در دنیایی که به دلیل امکان پذیر بودن مبادله اطلاعات از هر گوشه جهان به دهکده جهانی معروف شده، شاید زبان اصلی‌ترین ابزار ارتباطی بین مردمان دنیا به شمار می‌رود و به همین خاطر اهمیت آن امروزه بر کسی پوشیده نیست.
مراودات و ارتباطات مالی و تجاری، علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی همه و همه مستلزم تسلط به زبان کشورها است و در این میان زبان انگلیسی به عنوان زبان رسمی بیش از ۶۰ کشور جهان و همچنین زبان مادری بیش از ۳۸۰ میلیون نفر در دنیا، زبان اول جهان بوده و در تمام کشورهای دنیا آموخته می‌شود.
در کنار این زبان همچنین بسیاری از زبان‌های دیگر نیز در آموزشگاه‌های مختلف مورد تدریس قرار می‌گیرند.
در ایران هم زبان انگلیسی و عربی، دو زبانی هستند که در کنار زبان فارسی در مقاطع متوسطه به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شوند و علاوه بر آن بسیاری از آموزشگاه‌های خصوصی نیز آموزش انواع زبان‌های خارجه را در دستور کار دارند.
با وجود اینکه آموزش و پرورش حدود ۶ سال تحصیلی زبان‌های انگلیسی و عربی را به دانش‌آموزان یاد می‌دهد و آموزشگاه‌ها نیز به آن مبادرت دارند اما فضای امروزی در دانشگاه‌ها، مدارس، عرصه سیاست و اقتصاد نشان می‌دهد که این آموزش‌ها چندان در کیفیت یادگیری آنها، حداقل زبان انگلیسی که به مراتب راحت‌تر از سایر زبان‌های خارجی است، موفق نبوده و ما را به این فکر می‌اندازد که علت اصلی این امر آیا در ضعف سیستم آموزشی است یا فراگیران عزم و مهارت خوبی در فراگیری آن ندارند.
ضعف فراگیری زبان‌های خارجه زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم براساس نتایج یک تحقیق جهانی که سازمان بین‌المللی آموزش زبان بر روی چند میلیون زبان‌آموز و طی چند سال انجام داده، ایران از نظر مهارت کاربرد زبان انگلیسی در بین ۶۳ کشور مورد تحقیق با اختلاف بسیار قابل توجه در رتبه ۵۷ بوده است.
کنکور بر یادگیری زبان های خارجه هم سایه انداخته است
یک دانش‌آموز مقطع متوسطه در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: گرچه آموزش زبان انگلیسی در مدارس خیلی قوی نیست اما تسلط به این زبان و هر زبان دیگری به هزینه و هم به علاقه نیاز دارد و در صورت وجود هر دو عامل است که یادگیری آن دلچسب‌تر می‌شود.
مهدیه صفری افزود: در مدارس کشور ما کنکور برروی همه چیز سایه انداخته و آموزش زبان نیز از این قاعده مستثنی نیست تا جایی که همه آموخته‌ها به گونه‌ای است که فقط برای کنکور می‌توان از آن استفاده کرد و پس از آن هرچه فرا گرفته ایم از یاد می‌رود.
یک دانشجوی سال سوم رشته حقوق نیز معتقد است: یادگیری زبان خارجی نیازمند تکرار و تمرین هستند و در کشور ما که زبان رسمی آن فارسی بوده و امکان مالی لازم برای افراد به سفرهای خارجی و حتی کار نیست، آموخته‌های زبان برای همه وجود نداشته و فرصت تکرار آن نیز پیش نمی‌آید.
سیده زهرا حسینی افزود: شاید به عنوان یک پیشنهاد بهتر باشد همانطور که زبان مادری ابتدا از طریق شنیدن و سپس با گفتن فراگرفته می‌شود، زبان‌های خارجی هم به همین شکل آموزش داده شوند در حالی که امروزه در مدارس ما این قضیه نسبتا برعکس است.
کمبود اعتماد به نفس در فراگیران عامل مهمی در ضعف یادگیری زبان آموزان است
امیرحسین نوروزی، دانشجوی کارشناسی ارشد رشته برق که خود به زبان انگلیسی تسلط دارد، معتقد است: در کنار شیوه‌های آموزش رسمی زبان انگلیسی در مدارس، وجود معلمانی که تسلط کامل به زبان انگلیسی ندارند از دلایل مهم ضعف استفاده از زبان انگلیسی و یا عربی است.
وی افزود: این عامل موجب شده که معلمان بدون تسلط کافی آموزش دستور زبان را از همان ابتدا و با استفاده از زبان فارسی آغاز کنند که این خود یک نقص عمده در نظام آموزشی است.
این دانشجو همچنین عدم اعتماد به نفس کافی را یکی دیگر از دلایل آموزش زبان خارجی دانست و اظهار داشت: کاربرد و تسلط به زبانی غیر از زبان مادری و زبان رسمی کشور مستلزم تکرار و تمرین است تا در اثر سعی و خطا و رفع اشکال به آن تسلط پیدا کرد و اگر زبان آموز اعتماد به نفس کافی در صحبت کردن به این زبان را نداشته باشد تا آخر نیز نخواهد توانست به آن زبان مسلط شود.
علت اصلی ضعف یادگیری زبان های خارجی در تسلط پایین به زبان فارسی است
یک مدرس ترکی الاصل زبان‌های خارجی در جهاد دانشگاهی استان قزوین گفت: مشکل اصلی فراگیران در آموزش زبان‌های خارجی این است که در دوره دبیرستان دستور زبان فارسی را که زبان مادری آنها است به خوبی فرا نمی‌گیرند، تا جایی که حتی بر ساده‌ترین اصول دستور زبان مانند صفت و فعل هم مسلط نیستند.
فیلیز بلات، با بیان اینکه ضعف تسلط به زبان فارسی، زبان آموزان را در یادگیری زبان دوم دچار مشکل می‌کند، افزود: زبان فارسی ۴۵۰ سال است که زبان رسمی دنیا بوده اما بسیاری از دانش آموزان ایرانی حتی اصول ساده آن را هم بلد نیستند.
وی به یک ضعف دیگر در نظام آموزشی کشور اشاره و یادآور شد: در مدارس، دستور زبان‌های خاجی به فراگیران آموزش داده نمی‌شود بلکه بیشتر برروی حفظیات زبان تاکید می‌شود.
به گفته بلات، مدت آموزش زبان‌های انگلیسی و عربی در مدارس، به ویژه در دروس عربی که به مراتب سخت‌تر از زبان انگلیسی نیز می‌باشد، محدود بوده و نیاز است این ساعت آموزشی نیز افزایش یابد.
وی با بیان اینکه بدون پرداختن به دستور زبان نمی‌توان آموزش درستی ارایه کرد، افزود: معلمان ما هم که باید کاملا تابع این نظام آموزشی باشند، نمی‌توانند بیشتر از حد مورد انتظار آموزش درست را پیش ببرند.
یک مدرس دیگر زبان‌های خارجی نیز در این باره اظهار داشت: شاید یکی از دلایل مهم ضعف مهارت یادگیری زبان‌های خارجی در ایران، قرار گرفتن زبان آموزان در معرض ورودی پایین‌تر زبانی است، به طوری که ساعت آموزش انگلیسی و عربی در مدرسه به ۲ تا سه ساعت محدود شده و تکالیف آنها هم مکانیکی است.
پیام مرادی با بیان اینکه یادگیری زبان خارجی مشروط به آن است که هم ورودی و هم خروجی داشته باشد، اضافه کرد: گرچه در سال‌های اخیر کتاب‌های مدرسه با تغییراتی به سمت مکالمه محوری حرکت کرده‌اند اما باز هم تمرکز اصلی برروی خواندن بوده و و زبان آموز باز هم دور از فضای کاربردی زبان قرار گرفته است.
وی ادامه داد: حتی در آموزشگاه‌ها هم بسیاری از زبان آموزان در سیکل دوره‌های ترمیک قرار می‌گیرند و تعداد زیادی نیز بعد از پایان دوره، نتایج واقعی را نمی‌گیرند تا از آن به صورت ایده‌آل استفاده کنند.
وی اظهار داشت: وقتی زبان اول را یاد می‌گیریم به سرعت و به خاطر در معرض زیاد بودن به طور مداوم تبدیل به خروجی می‌شود، اما در زبان‌های خارجی چنین نیست.
مرادی همچنین افت انگیزه و جذابیت کم آموزش‌ها را نیز علت دیگری از این مساله عنوان کرد و افزود: درصد زیادی از کلاس‌های مدارس و آموزشگاه‌ها جذابیت لازم را برای زبان آموز ندارند و زبان آموز شاید به اجبار در این کلاس‌ها شرکت می‌کند و انگیزه لازم را ندارد.
وی ادامه داد: در این میان اساتید هم خیلی وقت‌ها در آموزشگاه‌ها خود را براساس روش‌های نوین دنیا به روز نمی‌کنند و در نتیجه تدریس اشتباه و غیر جذاب کمک می‌کند که زبان آموز از یادگیری دلزده شود.
این مدرس زبان‌های خارجی، سن زبان آموز را هم در این فرایند مهم دانست و یادآور شد: این سن یک دوره مشخصی و به طرور معمول بین ۹ تا ۱۱ سال است و بعد از آن آموزش زبان قدری سخت‌تر می‌شود.
مرادی با بیان اینکه در نظام آموزشی ما دستور زبان به عنوان ابزار موثر یادگیری خوب جا نیفتاده، تصریح کرد: این مساله باعث شده تا زبان آموز هم نتواند در عمل استفاده درستی از واژگان داشته باشد.
مرادی اضافه کرد: در این نظام آموزشی فضا و فرصت عملی داده نمی‌شود که زبان آموز در وضعیت یادگیری و در شرایط مکالمه محور قرار بگیرد.
نظام آموزش رسمی کشور اراده لازم برای افزایش تسلط به زبان‌های خارجی را ندارد
یک دبیر زبان انگلیسی در مدارس قزوین با بیان اینکه علت‌های مختلفی درباره ضعف مهارت یادگیری زبان‌های انگلیسی و عربی در مدارس وجود دارد، گفت: شاید یکی از علت‌های مهم آن باشد که آموزش و پرورش اراده لازم را جهت تربیت دانش آموزان مسلط به این زبان‌ها نداشته است.
سیدحسین بی‌نیاز افزود: شیوه آموزش و طراحی کتاب‌های درسی در مدارس به گونه درستی انجام نشده و اساس آن نیز بیشتر بر پایه گرامر بوده و کمتر به مکالمه پرداخته شده و همین باعث می‌شود نتوانیم دانش آموزان مسلطی در این زمینه داشته باشیم.
وی با بیان اینکه البته در سال‌های اخیر طراحی کتاب‌های درسی متناسب با فرهنگ ایرانی - اسلامی و همچنین مکالمه با پیشرفت‌هایی همراه بوده، اضافه کرد: پایین بودن ساعت درس زبان انگلیسی در دبیرستان‌ها هم عامل دیگری در نقص نظام آموزشی است به طوری که اختصاص تنها ۲ ساعت در هفته به آموزش زبان انگلیسی نمی‌تواند معلم را در آموزش و دانش‌آموزان را در یادگیری زبان کمک کند.
بی نیاز ادامه داد: همین موجب شده تا در آزمون پایانی درس انگلیسی، چون کتاب برپایه گرامر است معلم هم در امتیازگذاری سووالات برای آن که نمره دانش آموز هم پایین نیاید مبنای سووال را بر گرامر بگذارد و دانش‌آموز هم درس را به همان شیوه بخواند.
دوره های ضمن خدمت، ابزاری برای به روز کردن تسلط معلمان است
این دبیر زبان انگلیسی یادآور شد: متاسفانه در شرایطی از ضعف مهارت یادگیری زبان‌های خارجی سخن گفته می‌شود که حتی خود دبیران انگلیسی و عربی هم به این زبان‌ها تسلط کافی ندارند.
بی‌نیاز با تاکید بر لزوم برگزاری دوره‌های ضمن خدمت جهت به روزرسانی دبیران زبان‌های خارجی، گفت: در سال‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله مشکلات اقتصادی کشور برگزاری این دوره‌ها به شدت کاهش یافته و باعث شده معلمان نتوانند از این دوره‌ها بهره لازم را ببرند و در نتیجه از فضای روز آموزش زبان‌های خارجی دور بمانند.
شیوه های آموزش زبان خارجی در ایران سنتی است
تنها زبان انگلیسی نیست که فراگیران ایرانی در یادگیری آن ضعف دارند بلکه زبان عربی هم با وجود آنکه آموزش آن از همان دوره دبیرستان آغاز می‌شود نیز با چنین معضلاتی روبرو است.
یک استاد ادبیات عرب دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) گفت: فراگیران عربی در ایران اغلب در متن خوانی و ترجمه مکتوب عربی موفقند اما در نوشتن زبان عربی دچار ضعف هستند، در حالی که نوشتن اهمیت زیادی دارد.
فرشید ترکاشوند با اشاره به دلایل مختلف ضعف دانش آموزان و دانشجویان در زبان عربی، افزود: شاید یک دلیل آن اصلاح نشدن متدهای آموزشی است که هنوز سنتی باقی مانده و کاربردی نشده است.
وی اضافه کرد: مساله مهم آن است که زبان آموز ابتدا باید مهارت شنیداری، سپس گفتاری و بعد نوشتاری را تقویت کند اما این دپارتمان در مدارس و حتی دانشگاه‌های ما رعایت نمی شود.
این استاد دانشگاه، بی‌انگیزگی دانشجویان را نیز از دیگر علت‌های این ضعف مهارتی دانست و اظهار داشت: دانشجویان رشته‌ای مانند عربی عمدتا توقع دارند شغلی برای آنان باشد اما وقتی آینده خوبی را برای این رشته نمی‌بینند، انگیزه‌ای هم برای یادگیری بیشتر ندارند.
وی نوع نگاه به زبان عربی را نگاهی کامل ندانست و تاکید کرد: گرچه زبان عربی سخت‌تر از انگلیسی است اما تعداد دانش آموختگان آن هم کمتر از زبان انگلیسی هستند.
به گفته ترکاشوند، ضعف عمده در این خصوص هم بیشتر در مکالمه زبان است که البته در ترجمه متون هم دانشجویان ما در ترجمه عربی به فارسی موفق‌تر از فارسی به عربی هستند.
وی اظهار داشت: در مقایسه با زبان انگلیسی، زبان عربی دشوارتر از انگلیسی بوده و از آنجا که انگلیسی و فارسی هر دو از شاخه زبان‌های هندی و اروپایی هستند اما عربی از شاخه سامی بوده اما باید توجه داشت که یادگیری زبان انگلیسی برای ایرانیان راحت‌تر از عربی است.
اهداف یادگیری زبان عربی در مدارس مبهم است
ترکاشوند اضافه کرد: مساله دیگر اینکه در سیستم آموزش و پرورش اهداف یادگیری زبان‌های خارجی مبهم هستند و باید بین آن بخش از زبان عربی که مربوط به قرآن و کتاب‌هایی چون صحیفه سجاده و نهج البلاغه است با عربی که جدای از مسایل دینی است، تفاوت قایل شد.
وی، علت اصلی ناموفق بودن آموزش و پرورش را در آموزش زبان عربی در مبهم بودن اهداف دانست و تصریح کرد: آموزش و پرورش از این نکته غافل بوده که زبان عربی می‌تواند به فارسی کمک کند و در مدارس در کنار قرآن کریم باید یک درس به عنوان عربی هم ایجاد شود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در دانشگاه هم عربی به عنوان زبانی برای تعامل با کشورهای دیگر است و با حجم دروس عربی که دانشجویان باید بخوانند، نمی‌توان از آنها انتظار تسلط کامل را داشت.
وی به یک ضعف دیگر هم در نظام آموزشی اشاره و اظهار داشت: در مدارس و هم دانشگاه‌ها اصرار اساتید بیشتر بر دستور زبان است و همین مساله باعث شده تا عربی که زبانی سخت و پیچیده است، دشوارتر هم به چشم بیاید و حتی باعث دلزدگی دانش‌آموزان و دانشجویان، به خصوص در مدارس شود.
به گفته ترکاشوند، باید به سمت شیوه‌های نوین آموزش زبان‌های خارجی پیش رویم و ضمن پرهیز از ایجاد نگرانی در زبان آموزان، متون جذاب را از طریق نمایش تاریخ کشورها، ادبیات و فیلم به آنان انتقال دهیم.
این استاد دانشگاه افزود: در نظام آموزشی ما هدف آموزش زبان بیشتر نمره گرفتن بوده و یادگیری کمتر مورد توجه قرار داشته است.
وی با تاکید بر اینکه برای یادگیری زبان دوم، کودکان را نباید قبل از کامل شدن زبان مادری به کلاس فرستاد، تصریح کرد: باید کودک به حدی از توانایی برسد که همزمان با آغاز مدرسه بتواند آمادگی یادگیری یک زبان دیگر را داشته باشد.
ترکاشوند در خصوص آموزشگاه‌های زبان نیز گفت: هدف این مراکز در درجه اول مکالمه است اما در حد همان مکالمه می‌مانند و هیچ وقت به اندازه دانشگاه نمی‌توانند موفق باشند.
این استاد دانشگاه افزود: البته دانشگاه‌ها هم در آموزش فرهنگ، دستور زبان و مسایل عمقی زبان موفق هستند اما در مکالمه عادی مشکل دارند.
