در خیابان‌های شهر که قدم می‌زنیم شاید درهر قدم همراه ما باشند، کودکانی که التماس می‌کنند تا چیزی از آنها بخریم .
کودکان کار، همان کودکانی که کودکی‌هایشان را در سنگفرش خیابان‌ها دفن کردند و قدم‌های کوچکشان را بر آن کوبیدند تا یادشان برود روزی کودک بودند و باید کودکی می‌کردند.
روانشناسان و جامعه شناسان، کودکان خیابانی را شاهدان عینی آسیب دیدگی می دانند و گریز کودک از خانه به خیابان را گریز کودک از چارچوب ها و شرایط اجتماعی و خانوادگی را مطرح می کنند اما این گریز، زنگ هشداری را به صدا در می آورد که ضعف و اشکال در سیستم نهادهای حمایتی، رفاهی و خانواده را به رخ می کشاند.
طلاق، آوارگی، پراکندگی خانواده، روابط نامشروع موجب پدید آمدن نوع جدیدی از انسان ها شده که بدون وابستگی و تعهد به خانواده، در شهرها و خیابان ها سرگردان شدند و آنها را باید قربانیانی دانست که محصول آسیب های اجتماعی هستند.
هم اکنون دستگاههای مختلفی چون بهزیستی، شهرداری، کمیته امداد، نیروی انتظامی، دانشگاه علوم پزشکی، صدا و سیما و سایر دستگاهها در ساماندهی و حمایت از این کودکان مداخله دارند.
بر اساس قوانین بین المللی، افراد زیر ۱۸ سال، کودک به حساب می آیند و برای این افراد حقوق و وظایفی در قانون، فرهنگ و اجتماع تعریف شده که متناسب با شرایط سنی آنهاست.
ایرنا برای بررسی بیشتر این پدیده و وضعیت آن در قزوین به سراغ مسئولان و دست اندرکارانی رفت که همگی بر اهمیت حل این پدیده تاکید داشتند.
تفاوت بین کودکان کار و خیابانی
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین با اشاره به تعریف کودکان کار و خیابانی گفت: کودکانی که به دلیل فقر شدید خانواده مجبورند در طول روز کار کنند و شب‌ها برای خوابیدن پیش خانواده به منزل بروند، به عنوان کودکان کار شناخته می‌شوند.
مریم بیدخام افزود: اما کودکان خیابانی، کودکانی هستند که به دلیل نداشتن خانه و خانواده بی‌سرپناه هستند و با جذب شدن در خیابان‌ها یا باندهای خلافکار زندگی می‌کنند، به همین دلیل بیشتر این کودکان کارهایی مانند تکدیگری، دستفروشی ، شیشه پاک‌کنی و یا زباله گردی در خیابان‌ها را انجام می‌دهند.
وی با بیان این که کودکان خیابانی نسبت به کودکان کار به مراتب بیشتر در معرض آسیبهای اجتماعی هستند، اظهار داشت: بیشتر کودکان کار و خیابان در قزوین غیربومی و یا حتی غیرایرانی و تابع کشورهای همجوار هستند.
این مسئول با بیان اینکه طرح ساماندهی کودکان خیابانی می‌تواند به برطرف شدن آسیب اجتماعی کمک کند، گفت: با توجه به فرا رسیدن فصل سرما طرح ساماندهی کودکان کار باید هرچه سریعتر اجرایی شود.
بیدخام با اشاره به قوانین بالا دستی و آیین نامه کودکان کار خیابانی،افزود: دستگاههای متولی ملزم هستند در بحث ساماندهی کودکان خیابانی بر اساس آن چه قانون برای آنان پیش بینی کرده است، فعالیت کنند.
وی خاطر نشان کرد: بهزیستی، کمیته امداد، شهرداری و اداره کل کار و امور اجتماعی از جمله دستگاه هایی هستند که طبق این آیین نامه مکلف به ارایه خدمات برای قشر آسیب دیده هستند.
این مسئول با تاکید بر لزوم همکاری همه دستگاه های مجری برای ساماندهی این کودکان،اظهار داشت: در این رابطه الزام و تکلیفی که قانون گذار برای دستگاهها در نظر گرفته است می‌تواند در کنترل و کاهش این آسیب تاثیر گذار باشد.
وی با بیان اینکه اولویت باید جمع آوری و ساماندهی کودکان کار و افراد بی خانمان باشد و در این راستا سازمان‌های مردم‌نهاد ظرفیت مناسبی دارند، افزود: واقعیت آن است که برای حمایت و مبارزه با چنین پدیده‌هایی، نیازمند همکاری تمامی دستگاههای ذیربط و تشکل‌های مردم نهاد هستیم.
شناسایی ۸۰ کودک کار در قزوین
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین از شناسایی ۸۰ کودک کار خیابانی در سطح این استان طی سال جاری خبر داد: بر اساس آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی مصوب تیرماه ۱۳۸۴ هیات وزیران، از نظر قانونی وظایف کلیه دستگاهها مشخص شده است .
بیدخام با بیان اینکه طی سالهای اخیر ۴۰۰ کودک خیابانی در سطح استان شناسایی شده اند، اظهار داشت : هم اکنون تعداد زیادی از این کودکان از چرخه خدمات حمایتی خارج شده اند.
وی با بیان اینکه سال گذشته ۲۱۲ کودک خیابانی تحت حمایت قرار گرفتند،یادآورشد: بیشتر این کودکان در سنین زیر ۱۸ سال و دارای خانواده‌های بد سرپرست بوده و اغلب با آسیبهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره مواجه هستند که والدین این کودکان را به کار مجبور می کنند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری قزوین گفت: بر اساس آخرین آمارها ۹۵ درصد کودکان کار و خیابان دارای خانواده بوده و شب‌ها را کنار خانواده هایشان سپری می‌کنند به همین دلیل نگاه به این کودکان بر اساس خانواده محوری است.
بیدخام یادآور شد: در حال حاضر کودکان کار و خیابانی در یک مرکز دولتی شبانه روزی و ۲ مرکز غیر دولتی مراکز حمایتی- آموزشی کودک و خانواده در شهرستان های قزوین و تاکستان تحت نظارت سازمان بهزیستی و با هدف کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از حضور و کار کودکان در خیابان مراقبت می شوند.
وی تاکید کرد: کودکان خیابانی با حضور در سطح شهر چهره ناخوشایندی را ایجاد کرده‌اند که این معضل نیاز به مدیریت دارد.
بیدخام با بیان اینکه تاسیس فضایی برای ارائه خدمات به کودکان کار توسط شهرداری در دستور کار قرار دارد، تصریح کرد: اقداماتی نیز در این زمینه انجام شده است و به زودی مرکز حمایت و توانمندسازی کودکان کار راه اندازی خواهد شد.
حل معضل کار کودکان، معادله چندوجهی
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قزوین گفت: کودکان کار برای کمک در تامین معاش خانواده، گاهی اوقات به همراه خانواده و یا با سرپرستی افراد دیگر به کار گرفته می شوند.
صدیقه ربیعی افزود: در مجموع، کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه و بهداشت به سر برده و همواره نیز در حال انجام کارهای خطرناک و سخت قرار دارند.
به گفته این مسئول امور اجتماعی، کودکان کار می توانند در برخی مواقع به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه ای اعم از سارقان یا باندهای توزیع مواد مخدر و عوامل ایجاد خانه های فساد نیز قرار گیرند.
ربیعی خاطرنشان کرد: بهره مند نبودن از آموزش، تحصیل و یا سایر مهارت های مورد نیاز زندگی توسط این قشر قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را به راحتی از آنان سلب کرده است.
وی با اشاره به اینکه به لحاظ حقوقی نیز کودکان از حقوق مشخص بهره مند بوده و استفاده از کار آنان به لحاظ اخلاقی زننده و تجاوز آشکار به حقوق آنها محسوب می شود، اضافه کرد: باید دستگاه های متولی برای رفع این معضل اجتماعی و ساماندهی آن اقدام لازم را به عمل آورند.
ربیعی ادامه داد: کودکان کار در همه استان‌ها وجود دارند اما حضور اتباع بیگانه غیرمجاز در استان قزوین و ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه آمار این دسته از کودکان را در استان افزایش داده است.
وی، مهاجرت افراد آسیب‌دیده به استان قزوین را از مهم‌ترین مشکلات این استان دانست و اظهار داشت: از آنجا که استان قزوین شاهراه ارتباطی کشور و نزدیک به استان‌های آسیب‌خیز است، این موضوع موجب شده تا افراد آسیب‌دیده به‌صورت خانوادگی و دسته‌جمعی به این استان مهاجرت کنند.
کودکان کار؛ قربانی فقر اقتصادی و فرهنگی
ربیعی با بیان این که فقر اقتصادی و فرهنگی از عوامل پررنگ ایجاد کودکان کار است، تصریح کرد: زمانی که کودکان و خانواده‌های آنان در سنین پایین عادت کردند که از روش‌های نادرست درآمد کسب کنند، خارج کردن آنان از این شرایط برای دستگاههای اجرایی سخت و دشوار است.
دبیر مرجع کنوانسیون حقوق کودک در قزوین گفت: مشکل اساسی ما در حوزه کودکان وجود خلاءهای قانونی و همچنین اجرایی نشدن قوانین موجود است، به طوری که در برخی موارد اصلا قانونی برای کودک وجود ندارد و یا قوانینی که موجود است به درستی اجرایی نمی‌شوند.
ربیعی همچنین آیین نامه ساماندهی کودکان کار را نیز یکی دیگر از قوانین کشور در خصوص حقوق کودک عنوان کرد و افزود: قانون برای هرکدام از دستگاه ها وظایفی را مشخص کرده اما در اجرای آنهادستگاه ها اهتمام لازم را برای اجرای بند به بند قانون ندارند.
وی اظهار داشت: نگاه حمایتی در حوزه کودکان نباید فقط به یک دستگاه خاص مربوط شود و لازم است که همه دستگاهها در کارگروهی با همین موضوع برای جامعه کودکان تصمیم بگیرند.
ربیعی در ادامه با اشاره به نقش شهرداری در حمایت از حقوق کودکان پرداخت و افزود: شهرداری به لحاظ امکان واگذاری اماکن شهری در راستای حمایت از حقوق کودکان نقش بسیار مهمی در این میان برعهده دارد و مجموعه مدیریت شهری و حتی اعضای شورای شهر نیز باید نگاه ویژه‌ای برای این گروه سنی لحاظ کنند.
وی به تاسیس کلینیک تخصصی حقوق کودکان در استان قزوین اشاره کرد و گفت: در حال حاضر کلینیک تخصصی حقوق کودکان در شهر قزوین راه اندازی شده و شهرداری با اختصاص مکان و کانون وکلای استان نیز با به کارگیری از وکلای حوزه کودک در این مرکز به آموزش شهروندی و همچنین ارائه مشاوره‌های تخصصصی می پردازد.
پیگیری های بی نتیجه برای ایجاد مکان نگهداری کودکان کار و خیابانی در قزوین
سخنگوی شورای اسلامی شهر قزوین، خواستار تعیین و تکلیف موضوع اختصاص مکانی برای کودکان کار و ارائه این لایحه از سوی شهرداری به شورای شهر قزوین شد.
مهدیه سادات قافله باشی با اشاره به تفاوت زاویه دید شهروندان عادی با کودکان کار، افزود: چراغ قرمز چهار راه اگر چه علامت خطر برای تردد خودروها به شمار رود اما فرصتی کوتاه برای کودکانی است که برای کسب درآمد به صف هستند.
وی با بیان اینکه شورای پنجم با رویکرد فرهنگی و اجتماعی برای کمک به کاهش آسیب های اجتماعی تلاش ها و برنامه ریزی های خوبی انجام داده است ،اظهار داشت: جلسات متعددی پیرامون اختصاص مکانی برای کودکان کار تشکیل شده؛ اما هنوز هیچ اقدامی در این راستا انجام نشده است.
وی، همچنین خواستار همکاری میان دستگاههای مرتبط در حوزه آسیبهای اجتماعی شد و تاکید کرد: باید تمام دستگاه های متولی به وظایف خود در حوزه کاهش آسیب های اجتماعی به درستی عمل کنند.
رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر قزوین ادامه داد: ساماندهی کودکان کار در استان سیکل معیوبی را طی می کند چرا که با وجود ورود دستگاه های مربوطه از جمله استانداری ، بهزیستی ، شهرداری ، نیروی انتظامی و سایر ارگانهای دولتی در این خصوص باز هم شاهد بازگشت این کودکان به کار در خیابان ها هستیم.
قافله باشی با اشاره به شروع فصل سرما خواستار توجه جدی به ساماندهی کودکان کار شد و افزود: باید میان کودکان کار و کودکان خیابانی تفکیک قائل شد و بعضا پذیرفت که بسیاری از افراد موفق امروز، کودکانی هستند که در دوران کودکی مشغول کار و تلاش بودند.
وی با اشاره به مخدوش شدن چهره شهر به دلیل حضور کودکان کار و متکدیان اظهار داشت: اگر قرار است معضلات اجتماعی را مدیریت کنیم باید از تمام توان موجود در این راستا بهره گرفت.
این عضو شورای اسلامی شهر قزوین هماهنگی و همراهی دستگاه های اجرای ذیربط را در راستای ساماندهی کودکان کار امری مهم در تحقق اهداف برشمرد و تصریح کرد: باید دستگاههای اجرایی از موازی کار دور باشند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا پیمانکاران پسماند شهرداری از زباله گردان کودک استفاده می کند ، افزود: پیمانکاران سازمان پسماند شهرداری حق استفاده از کودکان در جمع آوری زباله ندارند و به شدت با این موضوع برخورد می شود.
۸۴ کودک کار در بهزستی قزوین پذیرش شدند
مدیرکل بهزیستی قزوین نیز گفت: مراکز تحت پوشش این سازمان امسال ۸۴ کودک کار را پذیرش کردند که ۵۳ درصد آنها ایرانی و ۴۷ درصد از اتباع خارجی بوده‌اند.
علیرضا وارثی با بیان اینکه ۱۰ درصد از این کودکان دختر و بقیه پسر بوده اند،افزود: ۵۶ تن از این کودکان، خدمات روزانه حقوقی، تیمی، آموزشی و بهداشتی و درمانی دریافت کرده و ۲۸ کودک نیز به صورت شبانه روزی نگهداری شدند.
وی با اشاره به پیشینه فعالیت‌های بهزیستی در امور کودکان کار،اظهار کرد: دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۷۸ طرح پذیرش، تشخیص و جایگزینی مراکز ساماندهی و نگهداری کودکان خیابانی را به طور همزمان در ۱۰ استان تدوین و اجرا کرده و تا سال ۱۳۸۰ این مراکز را در تمام استان‌ها گسترش داد.
وارثی با اشاره به مراکز فعال استان در این زمینه، ادامه داد: یک مرکز دولتی شبانه روزی در شهر قزوین در سال ۱۳۷۹، یک مرکز حمایتی و آموزشی کودک و خانواده در شهرستان قزوین در سال ۱۳۹۵ و یک مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده در شهرستان تاکستان در سال ۱۳۹۷ افتتاح و راه‌اندازی شده است.
این مسوول تاکید کرد: این کودکان به روش های مختلف خود معرف، تیم های سیار از طریق اورژانس اجتماعی، مراجع قضایی و انتظامی و یا مردم در مراکز حمایتی بهزیستی پذیرش می شوند و به آنان خدمات مختلف روان شناسی و روانپزشکی، مددکاری، بهداشتی و درمانی و آموزشی ارایه می شود.
وی با اشاره به فعالیت یک مرکز حمایتی کودکان کار و یک مرکز شبانه روزی نگهداری کودکان کار در قزوین، افزود: دفتر امور آسیب دیدگان بهزیستی با هدف کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از کار کودکان، حمایت از حقوق این کودکان، بالا بردن کیفیت زندگی و سالم سازی شهر فعال است.
مدیرکل بهزیستی قزوین، سلامت جسم و آموزش این کودکان را ۲ موضوع بسیار مهم در حمایت از آنها عنوان کرد و گفت: به محض پذیرش این کودکان در مراکز حمایتی آزمایش های تشخیصی از جمله ایدز و هپاتیت برای آنها انجام می شود.
وی اظهار داشت: در حال حاضر بهزیستی استان قزوین، کودکان کار و خیابان را در یک مرکز دولتی شبانه روزی و ۲ مرکز غیر دولتی مراکز حمایتی- آموزشی کودک و خانواده در شهرستان های قزوین و تاکستان تحت نظارت سازمان با هدف کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی ناشی از حضور و کار کودکان در خیابان مورد مراقبت قرار داده است.
وارثی تصریح کرد: سازمان بهزیستی تلاش می کند تا به تناسب دلیلی که کودکان برای کار کردن راهی خیابان می شوند، حمایتی داشته باشد و خدمات تخصصی به کودکان و خانواده های آنان ارائه می کند.
