب را از ابتدای شیوع کرونا در کشور متحمل شده‌اند.
