این روزها با گردشی کوتاه در سطح شهرها، نظاره‌گر ساختمان‌های کوتاه و بلند با شکل‌های آشنا و بعضا غریبه‌ای هستیم که بیشتر آنها با روحیه و فرهنگ ما سازگاری نداشته و با تعمق بیشتر به بی‌هویتی آنها پی می‌بریم.
نماهایی ساختمانی ما که در گذشته با خشت و گل و آجر نشاط و شکوه بزرگی آفریده بود، امروز به کلی رو به فراموشی سپرده شده و جای آن را دیوارهای سنگی بزرگ پر کرده است.
امروز به ندرت شاهد بناهای قدیمی با معماری اصیل و ایرانی در شهر قزوین هستیم تا جایی که تنها معدود بناهایی در خیابان‌های سعدی، عبیدزاکانی، مولوی، سپه، نادری و فردوسی تا حدودی با گذر زمان بخشی از شاخصه‌های ارزشمند معماری کهن را در خود حفظ کرده‌اند.
این در حالی است که طی سال‌های گذشته متاسفانه با نابسامانی در حوزه نماهای ساختمان شهری روبرو شده‌ایم تا جایی که ضمن نابودی بخشی از هویت تاریخی شهرها، با تقلیدی کورکورانه از سایر فرهنگ‌ها باعث نازیبا ساختن آن بوده‌اییم.
به راستی چرا ایران از معماری اسلامی و ایرانی فاصله گرفت و خود را در پناه نماهای رومی یافت؟ به این بهانه به سراغ رییس اداره توسعه مهندسی و نظارت بر مقررات ملی و کیفیت ساختمان اداره کل راه و شهرسازی قزوین رفتیم. حامد عبدالرزاقی به سوالات خبرنگار ایرنا چنین پاسخ داد:
ایرنا: در خصوص معماری گذشته ایران و توجه به مسایل اقلیمی و فرهنگی توضیحاتی را ارایه دهید:
تاریخ معماری ایران همواره در طراحی و حتی مصالح خود با احترام و هماهنگی با اقلیم آن صورت گرفته تا جایی که احداث حیات مرکزی، گودال باغچه، استفاده از چوب و آجر و سایر اجزای بنا بر حسب شرایط اقلیم مناطق آن صورت گرفته و همین مساله نوع معماری ما را با سایر نقاط جهان متمایز کرده است.
باید توجه داشت که از گذشته‌های بسیار دور نوع معماری ایرانی از خصوصیت و ویژگی‌های خاص خود برخوردار بوده تا جایی که امروز و بعد از گذشت قرن‌ها، معماران سایر نقاط جهان را متوجه خود کرده تا جایی که استفاده از مصالح بومی، بهره گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند آفتاب و باد، تعامل و تعادل بناها با عناصر طبیعت و همه و همه بر توانایی و درایت هنر معماران کهن این مرز و بوم صحه گذاشته است.
پرداختن به نماهای کلاسیک (رومی) موضوع خوب و در عین حال یکی از دغدغه‌های ساخت و سازهای ما در شهر قزوین محسوب می‌شود. در این رابطه باید گفت که نما به عنوان پوسته خارجی ساختمان که در معرض دید عموم قرار می‌گیرد، یکی از موضوعات قابل اهمیت است به این جهت که در هر ساختمان اگر مالکیت ساختمان برای بهره‌برداران آن باشد اما نمای آن متعلق به کل شهر و عموم شهروندان است و این مساله باعث می‌شود تا سازندگان و مالکان نتوانند این اجازه را به خود بدهند تا با هر سلیقه شخصی در رابطه با نمای ساختمان اقدام کنند.
ایرنا: آیا نماهای ساختمانی همواره از دغدغه‌های مهم ما ایرنیان به شمار می‌آید؟
نمای ساختمان بخشی از عناصر سیما و منظر شهری محسوب می‌شود که جلوه‌ای به هم پیوسته از سیما و منظر شهر را برای همه شهروندان و حتی آیندگان به نمایش می‌گذارد، چه بسا با توجه به ماندگاری زیاد ساختمان این مهم گاها برای نسل‌های بعد نیز به یادگار گذاشته می‌شود.
باید توجه داشت که نما به عنوان یک منظر شهری، مساله مهم فرهنگی نیز محسوب می‌شود و به علت باقی ماندن در طول سال‌های متمادی، اگر مدیریت صحیح بر آن حاکم نباشد به یک معضل مهم تبدیل خواهد شد.
برخی از نماهای موجود مرسوم به رومی (کلاسیک) از جمله مواردی هستند که امروز به یک معضل فرهنگی در معماری کشور ما پدیدار گشته‌اند، اگرچه این نوع معماری مختص کشور ما نبوده و در سال ۱۸۹۳ با برگزاری نمایشگاهی در شهر شیکاگو آمریکا این نما به حوزه معماری آن وارد شد، اما آثار آن تا سالیان متمادی بر سایه معماری این کشور باقی ماند.
دلیل استقبال از این نوع نما، این است که چنین سبک‌هایی نظم، تقارن و هارمونی را به حد اعلا خود رسانده و اصالتی جاودانه دارند اما جالب این است که پس از مدتی این آثار تقلیدی تبدیل به انبوه مرده‌ای از سنگ‌ها تبدیل می‌شوند، به طور حتم بازگشت به گذشته بدون در نظر گرفتن تغییر رفتارها و نیازهای روحی و عملکردی، آن را به عنصری ناکارآمد تبدیل می‌کند.
ایرنا: مشکل اجرایی نماهای رومی چیست؟
سابقه نمای ساختمان در واقع به زمان تاسیس شهرداری‌ها بازمی‌گردد و در قانون شهرداری‌ها نیز تاکید شده که برای بهره برداری و صدور پایان کار، هر ساختمان نیازمند این موضوع است که در آن عملیات نماسازی اتفاق بیافتد.
در حال حاضر نماها از نظر شکل و فرم به نماهای مدرن، کلاسیک و یا ترکیبی از این دو موضوع (پست مدرن) تقسیم می‌شوند و یا اینکه از نظر اشکال دیگر مانند به کارگیری نوع مصالح نماهای آجری یا سنگی، سیمانی و یا شیشه‌ای و یا ترکیبی از ۲ یا سه شکل یاد شده وجود دارد که به صورت عمومی در حال اجرا هستند.
تجربه زلزله رودبار با ۳۵ هزار کشته و بم با ۵۰ هزار کشته ناشی از آن بود که ما ساختمان‌هایی داشتیم که در برابر نیروهای ثقلی مقاومت داشتند اما در برابر نیروهای جانبی مثل زلزله عاری از عناصر لازم بودند.
بعدها به این فکر افتادیم که اتفاق خاصی باید در نوع ساخت و سازها در کشور صورت بگیرد به همین منظور در سال ۷۴ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب شد و بعد از آن کم کم شاهد اجرای این قانون و به تبع آن قانون مقررات ملی ساختمان بودیم.
زلزله اخیری که در کرمانشاه با کشته‌های کمتر از زلزله‌های گذشته (با حدود ۶۰۰ کشته) اتفاق افتاد ناشی از این بود که ساخت و سازهای ما در برابر نیروهای جانبی مقاومت لازم را ندارد، به طوری که متاسفانه عناصر غیرسازه‌ای در ساختمان‌های کرمانشاه تخریب شده بودند و بخش عمده‌ای از آن نما، یعنی سنگین‌ترین قسمت عناصر غیرسازه‌ای، باعث بخشی از تلفات شده بود.
همین مساله اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد که ما باید به بحث ایمنی نماها به شکل جدی‌تری بپردازیم و برخی از اصول فنی را در اجرای نما رعایت کنیم تا جایی که اخیرا پیوست اجزای غیرسازه‌ای برای آیین نامه ۲۸۰۰ زلزله تدوین شد که این مساله نشان می‌دهد که مهندسی کشور به این سمت می‌رود.
در زلزله ۲۵ سال پیش شهر کوبه ژاپن نشان داد که ۴۰ درصد آسیب‌های وارده به ساختمان‌ها مربوط به اجزای غیرسازه‌ای، به خصوص نماها است و اکنون نیز این موضوع در دستور کار جدی اداره کل راه و شهرسازی قزوین بوده و به طور جدی در سطح استان مورد توجه ما قرار دارد که نماهای ایمن را داشته باشیم تا در هنگام وقوع زلزله دچار ریزش نشوند.
ایرنا: در خصوص ممنوعیت به کارگیری نماهای رومی در قزوین توضیح دهید:
موضوع ممنوعیت نماهای رومی که در شهر قزوین از اوایل سال گذشته اجرایی شده بخشی از دلایل آن به خاطر ایمنی ساختمان‌ها در زمان وقوع زلزله است.
در حال حاضر نظارت عالیه از سوی اداره کل راه و شهرسازی در خصوص ساخت و سازهای صورت گرفته در سطح استان نیز اقدامات خاصی را انجام می‌دهد و علاوه بر آن برابر ماده ۳۵ قانون، اداره کل راه و شهرسازی وظیفه نظارت بر ساخت و سازها را دارد.
مهندسان ناظر و کارشناسان اداره کل راه و شهرسازی موظفند که سالانه سه تا پنج درصد ساخت و سازهای استان را مورد نظارت عالیه قرار دهند تا جایی که سال گذشته ۱۰ درصد، سال ۹۶ تا ۱۵ درصد و امسال نیز حدود ۱۵ درصد ساختمان‌ها مورد نظارت عالیه قرار گرفته است.
در رابطه با نماهای رومی یا کلاسیک و قدیمی باید گفت که فرهنگ روم متفاوت‌تر از کهنه پرستی است. یعنی تاریخ جریان متحرکی است و ثابت نیست و ما هیچ وقت نمی‌توانیم یک نمونه مشخصی را در نظر بگیریم تا همه نماهای خود را فقط به یک شکل ایجاد کنیم، چرا که نمای ساختمان متناسب تابع شرایط و زمان بوده و تغییر می‌کند.
ایرنا: در مورد خطرات نماهای رومی بیشتر توضیح دهید:
از نظر حوزه ایمنی، وزن نماهای رومی ۱.۵ تا ۲ برابر سنگین‌تر از سایر نماهای موجود است. با توجه به اینکه سطح بیشتری از فضا را اشغال می‌کند و علاوه بر آن نسبت به سایر مصالح سنگین‌تر بوده و مشکل عمده موجود در این نوع نما آن است که قطعات بزرگ سنگی به کار گرفته شده در نما هنگام وقوع زلزله می‌توانند بسیار آسیب‌زا باشند.
متاسفانه به علت فقدان اتصالات درست این سنگ‌ها به بدنه و انجام آن توسط افراد غیرمتخصص باعث می‌شود، نماهای رومی به تبع وزن و حجم زیاد، برجستگی‌های زیادی داشته و به علت دوری از پوسته ساختمان، در زمان وقوع زلزله فوق العاده مستعد ریزش باشند.
کمیته ارتقای کیفی سیما و منظر شهری از آذر ۹۶ این موضوع را مصوب کرد که نماهای ساختمانی موصوف به نمای رومی در سطح شهر قزوین ممنوع باشند و بابت این نما شاخص‌هایی تعریف شد که نباید هیچکدام از آنها در نما وجود داشته باشد، از جمله فرم‌هایی به صورت سنتوری، گنبد، سرستون و استفاده از مجسمه که از جمله شاخصه‌های این نوع نما به شمار می‌رود.
