ویرانه ای به نام «حمام حاجی»

هرچند قدمت بنا بیشتر از سالِ مکتوب شده روی کاشی‌های حمام «حاجی» یعنی سال ۱۳۰۸ است، اما این تاریخ دست‌کم سال نقش بستن تصاویرِ شاهنامه‌ایِ «جنگ رستم و دیو سپید» را اعلام می‌کند. شاهکاری از هنرِ دست یوسف کاشی‌ساز - یکی از کاشی‌سازهای معروف رشت در دوره‌ی قاجار - که از یک سو آن‌ها هم به مرور در حال حذف از روی این بنای تاریخی هستند، و از سوی دیگر یکی از مالکان حمام هیچ امیدی به باقی ماندن این بنای تاریخی ندارد.

ابراهیم حج‌فروش، یکی از مالکان این حمام تاریخی با بیان این‌که، حمام «حاجی» امروز حدود ۲۵ تا ۳۰ مالک دارد که هیچ‌کدام با یکدیگر تفاهم ندارند، می‌گوید: هنوز با هیچ‌کدام از مالک‌ها بر سر خرید یا فروش سهم‌های خود به یک نفر نتوانسته‌ایم به تفاهم برسیم، چندبار تلاش کرده‌ام با هر کدام از مالک‌ها صحبت کنم و حتی این مکان تاریخی را به عنوان رستوران سنتی از ان‌ها اجاره کنم، اما قبول نمی‌کنند.

او با بیان این‌که سرقفلی این حمام تاریخی متعلق به اوست، می‌افزاید: با این شرایط به نظر می‌رسد باید حمام را به همین شکل به حال خود رها کنیم، وضعیت آینده‌ی آن مشخص نیست.

وی ادامه می‌دهد: چند سال پیش حدود ۲۰ نفر از مالکان این حمام را در تهران پیدا کردم، آن‌ها تا آن زمان حتی نمی‌دانستند که چنین ارثی از پدربزرگ‌شان دارند، بخشی از ملک نیز به دلیل فوت یکی از مالکان و وقف آن به اداره اوقاف امروز در اختیار اداره اوقاف شهرستان است، البته آن‌ها اعلام کرده‌اند که به راحتی با میراث فرهنگی بر سر این ملک کنار می‌آیند.

میراث فرهنگیِ گیلان، مسیر مستقیم را برای  حمام حاجی نمی‌رود

علی‌رضا حج‌فروش، فرزند مالک حمام «حاجی» نیز نسبت به کم‌توجهی میراث فرهنگی برای این بنای تاریخی اعتراض می‌کند و می‌گوید: در دولت دهم، سازمان میراث فرهنگی بعد از ثبت ملی حمام به عنوان یک بنای تاریخی قصد خرید آن را داشت، اما به دلایلی به تعویق افتاد و با تغییر دولت این اقدام متوقف ماند، حتی در چند سال گذشته نیز تنها حرف برای این بنا، آن بوده که اعتباری برای خریدش ندارند.

او با اشاره به این که در سال ۱۳۸۵ بخش زنانه این حمام فروریخت، ادامه می‌دهد: در آن زمان به میراث‌فرهنگی اعلام کردیم که حمام در حال تخریب است و وضعیت آن اصلا مناسب نیست، نیازمند انجام یک‌سری اقدامات و بازسازی‌هاست، اما هیچ اتفاقی نیفتاد، از سوی دیگر احتمال گسترش خیابان‌های اطراف این حمام در وجود دارد، در این شرایط احتمال تخریب حمام نیز هست، این منطقه بخش تردد مردم و در مرکز شهر است. هر چند بخشی از کاشی‌های حمام را نیز در چند سال گذشته دزدیدند.

حمامی شبیه به ویرانه‌های جنگ جهانی دوم

وی وضعیت امروز حمام «حاجی» را شبیه ویرانه‌های جنگ جهانی دوم می‌داند و می‌گوید: یک حمام در استان همدان را مرمت کرده و کاربری موزه و رستوران داده‌اند و امروز به خوبی از ان درامد دارند، اما جالب است  که از سال ۱۳۸۳ که قرار بود بودجه برای خرید حمام بیاید تا سال ۹۰ پیگیری‌ها هیچ پاسخی ندادند، در شرایطی که این حمام حدود ۱۵۰ سال فعال بوده است.

او با تاکید بر این‌که قصد داشتیم این مکان تاریخی را تغییر کاربری داده و آن را تبدیل به مکانی مانند باشگاه بیلیارد، موزه، قهوه‌خانه یا حتی حمام سنتی کرده و بار دیگر راه‌اندازی کنیم، ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد در این شرایط باید بی‌خیال این حمام شویم، به دردسرهایی این کار نمی‌ارزد که بخواهیم آن را حفاظت کنیم، آن‌هم در شرایطی که موفق شدیم همه مالکان را پیدا کنیم، اما از میراث‌فرهنگی هیچ مسیر مستقیمی پیدا نکردیم.

کاشی‌های حمام حاجی دو سال پیش سرقت شدند

اردلان لاله‌زاده، کارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی اداره کل میراث‌فرهنگی و گردشگری استان گیلان در پاسخ به پرسشی درباره‌ی بی‌توجهی این اداره کل نسبت به حمام قاجاری «حاجی» می‌گوید: مهمترین مشکل این حمام، داشتن چند مالک است، بر این اساس آن‌ها هنوز نتوانسته‌اند با یکدیگر به تفاهم برسند.

وی با بیان این‌که به نظر می‌رسد کاشی‌های این حمام تاریخی گویا حدود دوسال پیش به سرقت رفته‌اند، ادامه می‌دهد: وضعیت این حمام از همان زمان به همین حالت باقی مانده است، فقط سقف حمام برای جلوگیری بیشتر از تخریب چند سال پیش تا حدود ۴۰ درصد مرمت شد.

این کارشناس میراث‌فرهنگی استان گیلان با بیان این‌که، این حمام تاریخی تا دست‌کم سال ۱۳۷۵ استفاده می‌شده است، می‌افزاید: به مرور مالک حمام آن را به حال خود رها کرد و این بنا کاربری خود را از دست داد، چون بین مالک‌ها اختلاف وجود دارد و نتوانستند برای کاربری یا آینده‌ی این بنا با یکدیگر به نتیجه برسند.

او مشکل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان گیلان را هماهنگ نشدن مالک‌ها با یکدیگر بر سر ارثیه‌ی خود است و ادامه می‌دهد: با توجه به موقعیت آب و هوای رشت و کمبودهای بودجه‌ای نیاز است تا هر چه سریع‌تر مالکان با یگدیگر به نتیجه برسند. برای مرمت این بنای تاریخی به اعتباری حدود ۴۰۰ میلیون تومان نیاز داریم.

حمام «حاجی محمدجعفر» معروف به حمام «حاجی» از حمام‌های دوره قاجار است که به واسطه کاشی کاری‌های آن دوره ارزش بالایی دارد. حمام شامل ورودی، رختکن یا سربینه، شاه نشین، محل آویزان کردن لنگ، میان در، گرمخانه است. فرم کلی آن مستطیلی است، بنا دو ورودی دارد که ورودی اصلی آن در ضلع جنوبی مشرف به خیابان «بادی الله» و دیگری در ضلع شرقی در کوچه «تحویلی» به عنوان ورودی مردانه استفاده می‌شود.

با توجه به تاکید شهرداری رشت مبنی بر محله محوری در شهر وتقسیم بندی شهر رشت به ۵۵ محله، حمام تاریخی «حاجی» می‌تواند در صورت مرمت و بازسازی به عنوان نگین محله «ساغریسازان» در رشت محسوب شود، این بنا در سال ۱۳۸۳ به شماره ۱۱۱۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است