احداث راه اصلی قزوین - رحیم آباد - کلاچای که قرار بود این استان را به گیلان متصل کند، از همان ابتدا توسط فعالان زیست محیطی زیر سوال رفته و سوالات و پرسش‌های فراوانی را بدون پاسخ باقی گذاشت.
این راه به طول ۱۵۴ کیلومتر از روستای باراجین در استان قزوین به سمت گردنه کامان و شهر رازمیان در منطقه الموت عبور کرده و سپس با ادامه از روستاهای هیر و ویار به اشکورات، رحیم‌آباد و کلاچای در استان گیلان متصل می‌شود.
به گفته مسعود حق لطفی مدیر کل راه و شهرسازی استان قزوین برای این طرح که هم اکنون ۱۷ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، بالای ۵۰ میلیارد تومان هزینه شده است و با تکمیل آن علاوه بر صرفه جویی سالانه ۵۰ میلیون لیتر بنزین، فاصله بین ۲ استان قزوین به گیلان ۱۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر می‌شود.
اما مسئولان و فعالان زیست محیطی نظر دیگری دارند و معتقدند که احداث این طرح نه تنها هیچگونه دستاورد اقتصادی، عمرانی و اجتماعی ندارد، بلکه در ادامه سرمایه‌های طبیعی زیست محیطی را به نابودی کشانده و تبعات جبران ناپذیری بر جای می‌گذارد.
از بین رفتن گونه‌های زیستی و جانوری، تهدید دره نینه رود به عنوان یک زیستگاه بکر و طبیعی، احتمال نابودی چشمه طبیعی وگل، فرسایش و نابودی خاک و تهدید قلعه تاریخی لمبسر از عمده مواردی است که در حاشیه اجرای این طرح از سوی کارشناسان زیست محیطی عنوان شده است.
در میزگردی که با موضوع بررسی مسائل زیست محیطی این راه در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز قزوین برگزار شد، مسئولان و کارشناسان حوزه محیط زیست معتقد بودند که هیچ دلیل قانع کننده و منطقی برای احداث این راه وجود ندارد و باید راه قدیمی بهسازی و اصلاح شود.
نگرانی مردم از تخریب قلعه لمبسر، دره نینه رود و چشمه وگل
بخشدار الموت غربی در این میزگرد گفت: مردم ساکن در منطقه الموت از هرگونه اقدام در راستای توسعه استقبال می‌کنند و برخی معتقدند که احداث راه قزوین به کلاچای باعث ارزش افزوده زمین‌های آنها شده و برخی دیگر احداث این راه را باعث افزایش امکانات رفاهی می‌دانند.
سید مهدی قوامی افزود: سوال مردم الموت این است که آیا امکان بهسازی راه قدیمی موجود در این مسیر ممکن نبوده که برای احداث راه جدید اقدام شده است؟ بنده معتقدم برای پاسخ به این سوال باید نظر کارشناسان این حوزه را شنید، چون هم اکنون برای احداث راه اصلی بیش از ده‌ها میلیارد تومان هزینه شده و باید به درستی آن را تعیین تکلیف کرد.
وی به یکی از مصاحبه‌های خبری مدیرکل راه و شهرسازی در خصوص این راه اشاره کرد و گفت: در این مصاحبه عنوان شده بود که راه قزوین به کلاچای مسیر رفت و آمد بین ۲ استان قزوین و گیلان را ۱۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر کرده و باعث صرفه‌جویی سالانه ۵۰ میلیون لیتر سوخت می‌شود، اما با این حال من معتقدم که هر اقدامی اگر بعدها مشخص شود که با ضرر و زیان همراه است، باید متوقف شود و مطالعات بیشتری روی آن صورت گیرد.
این مسئول پیشنهاد داد: به جای احداث این راه، مسیر فعلی و قدیمی قزوین به کلاچای که از میزوج به سمت هودکان، چرشدره، خشکه در، قلعه، دره هیر و ویار عبور کرده و از غرب سپارده به کلاچای می‌رسد را از راه موشقین با ایجاد تونلی به سمت دره فلار هدایت کنند تا مسیر از تنگ دره به نزدیکی سرپل رازمیان رسیده و به جای عبور از هیر و ویار از ورگیل و میلک عبور نماید.
قوامی علت این تغییر مسیر را به خاطر دغدغه مردم در راستای آسیب دیدن قلعه تاریخی لمبسر عنوان کرد و گفت: امیدواریم کارشناسان میراث فرهنگی به این موضوع توجه کنند و تهدیدات قلعه را در حاشیه راه مورد ارزیابی قرار دهند، به هر حال بهتر است که به جای احداث راهی جدید پس از هیر و ویار، راه قبلی سپارده که بدون استفاده باقی مانده بکارگیری شود.
بخشدار الموت غربی به تهدیدات طبیعی در دره نینه رود اشاره کرد و گفت: جاده‌ای که هم اکنون در دست احداث قرار دارد، از دره نینه رود عبور می‌کند و در واقع، طبیعت دره نینه رود و چشمه وگل در معرض تهدید قرار گرفته و باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.
قوامی همچنین تصریح کرد: طبق برخی اظهارنظرها احداث راه قزوین به کلاچای، بیشتر از آنکه به نفع مردم الموت باشد، به نفع مسافران خارج از استان است که به نظرم باید ابعاد این راه را از نگاه مردم ساکن در این منطقه ارزیابی کرد و به نحو مطلوب به آن پاسخ داد.
وی با بیان اینکه باید اولویت‌ها در اجرای طرح‌های عمرانی مشخص شود، خاطرنشان کرد: باید همواره از خودمان بپرسیم که آیا ارزش دارد محیط زیست را تخریب کنیم تا چنین راهی احداث شود یا خیر؟ چون هم اکنون چندین راه از قزوین به گیلان و مازندران وجود دارد و اینکه فکر کنیم تنها راه قزوین به ۲ استان شمالی از منطقه الموت می‌گذرد، درست و منطقی به نظر نمی‌رسد.
امکان بهسازی و اصلاح راه قدیمی قزوین به کلاچای وجود ندارد
رییس اداره نظارت بر راه‌های اداره کل راه و شهرسازی قزوین در این میزگرد گفت: احداث راه اصلی قزوین به کلاچای نیازمند حریم ۷۰ متری است و راه فعلی از قزوین به کلاچای یک راه فرعی درجه ۲ محسوب می‌شود که متاسفانه در برخی نقاط مانند گردنه فلار شاهد جاده فرعی درجه سه با حریم حدود ۱۵ متری هستیم.
محمد مهدی اولیایی به وجود پیچ‌های نامناسب در جاده فعلی قزوین به کلاچای اشاره کرد و گفت: برخی از حریم‌ها در حوالی دره قزوین به کلاچای کم‌تر از ۱۵ متر است و مقیاس توپوگرافی و شرایط محیطی باعث می‌شود تا برای احداث راه اصلی از یک راه ویژه استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه مشاور طراح این مسیر برای احداث راه اصلی قزوین به کلاچای ۱۲ واریانت (مسیر ترسیم شده از نقطه شروع به نقطه پایان) را تعیین کرده است، اظهار داشت: در حال حاضر مسیر انتخاب شده بسیار کوتاه و کم هزینه است که طول آن به ۱۴۰ کیلومتر می‌رسد و کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند.
اولیایی در خصوص تهدیدات راه قزوین به کلاچای برای قلعه لمبسر و دره نینه رود، گفت: کارشناسان میراث فرهنگی از لحظه شروع کار به محل آمده و با تذکرات لازم مسیر را تغییر دادند و اکنون هیچ مشکلی با میراث فرهنگی وجود ندارد.
وی در خصوص دره نینه رود که مورد دغدغه محیط زیست واقع شده است، افزود:بدون این نقطه باید عملیات راهداری را به ارتفاع ۲ هزار و ۳۰۰ متری بالا ببریم که عملا در فصل سرما فعالیت راهداری غیر ممکن خواهد شد.
این مسئول تصریح کرد: در ارتفاع ۲ هزار و ۳۰۰ متری طول تونل به پنج تا ۶ کیلومتر می‌رسد که چنین تونلی تاکنون برای هیچ کدام از راه اصلی در کشور ساخته نشده و حتی مسائل نگهداری آن بسیار دشوار خواهد بود، به همین دلیل راهی که اکنون در دست احداث قرار دارد در ارتفاع پایین عملیاتی شده و طول تونل را به ۲ هزار و ۲۰۰ متر می‌رساند.
اولیایی با بیان اینکه احداث راه اصلی قزوین به کلاچای ۱۷ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، اظهار داشت: در حال حاضر مباحثی میان اداره کل راه و شهرسازی و محیط زیست مطرح شده تا بهترین راه از نظر کاهش خسارات زیست محیطی انتخاب شود.
وی گفت: باید تصریح کرد که اداره کل راه و شهرسازی تنها مرجع تصمیم گیرنده در خصوص ضرورت احداث راه قزوین به کلاچای نبوده است، بلکه این طرح بر اساس مصوبه هیات وزیران در سال ۹۲ به تصویب و اجرا درآمد.
رییس اداره نظارت بر راه‌های اداره کل راه و شهرسازی قزوین در خصوص انتخاب راه اصلی در منطقه الموت اظهار داشت: راه اصلی برای جذب ترافیک و اتصال ۲ مرکز استان به یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد و اگر قرار بود که مرکز استان قزوین به یک بخش متصل شود، همان راه فرعی کافی بود.
وی اضافه کرد: مردم این منطقه از راه فعلی و قدیمی شاکی هستند و بارها شده که به مسیر رجایی دشت و رازمیان معترض شده‌اند که به علت پایین بودن مشخصات فنی امکان تردد با سرعت بیش از ۴۰ کیلومتر وجود ندارد.
اولیایی با بیان اینکه احداث راه اصلی قزوین به کلاچای برای ۲ منطقه الموت شرقی و غربی مفید است، اظهار داشت: مکان عبور و اتصال این راه طوری تعبیه شده که بین رازمیان و رجایی دشت قرار گرفته و مردم هر ۲ منطقه الموت شرقی و غربی از آن بهره‌مند می‌شوند.
وی به نظر مشاور طرح مبنی بر اصلاح و بهسازی راه موجود اشاره کرد و گفت: منظور مشاور اصلاح و بهسازی راه موجود در حوزه گیلان است چون در محدوده استان قزوین به علت شیب و طول زیاد به هیچ عنوان امکان استفاده از راه موجود به عنوان راه اصلی میسر نیست و در صورت امکان با صرف هزینه بالا و تخریب بیشتر محیط زیست همراه خواهد بود.
اولیایی به حفظ راه موجود در کنار احداث راه اصلی اشاره کرد و گفت: راه فعلی و قدیمی پس از تکمیل راه اصلی دست نخورده باقی می‌ماند و مردم اهالی زرشک و کامان می‌توانند در کنار راه اصلی در صورت ضرورت از این راه استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرد: امکان اصلاح و بهسازی راه موجود در استان گیلان فراهم است و طی مطالعاتی که صورت گرفته، راه موجود گیلان برای بهسازی به ۱۲۰ میلیارد تومان هزینه نیاز دارد، اما فعلا شرایط بهسازی برای راه فعلی در قزوین میسر نیست و ما به ناچار باید به احداث راه جدید اقدام کنیم.
کاهش فاصله بین قزوین و گیلان اشتباه است؛ بهترین گزینه بهسازی راه قدیمی
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین در این میزگرد اظهار داشت: احداث راه قزوین به کلاچای در سال ۸۶ مطرح و در همان بازه زمانی اعلام شد که یک گزارش یکپارچه از وضعیت زیست محیطی انجام شود و در قالب سند آمایشی ابلاغ گردد.
عبدالحسین مظفری افزود: مساله مهم اینجاست که استان قزوین با احداث این راه می‌خواهد به کدام نقطه دسترسی داشته باشد؟ به مرکز استان گیلان یا یک بخش روستایی؟ در یک نظر سنجی عمومی که صدا و سیما مرکز استان برای این راه تدارک دید، تنها یک تا ۲ درصد شهروندان با احداث راه اصلی قزوین به گیلان از مسیر الموت موافقت کردند و نتیجه این شد که راه موجود با برخی اصلاحات مورد استفاده قرار گیرد.
وی هدف احداث راه قزوین به کلاچای به منظور اتصال ۲ استان قزوین به گیلان با فاصله کم را بدون منطق عنوان کرد و گفت: فاصله رشت به عنوان مرکز استان گیلان تا قزوین از طریق آزادراه حدودا ۱۷۵ کیلومتر است و این درحالی است که فاصله بین قزوین تا رشت از طریق احداث راه جدید در منطقه الموت به بالای ۲۰۰ کیلومتر می‌رسد که اتفاقا فاصله بین ۲ استان را دورتر می‌کند.
مظفری همچنین گفت: اینکه گفته می‌شود احداث راه قزوین به کلاچای میان ۲ منطقه الموت غربی و شرقی قرار داده شده تا تمام مردم الموت از آن استفاده کنند، توجیه پذیر نیست، چون اگر قرار بود از ابتدا این اقدام صورت گیرد، چرا احداث راه قزوین به تنکابن عملیاتی شد؟ درحالی که می‌توانست از همان ابتدا هر ۲ طرح در یک پروژه عملیاتی شوند.
این مسئول خاطرنشان کرد: در عملیات احداث راه قزوین به کلاچای، منابعی را از دست می‌دهیم که جایگزینی ندارند و جابه‌جایی خاک در این منطقه می‌تواند به اثرات جبران ناپذیری در آینده منجر شود که بهتر بود از همان ابتدا چنین راهی برای دسترسی استان گیلان به قزوین هرگز مطرح نمی‌شد.
تخریب اورس و برخی گونه‌های جانوری
رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین در این میزگرد گفت: دلیل اینکه منطقه الموت در سال ۹۶ توسط شورای عالی محیط زیست، جزو مناطق حفاظت شده محسوب شد، حساسیت مسائل زیست محیطی در این مناطق بود.
صادق خسروی افزود: وجود گونه‌های مختلف کل، بز، سیاه گوش و پلنگ به همراه پوشش گیاهی اورس (یکی از چهارگونه سوزنی برگ ایران) شرایطی را فراهم کرده تا عملیات راهداری به ضرر این منطقه تمام شود.
خسروی اضافه کرد: از سال ۸۶ که طرح احداث جاده قزوین به کلاچای اعلام شد و در سال ۹۳ و ۹۷ در مناطق بکر زیست محیطی آغاز گردید، حساسیت‌های زیست محیطی در استان افزایش یافت.
وی افزود: این درحالی است که راه‌های قبلی نیز به اندازه کافی به محیط زیست الموت آسیب زده بودند و حتی شاهد تخریب گونه‌های گیاهی اورس و برخی گونه‌های جانوری بودیم، اما اکنون به دلایل نامعلومی راه قدیمی بی‌معنی شده و نیاز به راه جدید احساس می‌شود.
این مسئول تاکید کرد: پیشنهاد حفاظت محیط زیست این است که یک مشاور قوی زیست محیطی برای عبور راه از مسیر البرز به کارگیری شود که تاکنون در استان محقق نشده است.
خسروی خاطرنشان کرد: متاسفانه با اینکه مخالفت‌های بسیاری در خصوص عبور از نینه رود در همان ابتدای طرح عنوان شده است، اما مشاور با گذشت چند سال هنوز اصرار دارد که احداث راه باید از این منطقه باشد و هیچ تغییری در مسیر ایجاد نکرده است.
راه قزوین به کلاچای و معضل پیش فروش زمین‌های حاشیه طرح
مشاور زیست محیطی استاندار قزوین در این میزگرد اظهار داشت: مسئولان استان باید یکبار برای همیشه پاسخ دهند که دلیل احداث راه اصلی قزوین به کلاچای چیست و چرا راه قدیمی به کنار گذاشته شده است؟
طاهره پرهیزکاری افزود:در تمام کشورهای توسعه یافته هنگامی که در طول مسیری به یک جزیره ۱۰۰ متر مربعی با طبیعت بکر می‌رسند، هزینه‌های بسیاری صرف می‌شود تا جزیره دست نخورده باقی بماند، درحالی که در استان قزوین به خاطر لابی‌گری برخی مسئولان وقت و عده‌ای الموتی، بودجه‌ای صرف می‌شود تا یک راه در دل محیط زیست آغاز به کار شده و بدون توجیه در دستور کار قرار گیرد.
پرهیزکاری افزود: احداث راه اصلی قزوین به کلاچای در منطقه الموت تبعات اجتماعی مختلفی با خود به همراه داشته است و هم اکنون بسیاری از بومیان منطقه زمین‌های حاشیه جاده را پیش فروش کرده‌اند.
این مسئول گفت:این نوع تبعات منفی باعث می‌شود که حتی در صورت بدون تهدید بودن این راه برای محیط زیست، خود مردم این منطقه به دنبال کسب سود و منفعت اقتصادی رفته و در مسیر غارت محیط زیست گام بردارند.
وی تاکید کرد:طبق نامه‌ها و اسناد موجود، اداره کل راه و شهرسازی استان در فاز اول هیچ نوع مطالعه EIA (ارزیابی اثرات زیست‌محیطی) در رابطه با این طرح انجام نداده و اگر چنین بود، همان سال ۸۶ کارگروهی متشکل از مدیران و مسئولان دستگاه‌های استان به آن اشاره می‌کردند.
پرهیزکاری اصلاح راه‌های روستایی را با اولویت بیشتری نسبت به احداث راه قزوین به کلاچای عنوان کرد و گفت: اگر اداره کل راهداری به فکر توسعه راه در مناطق روستایی است، چرا هنوز خیلی از راه‌های روستایی در منطقه الموت از داشتن راه مناسب محروم هستند؟ انتظار ما این است که به جای صرف هزینه کلان برای احداث راه قزوین به کلاچای، نگاه مدیریتی به سمت راه‌های روستایی متمرکز شود.
این فعال زیست محیطی خاطر نشان کرد: در تمام کشورهای توسعه یافته برای احداث یک راه حساس و مهم در مناطق محروم معمولا به گونه‌ای اقدام می‌شود که کمترین آسیب به محیط وارد شود، درحالی که خاک‌ریزی و خاک‌برداری در این منطقه نشان داده که چندان اقدام مناسبی در این میان صورت نگرفته و اوضاع به ضرر محیط زیست است.
سازمان حفاظت محیط زیست مخالف راه قزوین به کلاچای است
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین نیز در این میزگرد گفت: برابر ماده ۱۹۲ برنامه پنجم توسعه، همه دستگاه‌ها موظف هستند در مرحله مکان یابی و امکان سنجی طرح‌های عمرانی، مسائل زیست محیطی را ارزیابی کرده و نظر سازمان محیط زیست را اخذ کنند، با این حال بررسی پرونده‌ها نشان می‌دهد که برای احداث راه قزوین به کلاچای چنین اتفاقی نیفتاده است.
حسن عباس نژاد افزود: سازمان حفاظت محیط زیست هیچ مخالفتی با احداث راه ندارد، اما به شرطی که توسعه متوازن رعایت شده باشد.
این مسئول گفت: سوال ما این است که چرا باید با وجود راه فعلی و مسیر قزوین به تنکابن که در فاصله ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری این طرح قرار دارد، راه جدیدی احداث شود؟ آیا هدف، مدیریت بحران یا موضوع پدافندی و جمعیتی بوده که خواستار احداث راهی به این شکل شده‌ایم؟ همه این ابهامات ادامه طرح را توجیه ناپذیر می‌کند.
وی با بیان اینکه منطقه الموت با پدیده فرسایش خاک مواجه است، اظهار داشت: این منطقه مستعد رانش زمین هستند و علیرغم اینکه مسئولان استان نامه‌های رسمی و غیر رسمی ارسال می‌کنند که احداث راه قزوین به کلاچای باید متوقف شود و حتی مشاور طرح نیز بهترین گزینه را اصلاح و بهسازی راه قدیمی اعلام کرده، اما هنوز اقدامی برای توقف این طرح صورت نگرفته است.
عباس نژاد تشریح کرد: تخریب عرصه‌های طبیعی، تهدید چشمه وگل و تنوع گیاهی و جانوری تنها بخشی از زیان‌های احداث این راه در منطقه الموت است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی گفت: به نظر من بهتر بود که راه قدیمی از نظر شیب و همچنین مقیاس فنی مورد بهسازی قرار می‌گرفت و منطقه الموت از تهدیدات زیست محیطی مصون می‌ماند.
این مسئول با بیان اینکه منابع طبیعی و ذخایر ژنیتیکی منطقه الموت به علت احداث راه قزوین به کلاچای در معرض تهدید قرار دارند، خاطرنشان کرد: بهتر بود هزینه‌ای که اکنون برای ایجاد حریم ۷۰ متری صرف می‌شود، در همین جاده فعلی هزینه می‌شد و با بهسازی راه موجود کمترین آسیب به محیط زیست اتفاق می‌افتاد.
عباس نژاد همچنین گفت:من با این عبارت که هیات وزیران ضرورت احداث جاده را تصویب کرده است، مخالف هستم، چون هیات وزیران هرگز قبول نمی‌کند که برای احداث یک جاده محیط زیست تخریب شود.
مدیر کل حفاظت محیط زیست یادآور شد: در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست کشور با تکمیل این طرح مخالف است و تاکید شده که بهسازی راه موجود به عنوان آخرین راه مورد اجرا و عملیاتی شدن قرار گیرد.
درحالی که مسئولان و فعالان زیست محیطی در استان معتقدند که به جای احداث راه اصلی قزوین به کلاچای به بهسازی و اصلاح راه قدیمی باید اقدام کرد، اما برخی مسئولان دیگر استانی بر این باورند که صرف هزینه زیاد در این راه باعث می‌شود تا تکمیل آن پیش رفته و طرح به سرانجام برسد.
