ایسنا منطقه قزوین، یادداشت مهمان، منوچهر کلهر دکتری علوم تربیتی و استاد بازنشسته دانشگاه فرهنگیان قزوین، در تهیه سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کوشش شده است تا با الهام از اسناد بالادستی و بهره‌گیری از ارزش‌های بنیادین آن‌ها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشم‌انداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق 1404 هجری شمسی تبیین شود.
سند تحول بنیادین در نظام آموزش‌وپرورش که در سال 1391 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، مبتنی بر آرمان‌های نظام اسلامی بر پایه برنامه چشم‌اندازی که در افق 1404، ترسیم‌گر ایرانی توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویتی اسلامی انقلابی، الهام‌بخش جهان اسلام همراه با تعامل سازنده و مؤثر در عرصه روابط بین‌المللی است.
نقش آموزش‌وپرورش در رشد همه‌جانبه شخصیت سرمایه‌های انسانی، با اهداف متعالی و برنامه‌های مدون برای این منظور، بی‌بدیل و پراهمیت دیده شده است، با اینکه در چهار دهه گذشته تلاش‌های زیاد و قابل‌تقدیری از سوی آموزش‌وپرورش به‌عمل‌آمده، اما هنوز آموزش‌وپرورش با چالش‌های جدی روبه‌رو است و برونداد آن انتظارات مردم را برآورده نکرده و پاسخگوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نیست؛ نارسایی‌های موجود از یک طرف و ترسیم ایران توسعه یافته در افق 1404 از سوی دیگر، سبب تهیه سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت شده است.
برای تحقق اهداف سند تحول بنیادین، نقش معلم (مربی) به‌عنوان هدایت‌کننده و اسوه‌ای امین و بصیر در فرآیند تعلیم و تربیت و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی است (گزاره‌های ارزشی، بند 7 سند). با توجه به این تأکید، ضرورت دارد این مهم مورد توجه و مطالعه قرار گیرد و شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان براساس انتظارات تعیین شده بازیابی و تقویت شود.
از این رو، هدف این نوشته مشخص کردن شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان از منظر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران است، برای این منظور، از روش تحلیل محتوای استقرایی استفاده شد، در این باره، کلیه محتوای سند پس از کدگذاری باز، کدگذاری محوری، مقوله‌بندی و تعیین شاخص‌ها موردنظر قرار گرفته شد.
نگاه اجمالی بر شایستگی‌های تعیین‌شده برای معلمان در چند کشور
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان در انگلستان تجربیات و ارزش‌های حرفه‌ای دانش حرفه‌ای و درک و فهم دانش آموزان تدریس مؤثر
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان در کشور آمریکا دانش مربوط به محتوای درس دانش مربوط به بهبود و یادگیری دانش‌آموز تطبیق دادن آموزش با نیازهای یکایک فراگیران استفاده از راهبردهای چندگانه آموزشی مهارت‌های اداره کلاس و ایجاد انگیزه در دانش آموزان مهارت‌های ارتباطی مهارت در برنامه‌ریزی آموزشی ارزیابی یادگیری دانش آموزان مسئولیت‌پذیری و تعهد حرفه‌ای فعالیت‌های گروهی
استانداردهای حرفه‌ای برای معلمان استرالیا دانش حرفه‌ای محتوای و نحوه آموزش آن تمرین حرفه‌ای ایجاد و حفظ محیط یادگیری حمایتی و ایمن ارزیابی، ارائه بازخورد و گزارش در مورد یادگیری دانش آموزان توسعه‌ای حرفه‌ای خود و مشارکت در برنامه‌های مرتبط
شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان در سنگاپور در ســنگاپور صلاحیت‌های حرفهٔ معلمی به پنج بخش زیر تقسیم می‌شود: رشد همه‌جانبهٔ کودک تسلط بر موضوع تدریس خود کار با دیگران، اطلاع‌رسانی به والدین درزمینهٔ ای فعالیت‌ها، پیشرفت‌های دانش آموزان و خط‌مشی‌های آموزشی، در نظر گرفتن والدین به‌عنوان همکاران آموزشی شــناخت خود و دیگران، داشــتن درک درســت از توانایی‌ها و ضعف‌های خــود در جنبه‌های مختلف، برخورداری از هوش هیجانی مناسب نفوذ بر ذهن‌ها و قلب‌ها
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان کانادا
ارزش‌ها: ارزش‌های انسانی و دمکراسی- تجارب راهبردهای آموزشی و نظریه‌های یادگیری
-دانش: معلمی محتوای دروس روش‌های تدریس مراکز یادگیری
مهارت‌ها: اجرای وظایف تعیین‌شده در کلاس درس - دیریت کلاس درس به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات ارزشیابی مواجهه با چالش‌ها
توانایی: عمل مؤثر- عمل حرفه‌ای ارتباطات میان فردی
ویژگی‌های حرفه‌ای معلمان در قرن 21 ازنظر یونسکو
ارزش‌های یادگیرنده محور: یکدلی اعتقاد بر این است که همه بچه‌ها می‌توانند یاد بگیرد تعهد به پرورش پتانسیل در هر کودک ارزیابی متنوع
هویت معلم: هداف برای استانداردهای بالا- اطلاعات تلاش برای یادگیری تلاش برای بهبود مشارکت در تصمیمات مدرسه سازگاری و انعطاف‌پذیر اخلاقی حرفه‌ای گری
خدمات به حرفه و جامعه: یادگیری همکاری و تمرین ایجاد کارآموزی و مربیگری مسئولیت اجتماعی و مشارکت والدین
مهارت‌ها:
مهارت‌های تفکر مهارت‌های آموزشی مهارت‌های مدیریتی مهارت‌های خودمختاری مهارت‌های ارتباطی مهارت‌های نرم‌افزاری مهارت‌های فنی مهارت‌های نوآوری و کارآفرینی مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
دانش: درباره خود- شاگرد جامعه محتوای موضوع آموزش‌وپرورش بنیاد آموزشی و سیاست‌های برنامه تحصیلی سواد چند فرهنگی آگاهی جهانی آگاهی محیط‌زیست
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان ایران براساس سند تحول بنیادین
در فصل اول این ســند تحت عنوان «بیانیه ارزش‌ها» دو گزاره مهم به شرح زیر آمده است. گــزاره هفت نقش معلم به‌عنوان هدایت‌کننده و اسوه امین و بصیر در فرایند تعلیم و تربیت و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور از اهمیتی به سزای برخوردار است.
گزاره 12 منزلت علم نافع، هدایتگر و توانمند ساز و مقام و جایگاه عالم و معلم باید بیش‌ازپیش توجه شود. راهــکار 2/10. تقویت انگیزه ارتقای شغلی در آنان براساس نظام معیار اسلامی، راهکار 3/11. ادامه تحصیل با توجه به رتبه‌بندی معلمان؛ راهکار 3/11. آموزش‌های ضمن خدمت و راهکار 6/11. ارتقای توانمندی‌های معلمان به‌صراحت موردتوجه قرارگرفته است. یافته‌های تحلیل محتوای سند تحول بنیادین نشان می‌دهد که تهیه‌کنندگان سند، مهارت حرفه‌ای معلمان را موردنظر قرار داده‌اند.
نتیجه بررسی شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان براساس سند تحول بنیادین به شرح زیر است.
1- اخلاق حرفه‌ای و ارزش‌ها: ایمان به خدای یکتا اعتقاد به دین مبین اسلام صلاحیت‌های دینی و اخلاقی- انقلابی صلاحیت‌های شــخصیتی تعامل با نهادهای علمی و پژوهشی هدایت‌کننده
2-دانش (علم نافع): ارتقای علمی و تربیتی معلمان و تقویت انگیزه‌های شغلی رویکرد آموزش تخصصی و حرفه‌ای یادگیری مداوم
3-مهارت‌ها: هدایت‌گری ارتقای توانمندی‌های معلمان، پژوهشگری
4-توسعه حرفه‌ای: پژوهش توانمند ساز افزایــش توانمندی‌های حرفه‌ای، شرکت در دوره‌های ضمن خدمت
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که محتوای سند تحول بنیادین تمام شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان را در بر ندارد (نگارنده 10 شاخص را اعتباریابی کرده است). علاوه بر آن، تفاوت اساسی در مؤلفه‌های شاخص ارزش‌هاست که اغلب مطالعات قبلی آن را نادیده و یا به‌صورت عینی موردنظر قرار داده‌اند، محتوای شاخص ارزش‌ها در سند تحول بنیادین بیشتر جنبه عقیدتی مانند آنچه مربوط به صلاحیت‌های عمومی نه حرفه‌ای را دارد.
علاوه بر عدم‌جامعیت در شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای، کیفی بودن شاخص ارزش‌ها، غیرقابل سنجش و تفسیرپذیری این شاخص با توجه به مؤلفه‌های آن به‌دشواری برای تعریف، ارزیابی و بهسازی در معلمان برای آن اتفاق‌نظر به وجود خواهد آمد و تا حدودی متکی بر نظرات اشخاص و استاندارد ناپذیر است.
از طرف دیگر، جمع‌بندی رویکردهای عمده‌ای که تاکنون مبنای ارائه الگوهای صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان قرارگرفته‌اند، شامل رویکرد معلم محور که با تکیه به مبانی معرفتی (روان‌شناختی، جامعه‌شناختی، تربیتی و مدیریتی)، اصالت ارزش را در ذات و کنه معلم جست‌وجو می‌کند و تعالی فردی معلم را اصل و ناظر بر ارتقای کیفیت آموزش می‌انگارد که شاخص‌های عمده آن عبارت‌اند از دانش، مهارت، مسئولیت‌پذیری، اثربخشی، یادگیری
رویکرد دانش‌آموز محور که اصالت ارزش را در بستر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان براساس برونداد آموزشی می‌جوید که عمده‌ترین شاخص‌های آن عبارت‌اند از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، نظرسنجی، والدین، توسعه حرفه‌ای برای مقایسه عملکرد معلمان.
رویکرد موضوع محور: این رویکردی مبتنی بر مبانی معرفتی علوم تربیتی و دانش ارزیابی روز که اصالت ارزش را در پرداخت به مقوله تعلیم و بازرسانی آموزشی می‌جوید، مهم‌ترین شاخص‌های این رویکرد برای صلاحیت‌های حرفه‌ای عبارت‌اند از: ارزیابی وظیفه محور، ارزیابی صلاحیت حرفه‌ای (مکانیکی) به‌عبارت‌دیگر در این رویکرد نقش معلم انتقال‌دهنده دانش تعیین‌شده طبق استانداردها است.
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، علی‌رغم توجه به ویژگی‌های دانش آموزان، نقش معلم را مهم‌ترین و معلم محوری را پررنگ‌تر از سایر رویکردها در نظر گرفته است. این در حالی است که اغلب رویکردهای طراحی آموزشی در دنیا مبتنی بر نیاز دانش آموزان و جامعه و چالش‌های جهانی مانند محیط‌زیست، حقوق بشر و ... ارائه می‌شود.
واقعیت این است که امروزه اغلب دانش آموزان به منابع زیاد برای یادگیری و توسعه همه‌جانبه شخصیت خود دسترسی دارند و به نظر می‌رسد اغلب آن‌ها با وجود حساسیت و اهمیت شغل معلمی در جامعه، معلمان را الگو اسوه خود برای سبک زندگی موردنظر قرار نمی‌دهند.
معلمی یک حرفه است و صلاحیت‌های هر حرفه به‌عنوان یک شغل و حرفه مشخص است، در عین حال، یادگیری و تجارب نامنظم افراد و تأثیر عوامل مختلف بیرونی در شخصیت و سبک زندگی دانش آموزان در کنترل مدرسه نیست، نگاه سنتی به نقش معلم، به‌عنوان یگانه دانایی یاد دهنده، با توسعه دانش بشری و ابزارهای اشاعه آن در سرتاسر جهان با تنوع و جلوه‌های هنری در سایه نرم‌افزارهای فن‌آوری در سرتاسر زمان برای استفاده گسترده است. به همین ترتیب تنوع سبک زندگی و دسترسی مشاهده و مطالعه آسان آن‌ها، درست و یا نادرست، انتخاب‌های متنوع و متعددی به‌جز معلم را در اختیار داش آموزان قرار داده است.
تأکید بیش از سهم معلم در تحقق حیات طیبه اندکی غیرواقع‌بینانه جلوه می‌کند. آموزش‌وپرورش و معلمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین اولویت متناسب‌سازی با اهداف انقلاب و بازسازی و به سازی بودند، گزینش، تهیه دانش محتوایی، تأمین مدرسان دوره‌های آموزش معلمان و مدیریت آموزشی با حساسیت زیاد و مبتنی بر اهداف انقلاب اسلامی دنبال می‌شد.
آسیب‌شناسی و ارزیابی کاستی‌ها در حوزه تربیت با موردنظر قرار دادن سهم هر یک از عوامل درونی و بیرونی تأثیرگذار بر نظام آموزشی اعم رویکرد سیاسی، اقتصادی دولت‌ها، فرهنگ جامعه، فضای آموزشی، معلم، برنامه‌ریزی درسی، روش‌های مدیریت کلاس، روش‌های ارزشیابی و ... جامعیت واقع‌بینانه بودن سند را حداقل در این باره تضمین می‌کند.
در نهایت کار معلم طراحی و خلق شرایط یادگیری همراه بافضیلت‌های اخلاقی، انسانی و فرهنگی است، برای این منظور ضمن داشتن رویکردی مثبت و دغدغه و شوق تربیت برای توسعه همه‌جانبه آینده‌سازان، لازم است به‌طور بسنده از صلاحیت‌های دانشی، نگرشی و مهارتی برخوردار باشند، این مهم را حل مسائل انگیزشی و بهداشتی معلمان تسهیل می‌کند.
امید آن‌که در افق 1404 شاهد زندگی نسبتاً پاک در سایه تلاش همه ارکان نظام و نظام آموزشی به‌ویژه آموزش‌وپرورش باشیم.
انتهای پیام
انتهای پیام سند تحول بنیادین در نظام آموزش‌وپرورش که در سال 1391 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، مبتنی بر آرمان‌های نظام اسلامی بر پایه برنامه چشم‌اندازی که در افق 1404، ترسیم‌گر ایرانی توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویتی اسلامی انقلابی، الهام‌بخش جهان اسلام همراه با تعامل سازنده و مؤثر در عرصه روابط بین‌المللی است.
نقش آموزش‌وپرورش در رشد همه‌جانبه شخصیت سرمایه‌های انسانی، با اهداف متعالی و برنامه‌های مدون برای این منظور، بی‌بدیل و پراهمیت دیده شده است، با اینکه در چهار دهه گذشته تلاش‌های زیاد و قابل‌تقدیری از سوی آموزش‌وپرورش به‌عمل‌آمده، اما هنوز آموزش‌وپرورش با چالش‌های جدی روبه‌رو است و برونداد آن انتظارات مردم را برآورده نکرده و پاسخگوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نیست؛ نارسایی‌های موجود از یک طرف و ترسیم ایران توسعه یافته در افق 1404 از سوی دیگر، سبب تهیه سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت شده است.
برای تحقق اهداف سند تحول بنیادین، نقش معلم (مربی) به‌عنوان هدایت‌کننده و اسوه‌ای امین و بصیر در فرآیند تعلیم و تربیت و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی است (گزاره‌های ارزشی، بند 7 سند). با توجه به این تأکید، ضرورت دارد این مهم مورد توجه و مطالعه قرار گیرد و شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان براساس انتظارات تعیین شده بازیابی و تقویت شود.
از این رو، هدف این نوشته مشخص کردن شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان از منظر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران است، برای این منظور، از روش تحلیل محتوای استقرایی استفاده شد، در این باره، کلیه محتوای سند پس از کدگذاری باز، کدگذاری محوری، مقوله‌بندی و تعیین شاخص‌ها موردنظر قرار گرفته شد.
نگاه اجمالی بر شایستگی‌های تعیین‌شده برای معلمان در چند کشور
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان در انگلستان تجربیات و ارزش‌های حرفه‌ای دانش حرفه‌ای و درک و فهم دانش آموزان تدریس مؤثر
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان در کشور آمریکا دانش مربوط به محتوای درس دانش مربوط به بهبود و یادگیری دانش‌آموز تطبیق دادن آموزش با نیازهای یکایک فراگیران استفاده از راهبردهای چندگانه آموزشی مهارت‌های اداره کلاس و ایجاد انگیزه در دانش آموزان مهارت‌های ارتباطی مهارت در برنامه‌ریزی آموزشی ارزیابی یادگیری دانش آموزان مسئولیت‌پذیری و تعهد حرفه‌ای فعالیت‌های گروهی
استانداردهای حرفه‌ای برای معلمان استرالیا دانش حرفه‌ای محتوای و نحوه آموزش آن تمرین حرفه‌ای ایجاد و حفظ محیط یادگیری حمایتی و ایمن ارزیابی، ارائه بازخورد و گزارش در مورد یادگیری دانش آموزان توسعه‌ای حرفه‌ای خود و مشارکت در برنامه‌های مرتبط
شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان در سنگاپور در ســنگاپور صلاحیت‌های حرفهٔ معلمی به پنج بخش زیر تقسیم می‌شود: رشد همه‌جانبهٔ کودک تسلط بر موضوع تدریس خود کار با دیگران، اطلاع‌رسانی به والدین درزمینهٔ ای فعالیت‌ها، پیشرفت‌های دانش آموزان و خط‌مشی‌های آموزشی، در نظر گرفتن والدین به‌عنوان همکاران آموزشی شــناخت خود و دیگران، داشــتن درک درســت از توانایی‌ها و ضعف‌های خــود در جنبه‌های مختلف، برخورداری از هوش هیجانی مناسب نفوذ بر ذهن‌ها و قلب‌ها
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان کانادا
ارزش‌ها: ارزش‌های انسانی و دمکراسی- تجارب راهبردهای آموزشی و نظریه‌های یادگیری
-دانش: معلمی محتوای دروس روش‌های تدریس مراکز یادگیری
مهارت‌ها: اجرای وظایف تعیین‌شده در کلاس درس - دیریت کلاس درس به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات ارزشیابی مواجهه با چالش‌ها
توانایی: عمل مؤثر- عمل حرفه‌ای ارتباطات میان فردی
ویژگی‌های حرفه‌ای معلمان در قرن 21 ازنظر یونسکو
ارزش‌های یادگیرنده محور: یکدلی اعتقاد بر این است که همه بچه‌ها می‌توانند یاد بگیرد تعهد به پرورش پتانسیل در هر کودک ارزیابی متنوع
هویت معلم: هداف برای استانداردهای بالا- اطلاعات تلاش برای یادگیری تلاش برای بهبود مشارکت در تصمیمات مدرسه سازگاری و انعطاف‌پذیر اخلاقی حرفه‌ای گری
خدمات به حرفه و جامعه: یادگیری همکاری و تمرین ایجاد کارآموزی و مربیگری مسئولیت اجتماعی و مشارکت والدین
مهارت‌ها:
مهارت‌های تفکر مهارت‌های آموزشی مهارت‌های مدیریتی مهارت‌های خودمختاری مهارت‌های ارتباطی مهارت‌های نرم‌افزاری مهارت‌های فنی مهارت‌های نوآوری و کارآفرینی مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
دانش: درباره خود- شاگرد جامعه محتوای موضوع آموزش‌وپرورش بنیاد آموزشی و سیاست‌های برنامه تحصیلی سواد چند فرهنگی آگاهی جهانی آگاهی محیط‌زیست
صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان ایران براساس سند تحول بنیادین
در فصل اول این ســند تحت عنوان «بیانیه ارزش‌ها» دو گزاره مهم به شرح زیر آمده است. گــزاره هفت نقش معلم به‌عنوان هدایت‌کننده و اسوه امین و بصیر در فرایند تعلیم و تربیت و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریت‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور از اهمیتی به سزای برخوردار است.
گزاره 12 منزلت علم نافع، هدایتگر و توانمند ساز و مقام و جایگاه عالم و معلم باید بیش‌ازپیش توجه شود. راهــکار 2/10. تقویت انگیزه ارتقای شغلی در آنان براساس نظام معیار اسلامی، راهکار 3/11. ادامه تحصیل با توجه به رتبه‌بندی معلمان؛ راهکار 3/11. آموزش‌های ضمن خدمت و راهکار 6/11. ارتقای توانمندی‌های معلمان به‌صراحت موردتوجه قرارگرفته است. یافته‌های تحلیل محتوای سند تحول بنیادین نشان می‌دهد که تهیه‌کنندگان سند، مهارت حرفه‌ای معلمان را موردنظر قرار داده‌اند.
نتیجه بررسی شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان براساس سند تحول بنیادین به شرح زیر است.
1- اخلاق حرفه‌ای و ارزش‌ها: ایمان به خدای یکتا اعتقاد به دین مبین اسلام صلاحیت‌های دینی و اخلاقی- انقلابی صلاحیت‌های شــخصیتی تعامل با نهادهای علمی و پژوهشی هدایت‌کننده
2-دانش (علم نافع): ارتقای علمی و تربیتی معلمان و تقویت انگیزه‌های شغلی رویکرد آموزش تخصصی و حرفه‌ای یادگیری مداوم
3-مهارت‌ها: هدایت‌گری ارتقای توانمندی‌های معلمان، پژوهشگری
4-توسعه حرفه‌ای: پژوهش توانمند ساز افزایــش توانمندی‌های حرفه‌ای، شرکت در دوره‌های ضمن خدمت
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که محتوای سند تحول بنیادین تمام شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان را در بر ندارد (نگارنده 10 شاخص را اعتباریابی کرده است). علاوه بر آن، تفاوت اساسی در مؤلفه‌های شاخص ارزش‌هاست که اغلب مطالعات قبلی آن را نادیده و یا به‌صورت عینی موردنظر قرار داده‌اند، محتوای شاخص ارزش‌ها در سند تحول بنیادین بیشتر جنبه عقیدتی مانند آنچه مربوط به صلاحیت‌های عمومی نه حرفه‌ای را دارد.
علاوه بر عدم‌جامعیت در شاخص‌های صلاحیت‌های حرفه‌ای، کیفی بودن شاخص ارزش‌ها، غیرقابل سنجش و تفسیرپذیری این شاخص با توجه به مؤلفه‌های آن به‌دشواری برای تعریف، ارزیابی و بهسازی در معلمان برای آن اتفاق‌نظر به وجود خواهد آمد و تا حدودی متکی بر نظرات اشخاص و استاندارد ناپذیر است.
از طرف دیگر، جمع‌بندی رویکردهای عمده‌ای که تاکنون مبنای ارائه الگوهای صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان قرارگرفته‌اند، شامل رویکرد معلم محور که با تکیه به مبانی معرفتی (روان‌شناختی، جامعه‌شناختی، تربیتی و مدیریتی)، اصالت ارزش را در ذات و کنه معلم جست‌وجو می‌کند و تعالی فردی معلم را اصل و ناظر بر ارتقای کیفیت آموزش می‌انگارد که شاخص‌های عمده آن عبارت‌اند از دانش، مهارت، مسئولیت‌پذیری، اثربخشی، یادگیری
رویکرد دانش‌آموز محور که اصالت ارزش را در بستر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان براساس برونداد آموزشی می‌جوید که عمده‌ترین شاخص‌های آن عبارت‌اند از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، نظرسنجی، والدین، توسعه حرفه‌ای برای مقایسه عملکرد معلمان.
رویکرد موضوع محور: این رویکردی مبتنی بر مبانی معرفتی علوم تربیتی و دانش ارزیابی روز که اصالت ارزش را در پرداخت به مقوله تعلیم و بازرسانی آموزشی می‌جوید، مهم‌ترین شاخص‌های این رویکرد برای صلاحیت‌های حرفه‌ای عبارت‌اند از: ارزیابی وظیفه محور، ارزیابی صلاحیت حرفه‌ای (مکانیکی) به‌عبارت‌دیگر در این رویکرد نقش معلم انتقال‌دهنده دانش تعیین‌شده طبق استانداردها است.
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، علی‌رغم توجه به ویژگی‌های دانش آموزان، نقش معلم را مهم‌ترین و معلم محوری را پررنگ‌تر از سایر رویکردها در نظر گرفته است. این در حالی است که اغلب رویکردهای طراحی آموزشی در دنیا مبتنی بر نیاز دانش آموزان و جامعه و چالش‌های جهانی مانند محیط‌زیست، حقوق بشر و ... ارائه می‌شود.
واقعیت این است که امروزه اغلب دانش آموزان به منابع زیاد برای یادگیری و توسعه همه‌جانبه شخصیت خود دسترسی دارند و به نظر می‌رسد اغلب آن‌ها با وجود حساسیت و اهمیت شغل معلمی در جامعه، معلمان را الگو اسوه خود برای سبک زندگی موردنظر قرار نمی‌دهند.
معلمی یک حرفه است و صلاحیت‌های هر حرفه به‌عنوان یک شغل و حرفه مشخص است، در عین حال، یادگیری و تجارب نامنظم افراد و تأثیر عوامل مختلف بیرونی در شخصیت و سبک زندگی دانش آموزان در کنترل مدرسه نیست، نگاه سنتی به نقش معلم، به‌عنوان یگانه دانایی یاد دهنده، با توسعه دانش بشری و ابزارهای اشاعه آن در سرتاسر جهان با تنوع و جلوه‌های هنری در سایه نرم‌افزارهای فن‌آوری در سرتاسر زمان برای استفاده گسترده است. به همین ترتیب تنوع سبک زندگی و دسترسی مشاهده و مطالعه آسان آن‌ها، درست و یا نادرست، انتخاب‌های متنوع و متعددی به‌جز معلم را در اختیار داش آموزان قرار داده است.
تأکید بیش از سهم معلم در تحقق حیات طیبه اندکی غیرواقع‌بینانه جلوه می‌کند. آموزش‌وپرورش و معلمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی اولین اولویت متناسب‌سازی با اهداف انقلاب و بازسازی و به سازی بودند، گزینش، تهیه دانش محتوایی، تأمین مدرسان دوره‌های آموزش معلمان و مدیریت آموزشی با حساسیت زیاد و مبتنی بر اهداف انقلاب اسلامی دنبال می‌شد.
آسیب‌شناسی و ارزیابی کاستی‌ها در حوزه تربیت با موردنظر قرار دادن سهم هر یک از عوامل درونی و بیرونی تأثیرگذار بر نظام آموزشی اعم رویکرد سیاسی، اقتصادی دولت‌ها، فرهنگ جامعه، فضای آموزشی، معلم، برنامه‌ریزی درسی، روش‌های مدیریت کلاس، روش‌های ارزشیابی و ... جامعیت واقع‌بینانه بودن سند را حداقل در این باره تضمین می‌کند.
در نهایت کار معلم طراحی و خلق شرایط یادگیری همراه بافضیلت‌های اخلاقی، انسانی و فرهنگی است، برای این منظور ضمن داشتن رویکردی مثبت و دغدغه و شوق تربیت برای توسعه همه‌جانبه آینده‌سازان، لازم است به‌طور بسنده از صلاحیت‌های دانشی، نگرشی و مهارتی برخوردار باشند، این مهم را حل مسائل انگیزشی و بهداشتی معلمان تسهیل می‌کند.
امید آن‌که در افق 1404 شاهد زندگی نسبتاً پاک در سایه تلاش همه ارکان نظام و نظام آموزشی به‌ویژه آموزش‌وپرورش باشیم.
انتهای پیام
کپی شد
