به گزارش جماران، حریم امام نوشت: حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل میبدی عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، استاد دانشگاه مفید قم، محقق و مؤلف است. وی از مخالفان برگزاری مراسم عزاداری محرم در شرایط کنونی بوده و نکاتی را به صورت کارشناسی از نگاه یک محقق حوزوی مطرح کرد.
مشروح گفت و گوی نشریه حریم امام با حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی فاضل میبدی را در ادامه می خوانید:
موضوع گفت‌وگوی ما، شیوه برپایی مراسم سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام در شرایط ویژه امروز است که ویروس کشنده کرونا شیوع پیدا کرده است. نظر حضرت‌عالی در این خصوص چیست؟
در این که ملت ایران و شیعیان جهان عاشق و دلداده امام حسین علیه‌السلام به خاطر حماسه بزرگی که آفریده، هستند شکی نیست. هر کسی هم می‌تواند این آیین سوگواری را به نحو احسن انجام دهد. اما ما اصلی در دین داریم که هرگاه یک امر دینی و فریضه‌ای مذهبی در تعارض با سلامتی انسان قرار بگیرد حفظ جان و سلامتی افراد بر هر چیزی مقدم است. این یک قاعده شرعی و عقلایی است که اسلام نیز به آن اهمیت بسیار داده است.
شما در توضیح المسائل نیز می‌بینید که اگر روزه برای فردی ضرر داشته باشد، این واجب الهی به حرام تبدیل می‌شود. یا اگر مثلاً رسیدن آب به چشم انسان باعث آسیب دیدن او شود، نباید وضو بگیرد و این تکلیف از گردن شخص ساقط می‌شود. یا مثلاً در بحث حج اگر منافاتی با سلامتی انسان داشته باشد، باید از آن صرف‌نظر کرد. برای افراد مسن هم بخش‌هایی از این مناسک، واجب نیست.
در بحث عزاداری امام حسین علیه‌السلام نیز اگر آن را امری مستحب بدانیم، به طریق اولی همین‌طور است. چون سوگواری بر اباعبدالله که واجب شرعی نیست، بلکه امری مستحبی است. وقتی می‌دانیم که انجام این آیین و مناسک باعث تهدید جان انسآنها و شیوع بیشتر ویروس کرونا خواهد شد به نظرم قطعاً باید این مراسم ترک شود. به ویژه اینکه ازدحام این ایام بسیار زیاد است و مردم بسیاری عاشقانه در مراسم شرکت می‌کنند و ممکن است عده‌ای هم در این میان ماسک نزنند، موازین بهداشتی را رعایت نکنند و آمار ابتلا افزایش یابد. از طرفی در مناطق روستایی این مراسم به شکل جدی‌تری برگزار می‌شود و عمدتاً در روستاها فرهنگ استفاده از ماسک جا نیفتاده است و حتی ممکن است مردم دسترسی به ماسک نداشته باشند و یا وضعیت مالی مردم اجازه خرید ماسک را به آنها ندهد. بنابراین به عقیده من باید امسال بنا را بر این بگذاریم که از انجام این مراسم صرف‌نظر کنیم، آن‌چنان‌که از فیض برگزاری حج که واجب الهی است محروم شدیم. چون آمار فوتی‌ها بسیار بالا رفته است. مهم‌تر از همه اینکه ما در این مسأله می‌بایست نظر کارشناسان را مقدم بداریم. در اسلام در شرایط این چنینی که موضوعاتی خاص مطرح می‌شوند، نظر دانشمندان و متخصصین آن امر بر نظر دیگران مقدم است.
درست است که پاره‌ای از مداحان و روضه‌خوان ها دچار احساسات شده‌اند اما نباید اجازه دهیم احساسات بر عقلانیت غلبه کند و نتیجه این احساسات وقایع تلخی را در پی داشته باشد که به نام امام حسین علیه‌السلام تمام شود.
در هر صورت من شخصاً به عنوان یک طلبه علاقه‌مند به برگزاری مراسم، بر این باورم که با توجه به نظر کارشناسان نباید این مراسم امسال برگزار شود.
با توجه به آنچه فرمودید وظیفه نهادهای مرتبط و دولت در این خصوص چیست؟
به نظر من باید همه هم صدا باشند. نه اینکه هر کسی ساز خودش را بزند و عده‌ای بگویند نباید انجام شود و در مقابل عده‌ای دیگر بگویند باید برگزار شود.
من معتقدم که رئیس‌جمهور خودش نمی‌تواند تصمیم بگیرد. بلکه ایشان باید تصمیم کارشناسی را اعلام کند. تمامی نهادهای دولتی، حکومتی و مذهبی باید تابع نظر کارشناسی باشند.
مهم‌تر از همه آمار ناگواری است که این روزها به گوش می‌رسد. طی یک ماه و نیم گذشته که بسیاری از مشاغل اجازه فعالیت پیدا کردند و ادارات به حالت عادی بازگشته‌اند، آمار فوتی‌های کشور از 40 -50 نفر در روز به بالای 200 نفر رسیده است. این به معنی آن است که خطر سرایت ویروس بسیار جدی است.
عده‌ای هم همچنان با تعصب بر تشکیل جلسات عزاداری عمومی تأکید دارند.
بله. یکی از آقایان گفته بود در طی سال بسیاری از افراد بر اثر بیماری دیابت فوت می‌کنند. پس چرا شیرینی فروشی‌ها را تعطیل نمی‌کنید. خب این قیاس مع‌الفارق است. چرا که بیماری دیابت مسری نیست، اما این ویروس به شدت مسری و به شدت کشنده است. اما دیابت که این‌گونه نیست. ممکن است در یک خانواده چند نفر مبتلا باشند و چند نفر دیگر سالم باشند. بنابراین آقایانی که خطابه می‌خوانند و می‌گویند چرا سایر امور را تعطیل نمی‌کنید باید بدانند که سخنشان سنجیده نیست.
یکی دیگر از آقایان هم به تازگی گفته است که: احیای عزاداری امام حسین علیه‌السلام افضل واجبات است. من واقعاً تعجب می‌کنم. چون اصلاً این کار واجب نیست چه رسد به اینکه افضل واجبات باشد. به‌خصوص در این ایام که این خطر جدی جان افراد را تهدید می‌کند.
آیا سابقه دارد که بیماری‌های واگیردار در طول تاریخ مانع عزاداری امام حسین علیه‌السلام شده باشند؟
در گذشته مسائل بهداشتی آن‌قدر جدی نبود و نهادهای علمی آن‌قدر پیشرفت نکرده بودند. از طرفی رفت‌وآمدها از منطقه‌ای به منطقه دیگر به این سادگی‌ها نبود. اگر بیماری در یک روستا شیوع پیدا می‌کرد شاید اصلاً به سایر مناطق منتقل نمی‌شد. از طرفی خطر ابتلا و شیوع بسیاری بیماری‌های واگیردار نظیر سارس و ابولا، به اندازه ویروس کرونا نبوده است.
دیشب یکی از کارشناسان خارجی می‌گفت کرونا سریع‌ترین ویروسی است که منتقل می‌شود.
همچنین در آن سال‌ها سازمان های بهداشتی جهانی این‌طور با قدرت عمل نمی‌کردند. اما امروزه نهادهای بین‌المللی بهداشتی و علمی ورود کرده‌اند و ما هم باید سخنشان را بپذیریم.
مقصود اینکه اگر جدیت امروز سازمان های بهداشتی و سرعت انتشار آمارها و اخبار و خبرگزاری‌ها، در آن زمان هم وجود می‌داشت بهتر از این‌ها عمل می‌شد و تلفات کمتری را در پی داشت. اما امروز که مباحث کارشناسی و تخصصی علمی و پزشکی جدی‌تر و شبکه‌های بهداشت جهانی قوی‌تر شده‌اند، ما هم باید تلاش کنیم که آمار ابتلا و مرگ‌ومیر را کاهش دهیم. اما با ازدحام‌های این چنینی نمی‌توان شیوع ویروس را کنترل کرد و جان مردم به خطر می‌افتد. مخصوصاً که متأسفانه کودکان هم دچار این بیماری می‌شوند.
به اتفاق گفته می‌شود یکی از مکان هایی که احتمال سرایت را بسیار بالا می‌برد اماکن سربسته و پرازدحام مانند: سینماها، مساجد،حسینیه‌ها و حرم‌ها هستند.
آیا اساساً ضرورتی برای برگزاری مراسم سوگواری محرم و صفر در مساجد و حسینیه‌ها وجود دارد؟
آنچه در روایات ما به آن توصیه شده خواندن زیارت وارث و زیارت عاشوراست. جمع شدن به این شکل در مساجد و هیأت‌ها در اسلام مرسوم نبوده است و از دوره صفویه، تکایا برپا و مراسم‌های این‌چنینی مطرح شده است. هیچ دستوری مبنی بر اینکه مردم باید در جایی جمع شوند و به عزاداری دسته‌جمعی و سینه‌زنی و زنجیرزنی بپردازند وجود ندارد.
متأسفانه سوگواری عاشورا به انحراف کشیده شده است
جدا از بحث کرونا که امسال درگیر آن هستیم، متأسفانه مراسم سوگواری عاشورا و تعظیم شعائر امام حسین علیه‌السلام در سال‌های اخیر به انحراف کشیده شده است. حتی در صداوسیمای جمهوری اسلامی هم کارهایی به نام امام حسین انجام می‌شود که در کتاب و سنت و روایات وجود ندارد. این جریان از مداحی‌ها و مضامین اشعاری که خوانده می‌شود تا سخنرانی‌ها و نقل‌های تاریخی بی‌اساس را شامل می‌شود.
خدا رحمت کند مرحوم شهید مطهری بر سر این مسائل بسیار غصه می‌خورد و ناراحت می‌شد که چنین انحرافی را بر جریان عظیم عاشورا تحمیل کرده‌اند.
در واقع ما همواره با خطر تحریف در بحث عاشورا روبرو هستیم. علاوه بر آنها امسال با ویروس کرونا هم مواجه شده‌ایم که خطر مضاعف است.
آنچه در روایات ما به آن توصیه شده خواندن زیارت‌نامه است که افراد به ثواب آن هم می‌رسند. چه کسی گفته حتماً باید ازدحام کنند و عزاداری با بلندگو و داد و فریاد همراه باشد؟
درست است که این‌ها را به خاطر حفظ شعائر حسینی انجام می‌دهند اما وقتی شعارهای اصلی دین در این مسیر زیر سؤال می‌رود به نظر من این کار درستی نیست. ما از آن جهت امام حسین علیه‌السلام را بزرگ می‌دانیم که در برابر ظلم ایستاد. یعنی حضرت اباعبدالله سمبل عدالت بود که جان شریفش را داد تا عدالت برقرار و ظلم محکوم شود.
خود حضرت امام حسین علیه‌السلام زمانی که از مدینه حرکت کرد، گفت: ما به فرموده پیامبر برای مقابله با سلطان جائر می‌رویم. این بدان معناست که آنچه در اسلام بسیار مهم است حفظ کرامت و شأن انسان هاست و هدف، برقراری عدالت اجتماعی برای بشریت و مقابله با ظلم و حق کشی است.
حالا اگر ما در جامعه‌ای قرار داریم که اختلاف طبقاتی در آن بیداد می‌کند، اثری از عدالت اجتماعی نیست و ظلم و جفا و حق کشی نیز رواج دارد، هر چقدر هم برای امام حسین(ع) عزاداری و گریه کنیم بی‌فایده است.
به قول مولوی که در دفتر ششم مثنوی گفت:
«بر دل و دین خرابت نوحه کن
که نمی‌بیند به جز خاک کهن
پس عزا بر خود کنید ای خفتگان
زانکه بد مرگیست این خواب گران»
یعنی ما باید به فکر بیداری خود باشیم و سعی در آگاه کردن افراد جامعه داشته باشیم تا بتوانیم ریشه‌های ظلم و جور را بخشکانیم. این شعار امام حسین(ع) است نه اینکه زنجیر، سینه و قمه بزنیم.
خود حضرت‌عالی مُبلغ هستید که سال‌ها در این وادی فعالیت کرده‌اید و از چگونگی برگزاری مراسم محرم و صفر آگاهید. به نظر شما تا چه حد رعایت پروتکل‌های بهداشتی در چنین شرایطی امکان‌پذیر است؟
امکاناتی وجود ندارد که رعایت اصول امکان‌پذیر شود. همین الان که مراسمی هم برگزار نشده و دولت بر رعایت موازین بهداشتی تأکید دارد و کارشناسان و صداوسیما مرتباً توصیه‌های پزشکی را به مردم گوشزد می‌کنند در سطح جامعه، خیابان ها و فروشگاه‌ها نیمی از مردم ماسک نمی‌زنند و میزان ابتلا همچنان روند صعودی دارد. وقتی امروز در شرایط عادی به این امور توجه ندارند در مراسم عزاداری که غرق احساس هستند، مخصوصاً در روستاها قطعاً پروتکل اجرا نخواهد شد.
حتی تحت تأثیر برخی خرافه‌ها عده‌ای ممکن است در انتظار معجزه امام حسین(ع) باشند و تصور کنند که چون شیعه هستند و در مراسم عزای اباعبدالله شرکت کرده‌اند، پس از آسیب مصون هستند و نتیجه آن هم اتفاقات ناگواری خواهد بود.
درست است. در توییتی می‌خواندم که فردی نوشته بود: بگذارید مردم به خیابان ها بیایند تا معجزه اسلام را ببینیم. چنین سخنانی قطعاً بازخوردهای منفی خواهد داشت.
خیر آقا. هیچ معجزه‌ای در کار نیست. این همه شیعه امام حسین(ع) در این مملکت به واسطه همین ویروس فوت کرده‌اند. اگر بنا بود معجزه اتفاق بیفتد باید تا به حال می‌افتاد. برخی رفتارهایی هم که در حرم حضرت معصومه(ع) انجام شد، کار بسیار ناپسندی بود و رفتارهای این‌چنینی باعث ترویج خرافات می‌شوند.
باید با چنین کارهایی برخورد شود. علمای ما باید جلوی چنین رفتارهایی را بگیرند. چه معنی دارد که ما کاری را خلاف قانون طبیعت انجام دهیم و بعد بگوییم که امام حسین(ع) معجزه می‌کند. این حرف غلطی است و موجب بدآموزی نسبت به دین و اسلام می‌شود. دنیا به واسطه چنین رفتارهایی ما را مورد تمسخر قرار می‌دهند. این صحیح نیست که منتظر باشیم امام حسین(ع) بیماری را از ما دور کند. اصلاً دین به دنبال چنین چیزی نیست.
در صورتی که عزاداری امام حسین(ع) برای سلامتی انسان خطر داشته باشد تبدیل به امر حرام می شود
وظیفه مؤمنان و شیعیان در این شرایط خاص چیست؟
مردم باید تابع عقل و دستورات کارشناسان باشند و برای حفظ دین و هدف آن‌که نجات جان انسان ها است از اجرای دستورات بهداشتی فروگذار نکنند. یعنی اگر عقل می‌گوید دستتان را بشویید، دین هم همین را می‌گوید. اگر ضروری است ماسک بزنید، دین هم همین توصیه را دارد. اگر حضور در مراکز سربسته و ازدحام جمعیت خطرناک است، دین هم دستور به عدم حضور در چنین فضایی می‌دهد.
اساساً دین به قانون عقلا و کارشناسان تن می‌دهد. اصلاً نباید در چنین موضوعاتی از مراجع استفتا کرد که آیا در مراسم شرکت کنیم یا خیر. این غلط است. باید از کارشناسان امر استفتا کرد. این مسأله موضوعی است نه حکمی. اگر بگوییم شرکت در مراسم عزاداری امام حسین علیه‌السلام مستحب است، در صورتی که این جریان برای سلامتی انسان خطر داشته باشد تبدیل به امر حرام می‌شود. خداوند جهان را بر اساس قاعده علت و معلول آفریده است.
در روز عاشورا نیز خود امام حسین(ع) و یاران ایشان شهید شدند و اتفاقی خلاف قانون طبیعت نیفتاد. حالا چه معنی دارد ما بگوییم در ازدحام برویم و انتظار داشته باشیم که امام حسین(ع) جلوی کرونا را بگیرد؟ این بدترین تبلیغ برای امام حسین(ع) است.
حق نداریم جان انسان ها را به خطر بیندازیم
پس به نظر حضرت‌عالی نمی‌توان گفت که با حفظ پروتکل‌ها که ضمانت اجرایی چندانی هم ندارند، مراسم برگزار شود.
ما به هیچ عنوان حق نداریم جان انسان ها را به خطر بیندازیم. اسلام می‌گوید اگر در مسیری احتمال خطر وجود داشته باشد، نباید در آن مسیر حرکت کنید. مثلاً اگر احتمال آوار شدن سقف وجود داشته باشد، نماز خواندن زیر آن سقف باطل است. چرا که جان انسان در خطر می‌افتد. الان هم اگر جان افراد به خطر بیفتد و آمار ابتلا به کرونا افزایش یابد، مقصر کسانی هستند که برای انجام مراسم تبلیغ کرده‌اند و باید پاسخگو باشند.
به نظر من باید لجبازی‌های سیاسی را هم کنار بگذاریم و از تصمیمات کارشناسی مصوب نهایی در دولت تبعیت کنیم.
هرکسی اخبار را از رسانه‌ها پیگیری می‌کند، اگر عقل خود را قاضی کند می‌فهمد که امسال نباید در مراسم شرکت کرد. چون خطر کرونا بسیار جدی است و در مجامع عمومی احتمال شیوع آن بیشتر می‌شود.
برای جمع‌بندی بحث و در انتهای گفت و گو اگر نکته‌ای باقی است، بفرمایید.
در پایان باید بگویم که امیدوارم کسانی که دلسوز دین و اسلام هستند پاره‌ای مسائل هویتی را حاکم بر مسائل اصلی اسلام نکنند. نباید تعرفه دین به شکلی باشد که ما در دنیا مسخره شویم و دین اسلام مورد سخره قرار بگیرد. نگوییم عزاداری امام حسین از افضل واجبات است. نگوییم که کرونا مثل دیابت است، پس چرا با آن برخورد نمی‌شود. باید بپذیریم که ویروس کشنده‌ای در جهان شایع شده که جان انسان ها را به خطر انداخته و اسلام هم دستور داده در چنین مسائلی از نظر کارشناسان پیروی کنیم. ائمه ما هم هنگام بیماری نزد طبیب می‌رفتند و نظر کارشناس را برای درمان بیماری به کار می‌بستند. علما و مراجع ما هم زمانی که بیمار می‌شوند نظر کارشناسان را مقدم می‌دارند. حالا ممکن است آن دکتر مسیحی یا یهودی باشد. مهم این است که در این موضوع کارشناس‌اند. در مورد کرونا هم باید تعصبات مذهبی را کنار گذاشت و به نظر کارشناسان علوم پزشکی عمل کرد.
