پایگاه خبری جماران، سجاد انتظاری: آیت الله العظمی عباس محفوظی در سال 1307 هجری شمسی در یکی از روستاهای شهرستان رودسر و در میان خانواده‌ای مذهبی و دوستدار خاندان پاک پیامبر(ص) به دنیا آمد. تولد او با شب ولادت حضرت ابوالفضل العباس(ع) مصادف شده بود. پدرش پیشه کشاورزی داشت و گاه نیز به تجارت می‌پرداخت.
وی دروس دوره ابتدایی را در شهر محل تولد خود، یعنی رودسر، به پایان برد و سپس به دبیرستان رفت. امّا حدود یک سال بعد به سبب اشتیاق فراوان به تحصیل دروس دینی، به حوزه علمیه رودسر وارد شد و پس از حدود 2 سال اقامت در حوزه علمیه رودسر به این نتیجه رسید که به حوزه علمیه قم برود.
با ورود به قم در سال 1324 به درس استادانی همچون آقامیرزا علی راسخی، آقا شیخ حسین زرندی و آقا شیخ نعمت الله صالحی رفت و مطول را نزد آیت الله مشکینی و شرح لمعه را نزد آیت الله صدوقی، آقا سید محمد حسین درچه ای و شهید آیت الله بهشتی و آیت الله منتظری آموخت. برای فراگیری رسائل به نزد آقا شیخ عبدالجواد اصفهانی رفت و مکاسب را نزد مرحوم شیخ مرتضی حائری و مرحوم مجاهدی تبریزی فرا گرفت. استاد او در کفایه، مرحوم سلطانی طباطبایی بود.
او با اتمام دوره سطح به دروس خارج آیت الله العظمی بروجردی(ره)، امام خمینی(س)، آیت الله العظمی میرزا هاشم آملی(ره)، آیت الله العظمی محقق داماد(ره)، آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) و آیت الله العظمی شیخ عباسعلی شاهرودی(ره) رفت و از محضر آن بزرگواران بهره های بسیار برد. اما استاد اصلی او در فقه و اصول، امام خمینی(س) بود. او در بخش حکمت نیز از محضر علامه طباطبایی(ره) بهره مند شد. شرح منظومه حکمت را نیز از آیت الله منتظری آموخت.
آیت الله عباس محفوظی تا به امروز، تلاش های فرهنگی بسیاری را به انجام رسانده است. او که از نخستین سال های تحصیل به تدریس می پرداخته، بارها و بارها کتب دوره مقدمات و سطح را به طلاب مستعدّ و فضلای بسیاری درس داده است؛ و سال هاست که به تدریس خارج فقه می پردازد و طلاب بسیاری را از درس و اخلاق خود بهره مند می سازد و هم اکنون نیز در قم به تدریس و تربیت طلاب اشتغال دارد.
آیت‌الله محفوظی در کنار تحصیل و تدریس، همواره از مبارزه بر ضد رژیم پهلوی باز نمانده است و ضمن شرکت در جلسات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، زیر بسیاری از اعلامیه‌های افشاگرانه را امضا کرده است.
او در رژیم گذشته بارها مورد تعقیب، بازجویی و تبعید قرار گرفته است و با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در سال 1357 نیز همواره مدافع و یار امام(ره) و رهبر معظم انقلاب بوده است.
با جمعی از اعضای تحریریه جماران دیداری با آیت الله العظمی عباس محفوظی داشتیم و در این دیدار ضمن مرور خاطراتی از روزهای اول پیروزی انقلاب اسلامی، در مورد انتقاداتی که در سال های اخیر به حوزه های علمیه و فضای تدریس در آنها صورت گرفته و تهمت هایی که به حوزه های علمیه زده اند نظر ایشان را جویا شدیم؛ که با روی گشاده پذیرای ما شدند و در کمال سعه صدر سؤالات ما را پاسخ دادند.
آیت الله العظمی محفوظی ابتدا به جماران توصیه کرد که سخنان امام را در اختیار مردم بگذارد. سپس با تأکید بر مردمی بودن انقلاب اسلامی یادآور شد که امام خمینی(س) نیز همواره تأکید می کردند که این انقلاب متعلق به مردم است و خود مردم باید برای حفظ آن تلاش کنند؛ تا دشمنان نتوانند نفوذ و کارهای کشور را خراب کنند.
آیت الله محفوظی با رد قاطع سکولار بودن حوزه های علمیه تأکید کرد: امام که از این حوزه برآمده بود با تکیه بر همین فقه بر شرایط اجتماعی حاکم در زمان خود قیام و انقلاب می کند و رژیم منحط پهلوی را ساقط می کند. بنابر این تئوری امام مبنی بر اینکه اداره انسان را از گهواره تا گور بر عهده دارد نظری بسیار دقیق و عمیق و علمی است.
این مرجع معزز تقلید با تاکید بر این که «فقه برای همه موارد انسان دارای برنامه است و جامعیت دارد» افزود: اما اینکه جمهوری اسلامی توانسته جلوه عملی فقه باشد باید عرض کنم که ما در این راه و جاده و مسیر حرکت کردیم؛ در بعضی موارد سرعت ما خوب و در برخی موارد کند بوده و در برخی موارد نیز رکون و سکون داشته ایم.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با آیت الله العظمی عباس محفوظی را در ادامه می خوانید:
در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و دهمین سالگرد تأسیس پایگاه خبری جماران هستیم. بفرمایید چطور می توانیم در مسیر ترویج افکار و اندیشه و سیره امام خمینی(س) بهتر و مؤثرتر قدم برداریم؟
شما از یک مکان مقدس صحبت کردید. جماران مکان مقدسی است که حضرت امام در آنجا حضور داشته اند. استفاده شما از آنجا می تواند این باشد که ملاقات ها و صحبت های امام در آنجا را ثبت کنید و در اختیار مردم بگذارید.
ما یادمان نمی رود که مردم با میل و خواسته در سخنرانی های امام جمع می شدند و به بیانات امام عمل هم می کردند؛ منتظر بودند که امام چه دستوری بدهد. بالأخره انقلاب هم به وسیله امام پیروز شد. این نحوه بوده که مردم دنبال امام بودند و تا به اینجا رسانده اند. امام گفت ما به وظیفه خودمان عمل کرده ایم؛ حالا این شما هستید که باید به وظیفه عمل کنید.
مردم با میل و رغبت فرمان امام را عملی می کردند
مقام معظم رهبری در دیدار 19 دی ماه با مردم قم فرمودند «در طول این چهل سال هرجایی درست عمل کردیم پیروز شده ایم». به نظر شما در طول این چهل سال کجا کوتاهی کرده ایم و کجا پیروز شده ایم؟
یک وقت پیروزی بر غیر و دیگران است، یک وقت باید دید خود اصل کار چقدر ارزش داشته است. ارزش اصول کار به این جهت بوده که امام فرمان و دستوری می دادند که این دستور نه تنها داخل ایران، بلکه در خارج از ایران، پخش می شد و مردم هم با میل و رغبت به آن دستورات عمل می کردند. یعنی فرمان امام را می بردند.
تأکید امام این بود که این انقلاب مردمی بوده است
از همان ابتدا که امام در قم بودند و با اشخاص دیدارهایی داشتند. مسئولین بلند پایه مملکت و حتی خارج از مملکت دیدارهایی با ایشان داشتند. امام وظیفه اش را عمل می کرد و به آنها دستور می داد که به وظیفه خود عمل کنند. تأکید امام این بود که این انقلاب مردمی بوده نه اینکه بیگانه ای در اینجا دخالت داشته باشد. مردم به دنبال این انقلاب بودند و پیگیری کردند و تا به اینجا رسیده و آوازه آن در کل دنیا پخش شده که در جهت اسلام و معرفی اسلام به دنیا بوده است.
الآن هم باید خود مردم این انقلاب را حفظ کنند
به عنوان یکی از السابقون نهضت امام خمینی(س) برای ما بفرمایید که یاران اولیه امام چه نقشی در تدام ارزش های انقلاب و آرمان های امام خمینی(س) و مردم داشته اند؟
کسانی که به امام نزدیک بودند حرکت می کردند و به شهرها و مراکز استان ها می رفتند، سخنرانی داشتند و امام و انقلاب را به مردم معرفی می کردند. نقش یاران امام این بوده که به شهرها و استان ها بروند و پیام انقلاب اسلامی را به مردم ابلاغ کنند. من خودم یک بار می خواستم سفری به خارج از کشور بروم و قرار بود برویم و تحصیل کرده ها و افرادی که از ایران رفته اند را به ایران برگردانیم. به امام عرض کردم که شما پیامی دارید؟ نظر امام این بود که مردم انقلاب کرده اند و مردم هم به خوبی دنبال امام و انقلاب بودند و تا به اینجا رسانده اند. الآن هم باید خود آنها این انقلاب را حفظ کنند.
انقلاب را همان طوری که در ابتدا بود تا انتها ادامه دهیم
الآن یاران امام چه وظیفه ای در انقلاب دارند؟
انقلاب را همان طوری که در ابتدا بود تا انتها ادامه دهیم. اگر خدای ناخواسته بخواهد خدشه ای به انقلاب وارد شود همه ما همان طوری که از ابتدا بودیم الآن هم در کنار انقلاب هستیم و دیگران هم همین طور هستند؛ ولو اینکه بعضی ها از دنیا رفته اند و بعضی ها هستند.
یکی دیگر از تأکیدات اخیر مقام معظم رهبری این بود که «باید مراقب جریان ها و دست های خطرناک و مضرّ بود». از نظر شما این جریان ها و دست های مضرّ چه کسانی هستند و برای مقابله با آنها چه کارهایی باید انجام دهیم؟
در همه انقلاب ها عده ای هستند که خدشه وارد کنند و ضربه بزنند. آقایانی که آن روز بودند و انقلاب را به پیروزی رساندند باید توجه داشته باشند که دشمن نفوذ نکند و هرگاه دشمن آمد دست او را قطع کنند.
وظیفه همه ما این است که نگذاریم دشمن نفوذ کند
یعنی همان طوری که الآن الحمدلله مقام رهبری و دیگران را می بینیم که مشغول فعالیت هستند، وظیفه همه ما این است که انقلاب را نگه داریم و نگذاریم دشمن نفوذ کند. من یادم می آید که امام آن زمان سخنرانی می کرد و می گفت دشمن برای 50 سال بعد تصمیم می گیرد. مسئولین الآن باید توجه داشته باشند که دشمن نفوذ نکند و جایی را نگیرد که خراب کند.
نظر آیت الله العظمی محفوظی در مورد نفوذ در حوزه های علمیه
به نظر شما این نفوذ می تواند در داخل حوزه های علمیه و یا کسانی که از خارج حوزه های علمیه در مورد مباحث آنها اظهار نظر می کنند نیز صادق باشد؟
بله، نفوذ در همه جا می تواند صادق باشد؛ حتی در حوزه های علمیه. مگر در زمان شاه در حوزه های علمیه عده ای معدود ساواکی خودشان را به جای روحانی و عمامه به سر جا نمی زدند که خبرهای حوزه را منتقل کنند؟! البته مصداق اتم و اکمل نفوذ در حوزه های اقتصادی و سیاسی بیشتر کاربرد دارد. ولی قطعا در حوزه های علمیه و حتی خارج از حوزه های علمیه عده ای در کمرنگ کردن نقش حوزه و زحمات علمای سلف و مراجع، که برای زنده نگه داشتن حوزه خون دل ها خورده اند، در تلاش مذبوحانه هستند. البته ما نمی گوییم هر عمامه به سری مقدس اردبیلی، شیخ انصاری، آیت الله بروجردی، آیت الله بهجت و امام خمینی(س) است؛ ولی قطعا شیخ انصاری ها، بروجردی ها و بهجت ها از همین حوزه ظهور و بروز کرده اند.
سکولار دانستن، عناد با حوزه یا جهل نسبت به خدمات حوزه است
بعضی ها می گویند حوزه نتوانسته خود را روزآمد کند و اتهاماتی نظیر سکولار بودن به حوزه می زنند. نظر شما در مورد این سنخ اظهار نظرها چیست؟
این حرف را باید از جهات مختلف بررسی و تحلیل کرد. منظور از سکولار بودن چیست؟ اگر منظورشان جدا بودن حوزه از سیاست و اجتماع و جامعه است قطعا اشتباه است و اگر منظورشان این باشد که حوزه روزآمد نیست، یعنی به درد جامعه و مردم بی تفاوت است، این حرف یا از عناد با حوزه و یا از جهل نسبت به خدمات حوزه علمیه است. شما امروزه در حوزه علمیه ببینید چقدر طلاب و فضلا نسبت به مسائل روز و به روز بودن تلاش می کنند. فراگیری زبان های زنده دنیا جهت تعامل با مردم دنیا، مباحثات امروزی و کاربردی در فضای رسانه ای و مجازی و حتی دروس خارج فقه و اصول که مباحثات روزانه را مطرح می کند.
امام خمینی از کسانی است که عمیقا اعتقاد به پویایی فقه شیعه دارند
با توجه به اینکه امام خمینی(س) در منشور روحانیت می فرمایند «فقه تئوری اداره انسان از گهواره تا گور است»، به نظر شما در طول این چهل سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کلیت حوزه های علمیه توانسته اند خودشان را با این مانیفست امام تطبیق دهند؟ (به این معنا که فقه را در تمامی زوایای زندگی بشریت نشان دهند.)
قطعا ما در این باره کمبودها و کاستی های فراوانی داریم. نظر حضرت امام تحول در شیوه و متد اجتهاد و تحول در شیوه آموزش حوزه بوده است. نظر حضرت امام در مورد متد و شیوه اجتهاد، لزوم اجتهاد سنتی و فقه جواهری است. اما از این روی کسانی که مخالف تحول در شیوه اجتهاد هستند سخن حضرت امام را مستندی برای خود قرار می دهند؛ در حالی که ایشان از کسانی است که عمیقا اعتقاد به پویایی فقه شیعه دارند. لذا شما می بینید امام که از این حوزه برآمده بود با تکیه بر همین فقه بر شرایط اجتماعی حاکم در زمان خود قیام و انقلاب می کند و رژیم منحط پهلوی را ساقط می کند. بنابر این تئوری امام مبنی بر اینکه اداره انسان را از گهواره تا گور بر عهده دارد نظری بسیار دقیق و عمیق و علمی است.
نه بترسیم، نه فرار کنیم و نه صورت مسأله را پاک کنیم
آیا علما و روحانیون توانسته اند فقه را برای حل معضلات و مواجهه با پدیده های جدید روزآمد کنند؟
اینکه هر روحانی و آخوندی توانسته فقه را برای معضلات جامعه خود روزآمد کند، خیر؛ این طور نشده است. ولی آنهایی که وظیفه سیاست گذاری و ریل گذاری برای این امر مهم دارند باید روحانیت را به این سمت و سو سوق دهند و تلاش کنند روحانیت با پدیده ها مواجه شود. یعنی ما نه بترسیم، نه فرار کنیم و نه صورت مسأله را پاک کنیم. قطعا در جامعه امروز ما مشکلاتی وجود دارد که حل بخشی از آن در توان روحانیت هست؛ ولی روحانیت باید مثل حضرت امام در قلوب مردم نفوذ و اثر داشته باشد.
فقه برای همه موارد انسان دارای برنامه است
نکته دیگر این است که آیا جمهوری اسلامی توانسته جلوه علمی فقه باشد؟
حضرت امام در تعریف خود از علم فقه می فرماید «علم فقه از نظر رسیدن به مقام قرب الهی در رتبه بندی علوم – به اعتبار غایتی که دنبال می کنند – در رتبه متأخر از «علم به معارف» قرار دارد. مقصود از علم به معارف، آگاهی از جهان آفرینش، مبدأ هستی و اسماء و صفات او، توحید، معاد و احوال قیامت، نبوت عامه و خاصه و امامت است که از آنها به اصول اعتقادی یاد می شود و عرفان، حکمت و کلام عهده دار آن هستند.» شما ببینید چقدر حضرت امام تعریف جامعی از علم فقه ارائه می کند. یعنی فقه برای همه موارد انسان دارای برنامه است و جامعیت دارد. اما اینکه جمهوری اسلامی توانسته جلوه عملی فقه باشد باید عرض کنم که ما در این راه و جاده و مسیر حرکت کردیم؛ در بعضی موارد سرعت ما خوب و در برخی موارد کند بوده و در برخی موارد نیز رکون و سکون داشته ایم.
بن بست های فقهی را بشکنیم و هیچ راه توقفی برای خود قائل نباشیم
امام خمینی(س) در دوره 10 ساله زعامت خود خط شکنی و بن بست شکنی های فقهی فراوانی کردند. آیا امروز هم نیازمند این مشی هستیم؟
قطعا ما امروز نیازمند این روش و مشی هستیم. البته مقام معظم رهبری در این زمینه بسیار خوب و عالی عمل کرده اند و ما باید در عین التزام به فقه جواهری و سنتی بن بست های فقهی را بشکنیم و هیچ راه توقفی برای خود قائل نباشیم؛ البته در چارچوب اصول و خط و مشی فقه و تعالیم فقه غنی و متعالی امامیه.
