سرنوشت «خانه قجری میر رحیمی» در محاق!

گروه فرهنگ و میراث جماران، مطهره کشاورز محمدیان: صاحبانش تا ۱۲ سال پیش در آن ساکن بودند و بعد، با تصور حفاظت آن را به وزارت میراث‌فرهنگی واگذار کردند. خانه میر رحیمی با گچ‌بری‌های زیبا و کم‌نظیرش، بیش از یک دهه است که در اختیار صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی قرارگرفتن و پس از چندین بار مزایده و عدم استقبال سرمایه‌گذار، به پاتوقی امن برای معتادان تبدیل شده است!

«میر رحیمی» عمارت قاجاری بزرگی در بالا محله دامغان بود و حالا از شکوهش خاطره محوی باقی‌مانده، خانه کوچکی با حیاطی نسبتاً بزرگ و درخت توت کهن‌سال.

پنجره‌های سبز چوبی این ساختمان و ورودی‌اش در طرف شرق قرار دارند، یک ردیف پنجره بر روی ورودی‌ها در قسمت بالا به‌صورت سر تا سری زده شده که دارای طاق جناغی تند است. ورودی جنوب شرقی ساختمان به آشپزخانه و «تالار» راه می‌یابد و ورودی شمال شرقی‌اش به‌وسیله یک پاگرد به اتاق می‌رسد و از آنجا دوباره به «تالار».

«تالار»، دردانه این بنای قاجاری است، اتاقی منحصربه‌فرد با تزیینات چشم‌نواز، پلان این اتاق به شکل چلیپاست و تزیینات گچی طاقچه‌ها و طاق‌نماهایش با طرحی از گل‌وگیاه، پرندگان و حیوانات و همین‌طور نقوش هندسی چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. علاوه‌برآن سقف وسط اتاق دارای گچ‌بری‌هایی به شکل قالی است.

در دو گوشه سمت شرق این اتاق دو در قرار دارد که یکی به‌صورت کمد استفاده می‌شود و دیگری راه‌پله‌ای دارد که به طبقه دوم اتاق پشت اتاق اولی راه می‌یابد و اکنون انباری شده است. 

حالِ این روزهای بنای قجری خوب به نظر نمی‌رسد. صورت عمارت «میر رحیمی» از سیلی سنگین وندالیسم سرخ است و  جای آتش و دیوارنوشته‌ها نمای خانه را سیاه و زشت کرده است.

محمد شکری‌زاده فعال میراث‌فرهنگی دامغان در این باره می‌گوید: در این سال‌ها خانه میر رحیمی به سرپناهی امن برای معتادان تبدیل شده تاحدی‌که درها و دیوارهای خانه را شکسته و از آن برای گرم‌کردن محیط و آتش بساطشان استفاده کرده‌اند. این بنا پیش از واگذاری کاملاً سالم بود و صاحبانش در آن زندگی می‌کردند؛ اما متأسفانه پس از واگذاری، بی‌تدبیری‌، خانه تاریخی قابل سکونتی را به بیغوله معتادان تبدیل کرده است. گچ‌بری‌های بنا تا حدی از بین رفته و درودیوار پر از دیوارنویسی است. به نظر می‌رسد نگاه نامناسب در روند واگذاری و کوتاهی در نگهداری، آینده نگران‌کننده‌ای را برای این بنای ارزشمند ترسیم کرده است.

حسین خلیلی نژاد فعال میراث‌فرهنگی در آذرماه سال گذشته حال وضعیت این اثر تاریخی را این‌طور توصیف کرد: عمارت «میر رحیمی» از بناهای در اختیار صندوق احیای بناهای تاریخی است که برای واگذاری به بخش خصوصی در نظر گرفته شده است، اما متأسفانه به دلیل شرایط نامناسب تعریف شده از سوی صندوق، سرمایه‌گذاران رغبتی به سرمایه‌گذاری در آن ندارند و مزایده‌های انجام شده در طول  سال‌های گذشته بی‌نتیجه مانده است. 

او ادامه داد: دامغان هنوز به مقصد گردشگری تبدیل نشده است ازاین‌روی در موضوع واگذاری نگاه صرفاً اقتصادی داشتن توجیهی ندارد. لحاظ‌نکردن جایگاه گردشگری و شرایط محلی در تعریف شرایط سرمایه‌گذاری و تعیین اجاره‌های بالا و مدت اجاره پایین، موجب عدم تمایل برای سرمایه‌گذاری در این بناها شده و این اثر را به چنین سرنوشتی دچار کرده است. به نظر می‌رسد در شرایط موجود فقط تغییر نگاه صندوق و تسهیل در فرایند واگذاری چاره کار است و می‌تواند موجب نجات این اثر تاریخی شود.

این فعال میراث‌فرهنگی به خبرنگار جماران گفت: البته در بازدیدی که طلایی - مدیرعامل صندوق احیای بناهای تاریخی از بناهای تحت اختیار در سطح شهرستان دامغان داشتند، قرار شد خانه میر رحیمی از فهرست بناهای مزایده‌ای خارج و برای تغییر کاربری فرهنگی در اختیار شهرداری قرار گیرد، این تصمیم صندوق از جهتی اتفاق مبارکی برای خانه «میر رحیمی»  از آثار تاریخی دامغان است، باتوجه‌به شرایط واگذاری، این بنا برای سرمایه‌گذار خصوصی توجیه اقتصادی ندارد، اما اگر اثر در اختیار شهرداری قرار گیرد مرمت می‌شود و وضعیت آن به سمت‌وسوی بهتری می‌رود.

او از ارسال درخواست مسئولان شهرداری دامغان برای ترک تشریفات خانه میر رحیمی به دفتر وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خبر داد، خبری که تأیید شورای شهر دامغان را همراه داشت.

 حسن قادری عضو شورای شهر دامغان در توضیح این خبر گفت: منتظر تعیین تکلیف وزیر هستیم و شهرداری آماده است که با در اختیار گرفتن این خانه تاریخی برای آن کاربری فرهنگی ایجاد کند.

این خبر هم کام دامغانی‌ها را شاد نکرد؛ اوایل دی‌ اما در پاسخ به پیگیری خبرنگار جماران، روابط‌عمومی وقت صندوق حفظ و احیا اعلام کرد: «خانه میر رحیمی» دو بار به مزایده گذاشته شده و بر اساس قانون امکان ترک تشریف وجود ندارد.

طالبی گفت: این بنا پیش از نوروز برای بار سوم به مزایده گذاشته خواهد شد و موضوع را به طور شفاف اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

 در نهایت هم این خانه قجری ۲۵ دی‌ماه ۱۴۰۲ به مزایده گذاشته شد، مزایده‌ای که باز هم سرانجامی نداشت.  

نزدیک به یکسال از پیگیری وضعیت خانه میررحیمی می گذرد، اهالی محل به خبرنگار جماران می گویند وضعیت این خانه هنوز تغییری نکرده، موضوعی که تأیید حسین خلیلی نژاد را به همراه داشت. 

متاسفانه خانه «میر رحیمی» از آثار باستانی دامغان سالیان سال است که در سایه کم‌توجهی‌ها بلاتکلیف مانده و روبه‌زوال است، فعالان میراث‌فرهنگی معتقدند سر کلاف سردرگم واگذاری بناهای تاریخی دامغان به صندوق حفظ و احیا می‌رسد و گره کار با اصلاح سیاست‌های وزارت میراث‌فرهنگی باز می‌شود.

این در حالی است که مدیرعامل صندوق توسعه و بهره‌برداری از اماکن تاریخی دلیل کم‌اقبالی خانه قجری را نبود خواهان عنوان کرده و می‌گوید: خانه میر رحیمی سه بار به مزایده گذاشته شده و سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از این بنای تاریخی اعلام آمادگی نکرده است.

شهاب طلایی ادامه می دهد: ما برای کارشناسی مجدد بنا و واگذاری‌اش از طریق ترک تشریفات  آماده‌ایم، ‌اما متأسفانه متقاضی وجود ندارد، ‌ البته سال گذشته شهرداری برای بهره‌برداری جلو آمد و ما هم مشکلی نداشتیم اما نماند و رفت. 

طلایی در پاسخ به این سؤال که در صندوق حفظ و احیا چه اقداماتی برای تسهیل شرایط واگذاری انجام شده هم می‌گوید: اگر اداره میراث‌فرهنگی دامغان سرمایه‌گذاری به ما معرفی کند ما می‌توانیم و حاضریم سال بهره‌برداری را بالا برده و اجاره را پایین بیاوریم.

عمارت قاجاری «میر رحیمی» که ۶ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۵۸۷ در فهرست آثار ملی ایران شده، این روزها وضعیت مناسبی ندارد. بر اساس مشاهدات خبرنگار جماران این خانه که روزگاری از فاخرترین بناهای دامغان بوده است، حالا کاملاً رها شده و کمترین اقدامات حفاظتی و مرمتی در آن انجام نگرفته است. 

نقض حریم درجه یک بنای ساخت ملی با ساخت‌وسازهای جدید و سکونت معتادان از دیگر مشکلاتی است که سرنوشت این خانه تاریخی را به محاق برده است. به نظر می‌رسد نجات این اثر ملی نیازمند تدبیر ویژه مسئولان میراث‌فرهنگی است، پیش از آنکه سایه سنگین بی‌توجهی قامت بنای تاریخی دامغان را از پا درآورد.