گزارشی از یک فرصت فرهنگی که از دست رفت

کنسرت نمایشی «سی» از ۱۶ مرداد، هر شب در کنار کاخ سفیدِ ملت در مجموعه سعدآباد مقابل دیدگان دست‌کم ۳۸۰۰ تن درحالی روی صحنه رفت که مخاطبان آن هر شب، ساعت‌هایی را پیش از آغاز اجرا، در محوطه‌ی سعدآباد بیکار سپری کردند، مگر آن‌که سرشان در کنار کافه‌های موقت برپا شده در حاشیه کنسرت، گرم شده باشد.

روی بلیت‌های «سی» نوشته شده از ساعت ۱۹:۳۰، کنسرت مهمان‌اش را می‌پذیرد اما اجرا ۲۲:۳۰ آغاز می‌شود.

بیشتر مخاطبان به خاطر ترافیک و مشکل پارکینگ در خیابان‌های باریک اطراف کاخ سعی می‌کنند چند ساعت زودتر برسند و تمام این ساعت‌ها در محوطه سرگردان هستند، درحالی‌که خیلی مفید می‌شد که از این ظرفیت به نفع موزه‌ها استفاده کنند اما آن‌ها یک ساعت پیش از پذیرفتن مخاطبان کنسرت، تعطیل شده‌اند.

برای گذر از این زمان پِرت، جمعیت زیادی روی سبزه‌ها می‌نشینند و غذا می‌خورند، جمعی هم پی یافتن سرویس بهداشتی هستند، گروهی هم صورت‌چسبانده به شیشه‌ی موزه ملت، سعی دارند داخل عمارت محمدرضا پهلوی را ببینند، برخی هم  در کریدوری که میان کافه‌های موقت و محل برگزاری کنسرت ایجاد شده، آنقدر قدم می‌زنند تا وقت بگذرد، بعضی هم ساعت‌ها سر جای خود، روی صندلی مقابل سن می‌نشینند تا سرانجام زنگ آغاز نمایش به صدا درآید. این سناریویی است که ۳۰ شب در سعدآباد تکرار شده است.  

اگر میانگین مخاطبان سی در ۳۰ شب را ۳۸۰۰ نفر درنظر بگیریم، هرچند که در برخی شب‌ها شمار آن‌ها به ۴۰۰۰ نفر هم رسیده، سعدآباد می‌توانست با اجرای طرح موقت «شبی با موزه»، دست‌کم ۱۱۴ هزار نفر بازدیدکننده داشته باشد، امامحمدرضا کارگر ـ مدیرکل امور موزه‌ها ـ که از آبان سال ۹۵ همچنان سرپرست مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد است، با آن‌که اعتقاد دارد؛ «سی» فرصتی برای معرفی میراث فرهنگی با زبان لطیف هنر است ولی می‌گوید: شرایط برای بازدید شبانه مهیا نبود.

کارگر برای توجیه این نظرش، ادله‌هایی می‌آورد و پیش از بیان آن‌ها، پذیرش مخاطبان کنسرت سی را در ساعت ۱۹:۳۰ رد می‌کند تا به این شکل اثبات کند زمانی برای بازدید شبانه از موزه‌ها وجود نداشته است.

او تاکید می‌کند: درهای کاخ برای کنسرت ۲۱:۳۰ باز می‌شود چون اجرا ساعت ۲۲:۳۰ است، اگر درها زودتر باز شده به خاطر پذیرش مهمانان و بازیگران بوده چون ترافیک است و جای پارک اطراف مجموعه، محدود. برای همین یک ساعت قبل از اجرا، پذیرش شروع می‌شود. اگر ساعت ۱۹:۳۰ بود، خب یک ساعت بعدش هم اجرا می‌رفتند، چه لزومی داشت ۲۲:۳۰ کنسرت شروع شود!؟

تردد شبانه در سعدآباد ممنوع

او همچنین تاکید می‌کند که مخاطبان تا زمان اجرای کنسرت، به هیچ وجه حق تردد شبانه در فضای کاخ را ندارند. این ساعت هم موقعیتی نیست که درِ موزه‌ها به روی مردم باز شود. اصلا از اول چنین برنامه‌ای نداشتیم.

سرپرست سعدآباد سپس ادله‌هایش را برای چشم‌پوشی از ظرفیت بالقوه‌ای که پروژه «سی» برای موزه‌های این مجموعه پدید آورد، بیان می‌کند و می‌گوید: برای بازدید شبانه از موزه‌ها، طرحی وجود دارد که در سال‌های گذشته یکی دو بار هم تمرین شده، ‌اما ادامه‌ی این جریان به تمهیداتی نیاز دارد مثلا باید شیفت شبانه‌ای تعریف شود که مستلزم دریافت مجوز است.

او ادامه می‌دهد: برای طولانی‌تر شدن زمان بازدید از موزه‌ها، تعطیلات دوشنبه‌ را حذف کردیم و ساعت کاری را تا ساعت ۱۹ افزایش دادیم، اگر بخواهیم تا ساعت یازده، دوازده شب موزه‌ها را باز نگه داریم، مستلزم موافقت‌ها و تامین هزینه‌هایی از سوی سازمان میراث فرهنگی و همچنین جذب نیروی انسانی است که اجرای مورد آخر، محدودیت‌هایی در دولت دارد.

وی همچنین می‌گوید: ‌اضافه کاری کارمندان سقف مشخصی دارد و نمی‌شود بیشتر از آن پرداخت کرد و یا از همان کارمندان شیفت روز در شب هم استفاده کرد.

هرچند که در ادامه از جایگاه مدیرکل امور موزه‌ها بیان می‌کند که با افزایش ساعت کار موزه‌ها کلا موافق است و باور دارد؛ اماکنی مثل موزه ملی و یا کاخ گلستان این ظرفیت را دارند که دست‌کم تا ۱۱ شب باز بمانند چون یقینا با استقبال روبرو می‌شوند.

کارگر به این سوال که افزایش ساعت کار موزه‌ها به مصوبه دولت نیاز دارد؟ پاسخ می‌دهد: نیازی به چنین مصوبه‌ای نیست. رییس سازمان میراث فرهنگی می‌تواند شرایط را فراهم کند، اگرچه به دلیل تغییرهای مرتب رؤسا، این کار انجام نشد، ولی فکر می‌کنم در زمان آقای مونسان بشود این مورد را به بحث گذاشت و مقدمات کار را با ایشان فراهم کرد.

تولید زباله از ۳۸۰۰ نفر طبیعی است

شبانه‌های سعدآباد پس از کنسرتی نمایشی که پذیرای دست‌کم ۳۸۰۰ مخاطب بوده، درحالی سحر می‌شود که در حاشیه‌ی کاخ ملت گاه زباله‌های مخاطبان رها شده است.

کارگر می‌گوید: طبیعی است وقتی برنامه‌ای با دست‌کم ۳ هزار نفر اجرا شود، زباله هم تولید کند. با این حال شرکتی که طرف قرارداد مجموعه سعدآباد است، موظف است این زباله‌ها را هر روز جمع کند، این در وظیفه سعدآباد است.

مدیرکل امور موزه‌ها اظهار می‌کند: در تهران رزوانه ۵ هزار تن زباله تولید می‌شود، حال بگوییم یک تن آن متعلق به سعدآباد است، چه مشکلی دارد!؟ سطح ما این است که اگر بیشتر انتقاد داشته باشیم، بیشتر محدود می‌شویم. امروز هر نوع نقد منفی بازخورد منفی دارد.

او سپس در دفاع از این رویداد هنری که از محیطی تاریخی وام گرفته است، می‌گوید: کسی فکر نمی‌کرد در ایران یک برنامه‌ی موسیقی در این حد و با این تعداد روز، بلیت بفروشد. اگر نوآوری باشد مردم برای آن هزینه و برنامه‌ریزی می‌کنند.

کارگر حتی می‌گوید: اگر شرایط جوی و دیگر مسائل اجازه می‌داد حتما تا پایان سال این اجرا را ادامه می‌دادیم. معتقدم استقبال به همین اندازه بود.

مدیر کل اداره موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی- تاریخی بیان می‌کند که رویدادهایی شبیه «سی» حس خوب ایجاد می‌کند و برای مردم، هنرمندان و مسؤولان پیامی دارد و آن این‌که هنرمندان باید زحمت زیاد بکشند، چون مردم حاضرند برای یک اتفاق خوبِ فرهنگی هزینه کنند. معمولا می‌گویند مردم برای غذا و پوشاک پول می‌دهند، اما برای کار فرهنگی نه. درحالیکه ۳۸۰۰ نفر هر شب با پرداخت حدود ۱۴۰ هزار تومان هر کدام برای حضور در این کنسرت هزینه کردند.

وی اظهار می‌کند: ‌باید جامعه را به گونه‌ای دیگر دید، جامعه‌ای که فقط برای جسم هزینه نمی‌کند، بلکه به سمت روح می‌رود. این ثابت می‌کند مردم حاضرند برخورد خود را با فرهنگ تغییر دهند.

رکورد کنسرت‌ها شکست

سرپرست سعدآباد ادامه می‌دهد: تا امروز نهایت استقبال مردم از برنامه‌های کنسرت ۲۵۰۰ نفر (برای یک شب) بود، اما زمانی که این تعداد به ۴۰۰۰ نفر می‌رسد، یک رکورد جدید محسوب می‌شود. بنابراین مسؤولان باید به این فکر کنند اگر بخواهند برنامه و محلی خاص برای رویدادهایی چنین اختصاص دهند، جامعه استقبال می‌کند.

کارگر که «سی» را فرصت برای معرفی میراث فرهنگی به زبان لطیف هنر می‌داند، یادآور می‌شود: هر شب در بستر زبان و هنر، میراث فرهنگی منتقل می‌شود، درحالیکه اگر این انتقال به زبان علمی بود، فقط قشر خاصی متوجه‌ی آن می‌شدند، اما وقتی کار به زبان هنر می‌کشد، مخاطبان را بیشتر در برمی‌گیرد.

او اضافه می‌کند: «سی» یک تجربه بسیار خوب در کشور ما است که البته یکسری حساسیت‌ها ایجاد کرد، چرا که قطعا وقتی از طرف گروهی چنین برنامه‌هایی اجرا می‌شود عده‌ای با آن رقابت می‌کنند. اگر ما از این اتفاق‌های ویژه حمایت نمی‌کنیم، نباید آن‌ها را تخریب کنیم.

وی باور دارد؛ این نوع رویدادها باعث بالندگی و غرور ملی می‌شود و بیان می‌کند: یک ماه هر شب چهار هزار نفر بلیتی با قیمت بالا می‌خرند که این نشان از وجود مردمی فرهنگی دارد که فقط فروشگاه و رستوران‌ها را پر نمی‌کنند. این موارد می‌تواند استانداردهای ما را بالا ببرد. حیف است روی این اتفاقات مانور ندهیم.

مدیرکل موزه‌ها همچنین ترتیب و برنامه‌ریزی این کنسرت نمایشی را نشانه‌ی توسعه یافتگی می‌داند و در شرح این دیدگاه اظهار می‌کند: در کشور ما مدیریت هنری ثابت شده است. یک برنامه‌ی کاملا پیشرفته اجرا می‌شود و حتی جا دارد درباره‌اش بررسی شود که این رویداد از کجا پدیدار شده. پیشنهاد می‌دهم نشست خبری با خبرنگاران میراث فرهنگی برگزار شود و بررسی کنیم که میراث فرهنگی از زبان هنر برای انتقال خود چگونه استفاده کرده است.

نور «سی» در مقایسه با نور خورشید هیچ ضرری برای کاخ تاریخی ندارد

او به انتقادهایی وارد شده به ویدئو مپینگ، صدا و نورپردازی‌های این کنسرت که یک کاخ تاریخی را نشانه گرفته، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: اتفاقاتی که همزمان در این کنسرت رخ داد، کاملا محاسبه شده بود. نوری که روی دیوار کاخ می‌افتد هیچ مشکلی ندارد، این نور در مقایسه با تابش نور خوشید هیچ ضرری برای بناهای تاریخی ندارد، اما باز هم اعتقاد دارم اگر وزارت ارشاد و شهرداری فضای درخوری ایجاد کنند، بهترین موقعیت برای چنین رویدادهایی پدید خواهد آمد.

وی اضافه می‌کند: مکانی مانند برج میلاد برای این نوع اجراها ساخته نشده، تالار وحدت تنها مکان مناسب است که متاسفانه ظرفیت پذیرش آن به ۵۰۰ نفر می‌رسد. بنابراین ضرورت فعلی ایجاب می‌کند این نبوغ، انرژی و توانایی از بین نرود.

کارگر در پاسخ به سوالی که خودش مطرح کرده مبنی بر این‌که «آیا اجرای چنین رویدادی در بناهای تاریخی برای مسؤولان میراث فرهنگی سخت نیست؟» می‌گوید: قطعا مسؤولان به دردسر می‌افتند، اما برای میراث فرهنگی هیچ مشکلی پیش نمی‌آید. بنابراین از جایگاه مسؤولان میراث فرهنگی ازاین اتفاق‌ها استقبال می‌کنیم، چون رویدادی جدید و غیر تکراری است، اجراکنندگان باید تشویق و همراهی شوند. چنین اقداماتی در شرایطی که مثبت باشند نیاز به کمک همه دارند.

مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی یادآوری می‌کند: باید از اجراهای سنتی فاصله بگیریم، چرا که تا امروز می‌گفتیم مردم علاقه ندارند، درحالیکه اِشکال از سمت ما بوده، ‌چون ما نوآوری نداریم، اما مشکل را همیشه گردن مردم انداخته‌ایم. با تجربه سعدآباد متوجه می‌شویم همه چیز به سمت ما برمی‌گردد نه مردم.

کارگر در عین حال می‌گوید: ‌هیچ برنامه آن طرف آبی تا امروز نتوانسته این میزان استقبال‌کننده داشته باشد، برای همین ما هر کاری برای ایجاد و تکرار چنین رویدادهایی انجام می‌دهیم.