پس از طرح وعده نصرالله پژمان فر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نهم در گفت و گو با جماران، درباره رسیدگی مجلس به وضعیت اداره و نظارت بر سازمان صدا و سیما و تصویب قانون آن در سال اقتصاد و فرهنگ، این پرسش به شکل برجسته تری مطرح می شود که جایگاه شورای نظارت در قانون جدید چگونه باید مطابق با شأن واقعی آن در قانون اساسی طراحی شود. در این باره با محمد شریف، حقوقدان گفت و گو کردیم.
محمد هاشمی رفسنجانی که نزدیک به 13 سال ریاست سازمان صدا و سیما را عهده دار بوده است؛ در این باره تصریح کرد: نظارتی که در حال حاضر در صدا و سیما وجود دارد، نظارتی کارآمد نیست که بتواند جلوی اشتباهات احتمالی سازمان صدا و سیما را بگیرد.
رئیس سابق سازمان صدا و سیما در گفت و گو با خبرنگار جماران به توضیح درباره چرایی عدم نظارت بر امور این سازمان پرداخت و اظهار کرد: بعد از بازنگری قانون اساسی شورای نظارت بر صدا و سیما تشکیل شد اما نحوه نظارت، آن گونه که ذهن من یاری می کند و تا به امروز، تعریف شده نیست. در نتیجه نظارت عملی و مؤثری بر صدا و سیما وجود ندارد و ما شاهد خلأ قانونی در این زمینه هستیم. به همین دلیل هم همیشه یکی از قوا نسبت به سازمان صدا و سیما شکایتی دارد. رئیس سازمان صدا و سیما چون منصوب رهبری است، خودش را مجاز به انجام هر کاری می داند و به خودش اجازه می دهد که از هر خط قرمزی عبور کند.
وی با اشاره به اینکه تاکنون نحوه نظارت شورای نظارت بر امور سازمان صدا و سیما معین نشده است، ادامه داد: صدا و سیما حجم برنامه زیادی دارد و معمولا اگر بخواهیم نظارت صحیح داشته باشیم، نظارت باید بر قبل از پخش یا حتی قبل از تولید باشد. چیزی که عملا امکان آن وجود ندارد. شورای نظارت تنها متشکل از6 نفر است و تشکیلات و نیروی انسانی مورد نیاز برای تحقق چنین نظارتی را ندارد.
وی درباره دیگر مشکلات شورای نظارت بر صدا و سیما اظهار داشت: شورای نظارت وقت این کارها را هم ندارد چرا که از شش نفر تشکیل شده که خود دارای مسئولیت های دیگری هستند. طبیعی است که بدون در اختیار داشتن تشکیلات و سازمانی کارآمد؛ زمانی برای رسیدگی به مسائل صدا و سیما ندارند و این منجر به ایجاد خلأ نظارتی شده است. ضمن اینکه ضابطه ای وجود ندارد که ما ببینیم آیا شورای نظارت به خوبی به وظیفه خود عمل می کند یا خیر.
هاشمی نظارت پیش از تولید را راهکار مناسبی برای نظارت بر برنامه های صدا و سیما دانست و تصریح کرد: همه برنامه ها باید پیش از تولید توسط شورای نظارت بررسی شود به این معنا که اگر کسی پیشنهاد سریالی را می آورد اگر پیش از تولید شدن متن و دکوپاژ و صحنه آرایی توسط شورای نظارت دیده شود و سپس در اجرا هم نظارت داشته باشند که سریال مطابق با همان متنی که دیده شده ساخته شود. این نظارت می تواند جلوی خطاها را بگیرد، اما اکنون به این شکل نیست، برنامه ها ساخته و پخش می شود و پس از آن شورای نظارت بر صدا و سیما از جایی می شنود که برنامه ای مشکل دارد و سپس می گویند باید اصلاح شود. این فایده ای ندارد چرا که برنامه پخش شده و تأثیر خود را گذاشته است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار داشت: نظارت بر صدا و سیما مسئله بسیار حساسی است و یک اراده قوی مثل امام می طلبد که بگوید صدا و سیما دانشگاهی عمومی است و متعلق به جناحی نیست. صدا و سیما در منطق امام خمینی شرکت سهامی نیست که هرکسی بخواهد سهمی داشته باشد و از آن برای تخریب دیگری استفاده کند.
هاشمی در ادامه به یکی از دیدارهای خود با امام خمینی (س) اشاره کرد و افزود: من در همین مورد و در خصوص کارمندانی در صدا و سیما که نماینده جناح ها و گروه های سیاسی بودند از امام سؤال کردم. ایشان فرمودند حضور این افراد در صدا و سیما بی اشکال است، اما نباید مواضع حزب خودشان را در صدا و سیما اعمال کنند.
وی ادامه داد: این در حالی است که در صدا و سیمای امروز مجریانی مشغول به کار هستند که وابسته به گروه هایی خاص اند و اصولا حضورشان در صدا و سیما برای اعمال خط خودشان و تخریب رقیبان است. شرایط در این سازمان به گونه ای شده که اگر شخصی گرایش خاصی هم نداشته باشد، جو حاکم وقتی که او جلوی دوربین قرار می گیرد او را به سمت تخریب فلان گروه و حزب می برد.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام برای نمونه به توضیح درباره برنامه شناسنامه پرداخت و افزود: تمام تلاش مجری این برنامه این است که اتهامی یا نقدی به دولت آقای هاشمی و یا آقای خاتمی وارد کند. همین مجری در گفت و گو با من نتوانست هیچ ایرادی به اصلاح طلبان و آقای هاشمی وارد کند، بلکه برعکس من ایراداتی به جناح ها رقیب نیز وارد کردم. پس از ضبط گفت و گو تماس گرفتند و گفتند برنامه شما را دوربین نخوانده است، اجازه بدهید ما دوباره خدمتتان برسیم و برنامه را ضبط کنیم. من دیگر اجازه ندادم.
محمد هاشمی رفسنجانی نظارت بر مجریان صدا و سیما را امری ضروری دانست و گفت: اگر کسی بخواهد نظارت مؤثری بر صدا و سیما داشته باشد، بر این موارد نیز باید نظارت داشته باشد، مجری صدا و سیما نمی تواند عنصری طرفدار یک باند باشد. مجری صدا و سیما باید فراجناحی و بی طرف باشد، نه اینکه بخواهد به هردلیلی منافع یک حزب را در برنامه های صدا و سیما باشد.
رئیس اسبق سازمان صدا و سیما حضور رئیس جمهور در تلویزیون را ضروری دانست و اظهار داشت: همه ایرادی که ما به صدا و سیما داریم این است که چرا در سخن گفتن افراد هیچ گونه کنترلی وجود ندارد. بنابراین رئیس جمهور باید بتواند در تلویزیون حضور پیدا کند و اطلاعات مورد نیاز مردم را در اختیارشان قرار دهد، این منطق به معنای آن نیست که کسی بخواهد سهم دولت را از صدا و سیما طلب کند؛ یا بخواهد صدا و سیما تابع نظرات رییس جمهور منتخب اکثریت مردم باشد. صدا و سیما باید ضابطه خودش را داشته باشد و آن ضابطه نیز بی طرفی و فراجناحی بودن است.
وی ضمن اشاره به مصوبه جدید شورای نظارت درباره اعطای حق انتخاب مجری به صدا و سیما در مصاحبه با رئیس جمهور تصریح کرد: این مصوبه دارای ابهام است چرا که انتخاب مجری در صورتی حق صدا و سیما است که مجری انتخاب شده نماینده جناح یا شخص خاصی نبوده و کارشناس باشد. اگر این حالت نباشد که نیست، حق مصاحبه شونده هم هست که درباره انتخاب مجری نظر دهد. آقای روحانی خود به خوبی با صدا و سیما آشناست، چرا که بیش از ده سال عضو شورای سرپرستی بوده است، ایشان در مواجهه با یک مجری به خوبی می تواند ارزیابی ای واقعی از او داشته باشد.
محمد هاشمی که پیش و پس از بازنگری در قانون اساسی در سال 1368 ریاست سازمان صدا و سیما را برعهده داشته است، در مقایسه میان اختیارات شورای سرپرستی و شورای نظارت که پس از بازنگری سال 68 در قانون اساسی تأسیس شد؛ گفت: براساس بازنگری ای که در سال 1368 در قانون اساسی صورت گرفت، شورای سرپرستی صدا و سیما جای خود را به شورای نظارت بر صدا و سیما داد و مسئولیت عزل و نصب رئیس سازمان صدا و سیما از شورای 6 نفره متشکل از نمایندگان سه قوا گرفته و به مقام معظم رهبری محول گردید. این مسئله که شورای سرپرستی اختیار عزل و نصب مدیر عامل را دارا بود، برای وی یک امتیاز به حساب می آمد، اما معایبی نیز داشت که خودش را نشان داد و آن این بود که بعد از پیروزی انقلاب و پس از رفتن آقای قطب زاده تا زمان آمدن بنده یعنی به مدت 21 ماه هفت مدیر عامل را نصب و عزل کرد و در نهایت نیز ماندن من در صدا و سیما با حکم امام خمینی (س) ممکن شد.
وی ادامه داد: صدا و سیما اگر از ثبات مدیریتی برخوردار نباشد، دچار هرج و مرج می شود و به طور کلی نمی تواند به کار خود ادامه دهد. بنابراین شورای سرپرستی به دلیل دخالت هایی که در مدیریت صدا و سیما داشت، امکان اداره این سازمان را از او گرفته بود.
محمد هاشمی شورای نظارت بر صدا و سیما از نظر ایجاد ثبات در سازمان را مؤثرتر از شورای سرپرستی دانست و افزود: فردی که با حکم مقام معظم رهبری و به مدت 5 سال اداره صدا و سیما را برعهده می گیرد، می تواند به خوبی برای فعالیت خود برنامه ریزی کند و کسی به دنبال این نیست که با اندک اختلافی رئیس سازمان صدا و سیما را عزل کند. رئیس سابق سازمان صدا و سیما کاهش قدرت فردی در ساختار صدا و سیما را گزینه مناسبی برای رفع مشکلات سازمان ندانست و تصریح کرد: صدا و سیما بسیار رسانه حساسی است و هرچقدر جایگاه حکومتی آن بالاتر باشد، از اقتدار بیشتری برخوردار است و بهتر می تواند عمل کند مشروط بر اینکه رئیس خود را ملزم به پاسخگویی به اشکالات بداند.
وی فایده دیگر تغییرات ایجاد شده در سازمان صدا و سیما پس از بازنگری قانون اساسی در سال 68 را اقتدار بخشیدن به سازمان صدا و سیما دانست و گفت: در شیوه جدید منصوب کننده رئیس سازمان صدا و سیماست. همین اقتدار لازم را به رئیس سازمان صدا و سیما می دهد و جایگاه مناسبی به این رسانه می بخشد.
با این وجود هاشمی ثبات را برای اداره سازمان صدا و سیما کافی ندانست و اظهار داشت: رئیس سازمان صدا و سیما باید باور کند که این رسانه یک رسانه ملی است و نباید به دنبال جناحی عمل کردن باشد.
هاشمی افزایش اختیارات شورا در حیطه نظارت را پیشنهاد مناسبی دانست و افزود: شورای نظارت باید ابزارهای مورد نیاز برای نظارت بر صدا و سیما را داشته باشد. اختیارات قانونی داشته باشد، برای مثال بتواند جلوی برنامه را بگیرد و نظرات اصلاحی خود را اعمال کند. البته رئیس صدا و سیما نیز باید این نظرات اصلاحی را جدی بگیرد.
وی ادامه داد: کسی که نظارت می کند باید هم به لحاظ مذهبی و دینی و هم به لحاظ هنری به امور آگاه باشد و ایرادات محتوایی برنامه ها را پیش از تولید و پخش تشخیص دهد. ما که نمی خواهیم در صدا و سیما اتلاف هزینه کنیم. زمانی که چند میلیارد خرج ساختن یک سریال به شیوه ای نادرست می شود، نه می توانیم جلوی آن را بگیریم نه درست است که اجازه بدهیم با پخش آن مردم تحت تأثیر قرار گیرند.
