جماران ـ الهه اسلامی: نمایشگاه بین المللی قرآن امسال تنها در فضای جغرافیایی متفاوت برگزار نشد؛ بلکه تقویت بخش های علمی و محتوایی در نمایشگاه امسال، تجربه تخصصی و فرهنگی به کلی متفاوتی را برای مخاطبان به ویژه مخاطبان تخصصی و مجامع قرآنی ایجاد می کند که در صورت استمرار، می توان آن را یک تحول بزرگ در فضای فرهنگی و معنوی کشور محسوب کرد.
با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی، رئیس بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن و معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره سخن گفته ایم.
در اولین دوره ای که شما نمایشگاه قرآن را برگزار می کنید، چه تفاوت هایی را در آن می بینید؟
نمایشگاه از نگاه ما محل عرضه فعالیت های یک ساله همه نهادها و مؤسسات قرآنی است. بنابراین رویکرد نمایشگاه قرآن تخصصی است. بهترین افرادی که می توانند از این نمایشگاه استفاده کنند متخصصان قرآن هستند، پس باید مجال را برای آنها فراهم کنیم، ما نمایشگاه را محلی برای تبادل نظر قرآن پژوهان و اعضای مجامع قرآنی می دانیم. درست است که عموم مردم نیز در این نمایشگاه شرکت می کنند، اما هدف اصلی ما جذب مجامع قرآنی به عنوان یک قشر تخصصی است. در واقع این متخصصان قرآنی هستند که باید از نمایشگاه با دست پر بروند. با این نگاه ما هنوز از نمایشگاهی تخصصی فاصله داریم. البته ما ملزم به رفع نیازهای عموم مردم نیز هستیم. امسال ما برای رفع نیازهای مردم دو بازارچه فروش تدارک دیده بودیم. یکی بازارچه آثار مکتوب و دیگری آثار دیجیتال. این دو بازارچه مردم را بی نیاز می کند. مخاطبی که به نمایشگاه قرآن امسال وارد شود، از فضای ظاهری به خوبی تفاوت نمایشگاه را متوجه می شود که بخش فروش کاملا مجزا شده است و در حاشیه نمایشگاه قرار دارد. بخش اصلی و محتوایی ما مربوط به نشست هاست. بخش های گفتگو و مشاوره هم تفکیک شده است.
یکی از چیزهایی که نمایشگاه امسال را با سال های دیگر متفاوت کرده است، برگزاری نمایشگاه در محل موزه دفاع مقدس است؛ هدف شما از این تغییر جغرافیایی چه بود؟
سعی کردیم نمایشگاه را از سر و صدایی که در فضای بسته وجود داشت نجات دهیم، به همین دلیل مقرر شد که به مکانی غیر از مصلی برویم. در باغ موزه دفاع مقدس این فرصت در اختیار ما قرار گرفت که بخش های مختلف نمایشگاه را در فضایی چند هکتاری پخش کنیم. خود این تفکیک از سر و صدای نمایشگاه کاست. نشست های ما هم امسال به دور از پخش صوت و قرآن، در چند سالن جداگانه برگزار می شوند. تفاوت دیگر نمایشگاه این است که به لحاظ هنری ارتقا پیدا کرده است. شما با آثار سمعی و بصری می توانید برخی مفاهیم را به مردم عرضه کنید. به همین لحاظ بخش سینما و هنرهای تجسمی را به خوبی با نمایشگاه درگیر کردیم.!S1!
نمایش فیلم های کوتاه با مضامین قرآنی تحت عنوان فیلم های 114 ثانیه ای در نمایشگاه امسال بخش ویژه ای به خود اختصاص داد. سینمای جوان معاونت سینمایی مسئول انجام این کار شد و فراخوان داد. آثاری که برای این دوره از نمایشگاه برای اولین بار ارسال شده قابل قبول است. البته من اعتقاد دارم که می تواند بهتر هم باشد. انتظار ما این است که سال آینده حضور بهتری را شاهد باشیم. یکی از اهداف ما افزایش تولیدات در این زمینه است. چرا که متأسفانه به جز چاپ قرآن، تولیدات قرآنی دیگر در کشور ما بسیار کم است. ما باید به دنبال افزایش تولیدات قرآنی باشیم. ما برای آوردن فرهنگ قرآن به زندگی مردم نیازمند هنر هستیم.
تفاوت دیگر نمایشگاه قرآن رویکرد علمی به قرآن بود. به این معنا که باید از ظاهر قرآن عبور کنیم و به لایه های عمیق فکری آن نزدیک شویم. معرفی کتاب های مناسب در این زمینه یکی از مسائلی بود که امسال مورد توجه قرار گرفت، در بخش مکتوب این امکان را ایجاد کردیم که افراد در فرصتی کوتاه مثلا در عرض نیم ساعت با کل ترجمه های قرآن آشنا می شوند. سیر چاپ قرآن در ایران و اروپا و سیر کتابت قرآن نیز به همین صورت به نمایش درآمده است.
در فهرست نشست های نمایشگاه، عنوان بیش از صد نشست را می توان دید؛ سیاست نمایشگاه در این باره چیست؛ آیا برنامه علمی مشخصی را در این نشست ها دنبال می کنید؛ این نشست ها بعداز نمایشگاه هم ادامه می یابند و ما می توانیم یک تحول علمی ـ فرهنگی در نمایشگاه و به طور کلی در فضای فرهنگی و معنوی کشور را از این طریق انتظار بکشیم؟
نمایشگاه باید این مجال را فراهم کند که مباحث جدی در آن مطرح شود. علت آن هم این است که بسیاری از شخصیت های قرآنی و فکری به نمایشگاه می آیند. حضور این افراد و در کنار هم قرار گرفتن آنها زمینه ای برای طرح مسائل جدی است. این کار امسال انجام شده است. برای مثال یک سؤال اساسی مطرح کردیم که چرا روش های آموزشی قرآنی ما منجر به یادگیری قرآن در دانش آموزان نمی شود. دعوت کردیم از اساتید مختلف که بحث کنند. از جمله شرکت کنندگان در نشست های امسال وزرای آموزش و پرورش و علوم بودند.
البته سطح این نشست ها باید ارتقا پیدا کند. چنین نمایشگاهی نیازمند دبیرخانه دائمی است و ما بنا داریم این کار را استمرار بدهیم و برای آن محصول فراهم کنیم. به همین دلیل در نظر گرفتیم کمیته علمی را فعال نگه داریم. کمیته علمی فعلی دو ماه قبل از نمایشگاه آغاز به کار کرده است. یکی از کارهای این کمیته نقد دایرةالمعارفی در حوزه قرآنی است که اخیرا در لندن چاپ شده است. برخی ترجمه های داخلی هم دچار نقص هایی است که در این نشست ها مورد نقد قرار گرفته است.
با وجود هزینه های بسیاری که برای نمایشگاه ها در کشور ما می شود، دائمی بودن فعالیت های بخش علمی نمایشگاه که جنابعالی به آن اشاره کردید معمولا نادیده گرفته می شود، این مسئله چه تأثیری در بهبود فعالیت های خود نمایشگاه می تواند داشته باشد؟
معمولا در نمایشگاه ها در کشور ما رسم بر این نیست و دستاوردهای نمایشگاه را یک بار مصرف می دانند. ما چنین نگاهی نداریم و به دنبال نشر مطالب مطرح شده در نشست ها هستیم. حتی ضبط ویدیویی هم داریم و می توانیم بعد از نمایشگاه در تلویزیون هم نمایش بدهیم. پیش بینی من این است که بعد از نمایشگاه، چندین هزار صفحه مطلب قابل استفاده و به روز که محصول این نشست هاست، خواهیم داشت که می تواند در اختیار محققان قرار گیرد. در صورت فعال بودن کمیته علمی در طول سال، به آرشیو شدن مطالب ثبت و ضبط شده اکتفا نمی کنیم و مطالعات در موراد مختلف استمرار خواهد یافت. در نمایشگاه های خارجی هم همینطور است و نمایشگاهی که برگزار می شود نتیجه یک سال تلاش است، نه یکی دو ماه. یکی از تصمیماتی که ما در شورای سیاست گذاری نمایشگاه گرفتیم این بود که اولین جلسه را بلافاصله بعد از نمایشگاه ترتیب بدهیم. ما وقتی می توانیم فیلم 114 ثانیه ای داشته باشیم که از قبل فراخوان بدهیم و بعد در نمایشگاه نمایش بدهیم. اگر بخواهیم فیلم های سینمایی بلند داشته باشیم که نیازمند برنامه ریزی طولانی تری هستیم.
وقتی از عموم مردم حرف می زنیم نسل جوان در اولویت هستند. پاسخ به شبهات قرآنی در نمایشگاه امسال چه جایگاهی دارد؟
نمایشگاه امسال به کمک دوستان حوزوی و دانشگاهی پاسخگوی شبهات مردم و نسل جوان در قالب مشاوره است. برای مثال افرادی که در زمینه عفاف و حجاب از منظر قرآن شبهه ای می بینند، می توانند پاسخ بگیرند، البته در حد نمایشگاه. یکی از تفاوت هایی که نمایشگاه به دلیل برگزاری در باغ موزه دفاع مقدس پیدا کرده، حضور خانواده ها در کنار یکدیگر است. به طوری که برخی حتی افطاری شان را در نمایشگاه در کنار دریاچه می خورند. در واقع اقشاری امسال به نمایشگاه آمدند که پیش از این نمی آمدند. این مایه خوشحالی ماست و البته ما را شگفت زده کرده است، چرا که ما باید پاسخگوی نیازهای یک خانواده باشیم. درست است که بخش کودک و نوجوان نمایشگاه فعال است، اما حضور مردم در نمایشگاه به صورت خانوادگی برنامه دیگری را می طلبد که باید برای سال دیگر به فکر آن هم باشیم. ما باید بتوانیم با این خانواده ها با محور قرآن وارد بحث بشویم. خوشبختانه قرآن فراگیر است و من از این نظر باب مذاکره را با جوانان باز می بینم. منتهی مسئله اصلی این است که ما تدارک آنچنانی برای حضور خانواده ها ندیده بودیم.
به هر حال گروهی از افراد جامعه به ویژه نسل جوان هستند که ممکن است تا کنون وارد نمایشگاه نشده باشند، تعداد آنها هم کم نیست. برای جذب این افراد و پاسخ به شبهات و دغدغه های آن ها چه کاری از دست نمایشگاه بر می آید؟
من فکر می کنم نمایشگاه برای این افراد می تواند از زبان دیگری استفاده کند، تا افرادی که انسی با قرآن ندارند، زمینه انسشان را فراهم کنند. برای مثال می توانیم با تقویت رویکرد علمی نمایشگاه دریچه هایی را باز کنیم که برای این افراد جذاب باشد.!S2!
ممکن است این افراد کسانی باشند که اتفاقا انس با قرآن هم دارند، اما شبهاتی دارند که پاسخ مناسبی برای آنها پیدا نکرده اند. اگر مخاطب را این گونه ببینیم چه سیاستی می توان در پیش گرفت؟
برای این افراد هم باید جذابیت هایی ایجاد کنیم. ما باید برای کسانی که با قرآن آشنایی دارند، با روش های جدید علمی پاسخ مناسبی فراهم کنیم. البته نباید از نمایشگاهی 20 روزه همه این توقع ها را داشته باشیم. اما رویکردمان می تواند توجه به این مسائل باشد.یقینا ما به دنبال این مسئله هستیم که به شبهات روز پاسخ بدهیم. قصد ما این نیست به مسائلی بپردازیم که ضرورت جامعه نیست. نمایشگاه هم فرصت مناسبی برای سنجش افکار مردم است. ما می توانیم از طریق نمایشگاه نظرات مردم را ارزیابی کنیم و در برنامه های کل معاونت قرآن و عترت مورد استناد قرار دهیم. متأسفانه کسانی که در زمینه شبهه شناسی کار می کنند، با ادبیاتی سخن می گویند که برای نسل جدید مأنوس نیست. به هیمن دلیل ما در نمایشگاه امسال همکاری بیشتری با جامعه دانشگاهی داشتیم که در قالب همان کمیته های علمی فعالیت می کنند. این افراد کارشناسان شبهات دینی هستند و تقریبا می توان گفت علمشان به روز است.
یکی از اتفاقاتی که در نمایشگاه امسال افتاد؛ تفکیک فروشگاه های چادر از نمایشگاه بود. چه سیاستی زمینه ساز این اقدام در نمایشگاه امسال بود؟
در زمینه عفاف و حجاب دو اتفاق مهمی که امسال برای نمایشگاه رخ داد؛ برپایی غرفه اختصاصی عفاف و حجاب و همایش انسان عفیف بود. در غرفه های اختصاصی مشاوره، پاسخ به شبهات و ارائه آیات مرتبط قرآن به مردم مد نظر قرار گرفت و همایش انسان عفیف هم به طور علمی به بررسی عفاف و حجاب پرداخت.
در واقع بخش عفاف و حجاب از نظر محتوایی در قالب غرفه های تخصصی و همایش مرتبط تقویت شده است. تنها بخش چادر فروشی آن در مصلی برگزار شد. ضمن آن که ما در نمایشگاه امسال تنها چادر فروشی ها را انتقال ندادیم؛ از فروش انگشتر و سنگ هم ممانعت کردیم. رویکرد ما این است که فروش اقلامی که به طور مستقیم با قرآن ارتباط ندارد؛ در قالب یک بازارچه مستقل مناسب است؛ آن هم در صورتی که جای کافی در نمایشگاه وجود داشته باشد. البته ما فروش نرم افزار به عنوان کالایی که به طور مستقیم با قرآن مرتبط است را داریم. اما فروش اقلامی مثل چادر و انگشتر و سنگ تنها جنبه خدمت رسانی و رفاهی برای مردم دارد و درک و فهم آن ها را از قرآن بالا نمی برد.
رویکرد ما ارتقای سطح محتوایی نمایشگاه و تمرکز بر معارف و مفاهیم قرآنی است. به همین دلیل مفاهیم قرآنی ای همچون عفاف و حجاب در بخش محتوایی نمایشگاه امسال تقویت شده است و فعالیت های کمیته علمی گسترده تر شده است. اما مسائلی که مستقیما با قرآن ارتباط پیدا نمی کند را می توان در بخش های جداگانه ای به اجرا درآورد.
