اشاره : بی شک یکی از مهمترین مطالبات اجتماع در یک نظام اجتماعی برخورداری انسانها از حقوق انسانی و برابر است . این امر مهم یکی از دغدغه های دین اسلام و ائمه اطهار بوده و مقرراتی در اسلام برای پاسداشت کرامت انسانی وجود دارد ؛ هر چند که در ادیان دیگر حتی مکاتب غیر توحیدی نیز برای پیروان خود آیین ها و مقرراتی را وضع کرده و به دنبال اجرای آن بوده اند. اسلام که جامع ترین دین به حساب می آید بر معاهدات، پیمانها و قوانین بشری تأکید و بسیاری از آنها را تنفیذ کرده است. در این بین حضرت امام که تمام هویت انقلاب را از مردم میداند و مردم را ولی نعمت برمی‌شمارد، بهترین هدیه را برای آسایش آنها با پیام هشت ماده ای به ارمغان می آورد، تا در سایه این پیام همه ارگانها بیش از پیش به حقوق آنها توجه نموده تا شهروندان بتوانند در آرامش زندگی کنند. برای بررسی بهتر این فرمان گفتگویی با دکتر سید کاظم اکرمی انجام پذیرفته که از نظر می گذرد:
¨ رویکرد اصلی حضرت امام در پیام هشت ماده ای چیست؟
مبانی و رویکرد اساسی پیام هشت ماده‌ای رعایت و تساوی حقوق شهروندی است. آنجا که حضرت امام با شناخت دقیق از وضع کشور و مردم کشورش تمام دستگاههای اجرایی را مکلف به رعایت حقوق شهروندی می کند. رفتاری که در قرآن کریم، در سیره و رفتار پیامبر و امیرالمومنین (ع) به آن بسیار سفارش شده است. در سوره مبارکه بقره داریم که می فرماید: در دیندار کردن مردم اکراهی نیست. رشد و هدایت و کمال از گمراهی، آشکار و روشن است. در شان نزول این آیه نکته جالبی است؛ که گفته‌اند که یکی از اصحاب پیامبر در سفری یا ملاقاتی متوجه شد که دو تن از فرزندانش مسیحی شدند و بعد هم شهر اسلامی را می‌خواهند ترک کنند؛ پیش پیامبر آمد و از او خواست که فرزندانش را به هر قیمت که شده برگرداند و مسلمان کند. پیامبر (ص) فرمود: خیر؛ نیابد به آنها زور گفت. می‌خواهند مسیحی باشند، خودشان می‌دانند و خدای خودشان. نسبت به آزادی در دینداری مردم قرآن اینگونه صحّه می‌گذارد. در آیه دیگر می‌فرماید: ای پیامبرآیا می‌خواهی مردم با اکراه ایمان بیاورند و اکراه کنی که مومن باشند؟! دل‌ها دست تو نیست. دل‌ها دست خداست. ایمان نیز امری خدایی است . هر کسی خواست دل خود را به سمت خدا باز و بسوی خداوند توجه می‌کند و مومن می‌شود.
در آیه ای دیگر به پیامبر می فرماید که تو نباید بر مردم سیطره و سلطه داشته باشی. هیچگاه نباید با سلطه و جور و سیطره رفتارنمایی ؛ و اینگونه رفتارها، رفتارهایی نیست که اثربخش باشد. اینها از اهمیت های دین مبین اسلام در پاسداشت حقوق انسانها است و امام خمینی نیز به تاسی از دین اسلام و ائمه اطهار این منشور دفاع از حقوق انسانها را مطرح نمود. و در ادامه می فرمایند تهیه قوانین شرعیه و تصویب و ابلاغ آنها با دقت لازم و سرعت انجام گیرد و قوانین مربوط به مسائل قضایى که مورد ابتلاى عموم است و از اهمیت بیشتر برخوردار است در رأس سایر مصوبات قرار گیرد، که کار قوه قضاییه به تأخیر یا تعطیل نکشد و حقوق مردم ضایع نشود، و ابلاغ و اجراى آن نیز در رأس مسائل دیگر قرار گیرد.
¨ خوب پس آن جنگ‌ها در صدر اسلام برای چه بود؟
- در جنگ‌ها با اختلاف نظری هم که مورخین دارند، اگر بپذیریم که پیامبر تنها از یک جنگ اطلاعی داشته است، بقیه جنگ‌ها را همانگونه که همه مورخین نوشتند، دفاعی بوده است. حوادثی و مشکلاتی بوجود می‌آمد که دشمنان حمله می کردند و پیامبر و یارانش هم دفاع می‌کردند. پیامبر و یارانش آغازگر جنگ نبودند. پیامبر در نکوداشت حقوق انسانها سرآمد است و سیره ورفتارهای بسیاری از ایشان در این باره سراغ داریم. حتی میفرمایند که من مامور نگشته‌ام که درون و دل‌های مردم را بشکافم و از اسرار درونی آنها آگاه شوم. حتی می توانیم به جلوتر برویم و از رابطه خداوند با فرشتگان صحبت کنیم؛ که البته بحث طولانی است. گرچه فرشتگان انسان نبوده‌اند ولی خداوند متعال حتی در قبال اعتراض فرشتگان ، به اینکه چرا انسانی را که خون می‌ریزد و فساد می‌کند را خلق می‌کند؟ خداوند برای فرشتگان توضیح می‌دهد که من آفریدگار عالم هستم. در برابر سوال فرشتگان به آنها توضیح می‌دهد. که من چیزی میدانم که شما نمی‌دانید. وقتی شیطان با همه وضعیتش از خداوند مهلت میخواهد ، خداوند به او فرصت می‌دهد. اینها همه پیام دارد که خداوند چگونه با موجودات برخورد می‌کند و بایستی کسانی که در مسیر خداوند هستند و هدایت مردم بسوی خداوند را می‌خواهند با مردم چه رفتاری داشته باشند تا موجب رضای خداوند باشد . وبا مخلوقات و انسانها چطور رفتار کند. وقتی می‌گوئیم حقوق به معنی قانونی نیست. کلمه حقوق را به معنی قانون به کار نمی‌بریم بلکه منظور معنی عمومی کلمه است.
امیرالمومنین وقتی مالک را به مصر می‌فرستد به او می‌فرماید: آنجا که می‌روی مردم همه مسلمان نیستند، مسیحی، یهودی، و ... نیز در بین آنان هستند. مردم دو گروهند یا برادر دینی تو هستند و مسلمانند و یا در خلقت مثل تو آدم هستند. با آنها در برابر کاری که انجام می‌دهند، با عفو و گذشت و محبت و رحمت برخورد نما. واژه‌ای از امیرالمومنین وجود ندارد که در برابر مردم تندی کن. در یک جا فقط تذکر داد که کاری نکن که از محبت تو سوء استفاده کنند. «درشتی و نرمی به هم در به است». امام از این بزرگان درس دین و زندگی گرفت و مبنای پیام هشت ماده‌ای امام هم این است که در این پیام چهار بار میفرمایند که حقوق مردم ضایع نگردد؛ حقوق مردم ضایع نشود؛ احدی حق ندارد با مردم رفتار غیر اسلامی داشته باشد. اینها همه برخاسته از آن دیدگاهی است که حضرت امام از قرآن و معصومین گرفته است. آن روزها که انقلاب اوضاع و احوال بسامانی نداشت و کسانی هم خودسرانه دست به کارهایی می‌زدند، اخبار و اطلاعات به امام می‌رسید و امام در قبال مردمی که آن‌گونه در جریان انقلاب آمده بودند عاشقانه در کنار او ایستاده بودند و او را یاری کردند و انقلاب را پیروز کردند و در جنگ هم شجاعت و شهامت لازم را بکار بسته بودند، وقتی متوجه می‌شد که دستگاههای قضایی و اجرایی رفتار نامناسب با مردم دارند، قطعاً ناراحت می‌شد. این بود که این پیام هشت ماده‌ای را برای قوه قضائیه و همه ارگان‌های اجرائی صادر کرد . نکته مهمی که امام به آن توجه ویژه دارد این است که با بی‌طرفی کامل و بدون مسامحه و بدون اشکال تراشی‌های جاهلانه که گاهی از تندروها نقل می‌شود که اظهارات بی‌موردی هم داشتند امام میفرمایند که دقت کنید هر کسی که وضع فعلی او درست است همان معیار باشد؛ با گذشته‌اش هم کاری نداشته باشید و تأکید می‌کند که مردم باید احساس کنند در سایه احکام عدل اسلامی جان و مال و حیثیت آنها در امان است. باید در تمام زمان‌ها این پیام نصب‌العین همه مسوولان و مدیران ما باشد چرا که منشوری بسیار متعالی در نکوداشت حقوق شهر وندی افراد بحساب می آید.
¨ مخاطب این پیام چه کسانی هستند؟
قبل از هر چیز در پاسخ به این سوال باید گفت که امام تصریح می کند که مسوولان کاری باید بکنند که مردم احساس کنند جانشان و مال‌شان و حیثیت آنها در امان است. این را فقط به قوه قضائیه محدود ندانسته، بلکه برای سایر ارگان‌های نظام جمهوری اسلامی از مجلس و دولت و متعلقات آن، و قوای نظامی و انتظامی، پاسداران، کمیته‌ها و بسیج و دیگر متصدیان امور بطور جدی مطرح کرده است. امام تاکید می کنند که کل تشکیلات جمهوری اسلامی چه مجلس ، چه دولت و قوه قضائیه و همه کسانی که در این سه قوه مشغول کار هستند باید کاری کنند که مردم احساس کنند که جان و مال و حیثیت آنها در امان است. امام می فرمایند که آقایان قضات واجد شرایط اسلامى، چه در دادگسترى و چه در دادگاههاى انقلاب باید با استقلال و قدرت بدون ملاحظه از مقامى احکام اسلام را صادر کنند، و در سراسر کشور بدون مسامحه و تعویق به کار پر اهمیت خود ادامه دهند. و مأمورین ابلاغ و اجرا و دیگر مربوطین به این امر باید از احکام آنان تبعیت نمایند تا ملت از صحت قضا و ابلاغ و اجرا و احضار، احساس آرامش قضایى نمایند، و احساس کنند که در سایه احکام عدل اسلامى جان و مال و حیثیت آنان در امان است. و عمل به عدل اسلامى مخصوص به قوه قضاییه و متعلقات آن نیست، که در سایر ارگانهاى نظام جمهورى اسلامى از مجلس و دولت و متعلقات آن و قواى نظامى و انتظامى و سپاه پاسداران و کمیته‌ها و بسیج و دیگر متصدیان امور نیز به طور جدى مطرح است و احدى حق ندارد با مردم رفتار غیر اسلامى داشته باشد.
حضرت امام اضافه می‌کند که احدی حق ندارد با مردم رفتار غیر اسلامی داشته باشد. کسی حق ندارد بدون حکم قاضی که از موازین شرعی است کسی را توقیف کند یا احضار نماید هر چند مدت توقیف کم باشد. هیچکس حق ندارد در مال کسی دخل و تصرف کند مگر اینکه حکم شرعی داشته باشد. هیچکس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصی کسی بدون اجازه او وارد شود، جلب کند یا به نام کشف جرم از او مراقبت کند یا اعمال غیر انسانی مرتکب بشود. هیچکس حق ندارد حرف‌های مردم را استراق سمع کند و برای کشف گناه هر چند بزرگ باشند، شنود بگذارد و یا دنبال اسرار مردم باشد.از منظر امام راحل تجسس در گناهان مردم نباید کرد. اینها همه برمی‌گردد به اینکه باید همه دستگاهها در تحقق آن فعال باشند ؛چون امام به همه دستگاهها، قوه مجریه، قوه مقننه و ... دستور دادند . اکنون باید دید که مردم آزادانه بدون هیچ‌گونه تشویقی، یا تبلیغی، ویا ایجاد امکاناتی، چقدر احساس می‌کنند که جان و مال و حیثیت آنها در امان است. هر مقدار این احساس بیشتر بشود به محتوی و حقیقت جمهوری اسلامی نزدیکتر شده‌ایم و هرچقدر این مقدار و این احساس کمتر باشد به همان اندازه از آن اهداف و مقصودی که امام و انقلاب داشتند، دور شده‌ایم. امروز طریقه تشخیص آن چیست؟! این در فرمایشات حضرت امام وجود دارد. طریقه تشخیص آن امروزه عبارتست از روشی که بوسیله دانشمند علوم اجتماعی و علوم تربیتی که به کارهای علمی و آکادامیک آشنا هستند، انجام می‌گیرد. آنها می‌دانند که چگونه یک نمونه در نقاط مختلف کشور و درشهرهای کوچک و بزرگ با زبان‌های مختلف و موقعیت‌های مختلف جغرافیایی انتخاب کنند. سوال کنند که چقدر این احساس امنیت در جان و مال و حیثیت برای مردم وجود دارد. هر مقدار ما به نقطه 100 نزدیکتر باشیم، نمره قبولی می‌گیریم و هر مقدار از 100 دور می‌شویم باید نگران باشیم و احساس خطر باید داشته باشیم.
¨ نسبت به حفظ حریم خصوصی افراد خیلی در این پیام بسیارتأکید داشتند؟
- بله ؛ در بند شش توجه می دهند که هیچ کس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصی کسی بدون اذن صاحب آنها وارد شود یا کسی را جلب کند، یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه تعقیب و مراقبت نماید، و یا نسبت به فردی اهانت نموده و اعمال غیر انسانی - اسلامی مرتکب شود، یا به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگری به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه گوش کند، و یا برای کشف گناه و جرم هر چند گناه بزرگ باشد، شنود بگذارد و یا دنبال اسرار مردم باشد، و تجسس از گناهان غیر نماید یا اسراری که از غیر به او رسیده و او برای یک نفر فاش کند. تمام اینها جرم و گناه است و بعضی از آنها چون اشاعه فحشا و گناهان از کبایر بسیار بزرگ است، و مرتکبین هر یک از امور فوق مجرم و مستحق تعزیر شرعی هستند و بعضی از آنها موجب حد شرعی می‌باشد. پس از سال‌ها که این پیام را دوباره خواندم یک احساس نگرانی و ترسی می‌کنم که خدایا اگر اینها از گناهان است پس ما باید خیلی نگران باشیم. حقوق انسانها، حقوق بشر در اسلام جای خود دارد در حد بیان می‌بینید که چقدر تأکید کرده تا حقوق مردم ضایع نشود.به همه ارگانها تاکید می کند که رسیدگى به صلاحیت قضات و دادستانها و دادگاهها با سرعت و دقت عمل شود تا جریان امور، شرعى و الهى شده و حقوق مردم ضایع نگردد. و به همین نحو رسیدگى به صلاحیت سایر کارمندان و متصدیان امور، با بیطرفى کامل بدون مسامحه و بدون اشکالتراشیهاى جاهلانه که گاهى از تندروها نقل مىشود، صورت گیرد تا در حالى که اشخاص فاسد و مفسد تصفیه مىشوند اشخاص مفید و مؤثر با اشکالات واهى کنار گذاشته نشوند. و میزان، حال فعلى اشخاص است با غمض عین از بعض لغزشهایى که در رژیم سابق داشتهاند، مگر آنکه با قرائن صحیح معلوم شود که فعلًا نیز کارشکن و مفسدند.
