محمد شکیبانیا تهیه کننده سینما به جماران گفت: به نظر من تصمیم سخت و جسورانه‌ای که رزاق کریمی گرفت، به ثمر نشست. این مستند چالش‌های بسیاری دارد که فکر می کنم کارگردان تصمیمات خوبی در مورد آنها گرفته است؛ از جمله بعضی موضوعاتی را که نمی‌توان گفت و گفتنش باعث می‌شود که پخش نشود با نگفتن آن مساوی است.
پایگاه خبری جماران: با شروع هفدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت که از ۲۷ آذر تا ۲ دی ۱۴۰۲ در محل پردیس سینمایی چارسو و موزه سینما در حال برگزاری است، بسیاری از شرکت کنندگان با دیدن تیزر «مستند احمد» مشتاق اکران آن شدند. این مستند زندگی مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج سید احمد خمینی از آغاز کودکی تا دوران جوانی، دوران مبارزه با نظام ستم‌شاهی، همراهی با امام خمینی (ره) از نجف تا نوفل لوشاتو، ورود به ایران و دوره ده ساله حیات امام (ره) در دوران جمهوری اسلامی و نقش و تاثیرگذاری آن مرحوم پس از رحلت امام را بررسی می‌کند.
به گزارش خبرنگار جماران از جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، در اولین روز اکران طبق اعلام مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، مستند «احمد» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی، پرمخاطب‌ترین مستند روز نخست در این دوره از جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت شد. این مستند به دلیل حضور پرشمار مخاطبان، از ساعت ۱۱ روز چهارم این جشنواره و در سالن ۱ پردیس سینمایی چارسو نیز اکران ویژه شد.
مصطفی رزاق کریمی قبلا با مستند «بانو قدس ایران» در سیزدهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» شرکت کرده بود و اثرش به عنوان بهترین فیلم جشنواره سیزدهم انتخاب شد. مستند او در اکران آنلاین نیز مورد توجه بسیاری از منتقدین و تماشاگران قرار گرفت. او حالا مستند «احمد» را به تهیه کنندگی غلامعلی اصغریان و سرمایه گذاری موسسه «عروج امام» ساخته است.
در این مستند سید محمد خاتمی، سید حسن خمینی، سید محمد موسوی خوئینی ها، مهدی کروبی، دکتر فاطمه طباطبایی، حسن روحانی، سید حسین خمینی، سید مهدی امام جمارانی، علی اکبر ناطق نوری، اسدالله بادامچیان، سید محمود دعایی، کاظم رحیمی، مهدی فیروزان، غلامحسین کرباسچی، مصطفی کفاش زاده و محمد هاشمی رفسنجانی حضور دارند و روایت تاریخی اثر را پیش می‌برند.
مستند «احمد» برای اولین بار روایت‌های مهم و ناگفته‌ای از دوران انقلاب و برهه‌های حساس دهه نخست جمهوری اسلامی را روایت می‌کند.
در بخشی از مستند شاهد دلتنگی «احمد» در فراق پدر هستیم که گویی بعد از پدر زندگی خود را تمام شده می‌داند. بخش دیگری از این مستند به علاقه مرحوم سید احمد خمینی به فوتبال و پیگیری مسابقات فوتبال توسط وی می‌پردازد. یکی از نکات جالب این مستند پرداختن به روابط عاطفی وی و روایت های دکتر فاطمه طباطبایی همسر ایشان درباره زندگی مشترک بود که به خوبی به تصویر کشیده شده است.
دوران تبعید امام خمینی در پاریس، همراهی «احمد» با پدر در زمان تبعید و بازگشت به ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی و مسئولیت وی در بیت امام، آغاز و ادامه جنگ تحمیلی، چگونگی پایان جنگ و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و... از جمله پرونده های تاریخی شاخص در مستند هست که مخاطب را با خود همراه می‌کند.
بعد از پخش مستند، خبرنگار جماران با چند نفر از مخاطبان که به تماشای فیلم نشسته بودند به گفت‌و‌گو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
مرتضی رزاق کریمی، تهیه کننده و مستندساز در این باره به خبرنگار جماران گفت: مستند احمد کار متفاوت و جسورانه‌ای است. پیش بینی می‌کردم این کار دشوار باشد، اما زمانی که این مستند را تماشا کردم متوجه حجم قابل توجهی از مطالب سیاسی، اجتماعی، عاطفی، انسانی و ... در ابعاد مختلف شدم.
وی با بیان اینکه پرداختن به ابعاد مختلف زندگی شخصیتهای بزرگ و جمع کردن آنها در قالب یک فیلم کار بسیار دشواری است، یادآور شد: این اثر مانند دیگر فیلم‌ها نقاط قوت و ضعفی دارد، ولی به نظر من یکی از کارهایی است که شاید سالیان سال نتوان به چنین کار جسورانه‌ای دست زد، چرا که با نکته سنجی و ریزبینی وارد زندگی و حریم شخصی فردی می شویم که کانون تصمیم‌های مهم کشور بوده است. در عین حال مسائل عاطفی نیز در این فیلم هویداست.
رزاق کریمی گفت: به نظر من مهم‌ترین نکته فیلم نشان دادن نوعی رابطه مراد و مریدی میان احمد و پدر است. در واقع احمد در امام حل شده است و انگار چیزی برای خود در زندگی نداشته و با پایان زندگی امام زندگی او نیز تمام می شود.
در این میان، یکی از تماشاگران نیز که در سالن حضور داشت، از نگاه منتقدانه به خبرنگار جماران گفت: توقع می‌رود وقتی سوژه‌ای مثل حاج سید احمد خمینی به عنوان یک چهره برجسته سیاسی دست مایه تولید یک اثر قرار می‌گیرد، برای وفادار بودن به آن سوژه که در یک خانواده کاملا سیاسی و مذهبی رشد و نمو پیدا کرده و در فضای سیاسی کشور به شدت تاثیرگذار بوده است، کارگردان بتواند در فیلم بهتر او را نمایش دهد. در واقع می‌توان گفت این فیلم دچار خودسانسوری شده و در قسمتی از فیلم می بینیم که این اثر از روایت خود منحرف می‌شود. از نظر ساختار توقع می‌رفت راجع به شخصیت بزرگی مثل سید احمد کار قوی‌تر ببینیم. نکته دیگر وجود مصاحبه‌های متعدد است که برای مستند چندان مناسب نبود؛ از این منظر، بهتر بود ضمن استفاده از تصاویر آرشیوی و روایت افراد، فضا بازسازی شود.
خانمی که با چند نفر به گفت و گو درباره مستند احمد نشسته بود گفت: مشخص است زحمت و تلاش بسیاری برای مستند کشیده شده، اما آن انتظاری که از کارهای سابق رزاق کریمی داشتم برآورده نشد؛ با اینکه ماهیت این‌کار متفاوت بود، اما فیلم‌های قبلی ایشان حرفه‌ای‌تر بود. نقطه قوی این مستند اطلاعات تاریخی و تلاش حاج احمد بود برای اینکه بتواند مواضع خود در حوزه های سیاسی و حتی نظامی را در کنار امام حفظ کند و جریان‌ساز باشد. نکته جالب دیگر که در فیلم آمده و می‌توانیم به آن اشاره کنیم، وفای به عهد حاج احمد آقا در ارتباط با پدر است.
یکی دیگر از مخاطبان این مستند نیز به خبرنگار جماران گفت: تماشای احمد برای من بسیار هیجان انگیز بود و البته کنجکاو نیز بودم، زیرا کار قبلی رزاق کریمی «بانوی قدس ایران» را بسیار دوست داشتم، اما هیجان من در حین تماشا کور شد. به دلیل اینکه ساختار سیاسی دو مستند شبیه هم بود؛ به همان اندازه از نظر محتوایی آن جسارتی که در بانوی قدس ایران اتفاق افتاده را در این ندیدم، بلکه من یک محافظه کاری را در مستند احمد دیدم که بابتش افسوس خوردم. یکی از نقاط مثبت این فیلم این بود که از لحاظ بصری بسیار هنرمندانه فضا را پیش رفت و استفاده هوشمندانه از نماها نیز نقطه مثبت دیگری بود که می‌توان بدان اشاره کرد.
در ادامه علی‌خانی یکی از تهیه کنندگان سینما به جماران گفت: به نظرم کار پر تلاش و پرزحمتی بود؛ من در جریان کار رزاق کریمی در طول ۳ سال تهیه این مستند بودم و همکاری نصفه و نیمه‌ای را داشتم و فکر میکنم بخشی از نیاز ما به دانستن تاریخ است که این را ایشان با قوت به تصویر کشیدند. نکته مثبت حضور خانواده حضرت امام از جمله خانم طباطبایی، حاج حسن آقا و افرادی بود که سال‌ها ندیدیم است و این نشان از زحمت بسیار زیاد دست‌اندرکاران این اثر دارد.
دارایی تهیه کننده دیگری بود که نظر خود را به خبرنگار جماران گفت.
وی گفت: فیلم احمد بسیار خوب بود به لحاظ اینکه از قبل انقلاب تا زمان فوت احمد آقا به کلیات تاریخ ایران پرداخته و جنبه تحلیل آن به خوبی طراحی شده بود. امیدوارم هر آنچه واقعیت بوده بدون حذف در فیلم آمده باشد. دیگر نکته اینکه، منابع تصویری و شخصیت‌هایی که صحبت کردند ناب بودند و فکر میکنم اگر چنین گروهی کنار هم جمع نمی‌شدند این اتفاق رخ نمی‌داد. اما کار چند اشکال دارد؛ از جمله اینکه زمان مستند ۱۱۰ دقیقه بود که سنگین است و عده‌ای را خسته کرد.
احمد معراجی دبیر فرهنگی خبرگزاری میزان نیز پس از تماشای فیلم به خبرنگار جماران گفت: آقای رزاق کریمی را حدود ده سالی است که می‌شناسم و کار ایشان در ساخت مستند بانو قدس ایران را دیده بودم که کار خیلی خوبی بود. اما این مستند بعضی از مسائل را بازگو نکرد؛ خصوصا بعد از رحلت امام و بعد رحلت حاج احمد آقا را ما نمی‌دانیم که چه اتفاقی افتاد. ما فقط می‌دانیم حال ایشان خوب نبود و به همین دلیل مجبور شد مناصب را ترک کند. یکی از اتفاقات مهم در ۲۱ رمضان سال ۷۲ بود که ایشان در مرقد امام سخنرانی داشتند که به آن اشاره نشده؛ حال یا خود خانواده اجازه ندادند یا خود کارگردان نخواسته که به این مبحث ورود کند. بحث‌هایی در مورد آقایان طالقانی و منتظری وجود داشت که تا حدی مسائلی را مطرح کرد، اما مخاطب که نمی‌داند امام یا بیت ایشان در بحث منتظری تا چه اندازه تحت فشار بودند. فکر میکنم مخاطب چیزی از این مباحث به دست نمی‌آورد. همچنین انتخاب اشخاصی که آمدند صحبت کردند کاملا یک سویه بود و در مجموع فیلم به آنچه انتظار داشتم نرسید.
وی در خصوص نقطه قوت و ضعف فیلم گفت: در فیلم از آرشیوهای خوب استفاده شد و کاملا کشش داشت و رزاق کریمی در فیلم می‌داند که چه می‌خواهد. در مصاحبه‌ها نیز مطلب خاصی گفته نشد؛ چرا که مثلا آقای خاتمی راز مگویی را نگفت و فقط آقای روحانی یک نکته را گفت که باری از روی دوش فیلم برنداشت.
در ادامه مازیار قلمی فیلمساز، نویسنده و مدرس تصریح کرد: «احمد»، به عنوان مستند خوب بود. مستند لبه تیغ است و تصویری که از حاج احمد خمینی دیدم تا امروز دیده نشده بود. شنیده بودم که ایشان در گذشته چهره بسیار مردمی بوده است. جانبداری از کسی در این مستند دیده نشد و کار کاملا مستقل بود و امیدوارم مثل این باز هم ساخته شود، زیرا نسل جدید به دنبال واقعیت است و گفتن آن باعث اتفاقات خوبی می‌شود. در غیر این صورت فاصله‌ها بیشتر خواهد شد.
وی افزود: به عنوان یک فیلم ساز لذت بردم و مشخص بود زحمت بسیاری کشیده شده است. با اتمام جنگ و پذیرفته شدن قطعنامه سن کمی داشتم، اما در این مستند متوجه شدم مسائل دیگری نیز بوده است.
وی ادامه داد: دوست داشتم با افراد بیشتری صحبت می‌شد. البته همین که فیلم شخصیت حاج احمد خمینی را تشریح می‌کرد، خوب بود و اخبار جهت داری که این اواخر در فضای مجازی منتشر شد این فیلم خط بطلان را بر روی تمام آنها کشید، حاج احمد بسیار فردی درویش مسلک بوده و اتفاقاتی که دوست داشته برای مملکت بیافتد و به هر دلیلی نشده است و نیز به خاطر فراق پدر و هر آنچه بوده دنیا را ترک کرده است.
محمد شکیبانیا تهیه کننده سینما به جماران گفت: به نظر من تصمیم سخت و جسورانه‌ای که رزاق کریمی گرفت، به ثمر نشست. این مستند چالش‌های بسیاری دارد که فکر می کنم کارگردان تصمیمات خوبی در مورد آنها گرفته است؛ از جمله بعضی موضوعاتی را که نمی‌توان گفت و گفتنش باعث می‌شود که پخش نشود با نگفتن آن مساوی است.
وی افزود: موضوعاتی در زندگی سید احمد است که ما روایات رسمی مبهمی در جامعه داریم که اگر آنها را می‌گفت لطفی نداشت؛ چرا که اگر روایت واقعی را می گفت امکان داشت فیلمش اجازه پخش نگیرد و لذا بهترین کار این است که در بعضی موارد سکوت کرد. در جایی خواندم این یک روایت یک طرفه است که من نمی‌فهمم! زیرا این که یک روایت سیاسی نیست، بلکه داستان زندگی فردی است که در دل سیاست بوده و از زبان کسانی گفته شد که با او در ارتباط بودند.
شکیبا نیا با اشاره به نقدها بر این مستند گفت: کسی نوشته بود فقط اصلاح طلبان در فیلم صحبت کردند، اما در آن زمان چیزی به اسم اصلاح طلب و اصولگرا نداشتیم. به دوستی گفتم چه کسی باید می‌آمد که نیامده است؟ و کدام جهت کار یک طرفه است؟ مگر کار تحلیلی سیاسی ارائه می‌دادیم که باید صدای مخالف نیز باشد؟!
وی ادامه داد: اینکه در مورد برخی شایعات مثل فوت احمد آقا، فیلم جواب می دهد که ایشان به دلیل مریضی فوت می کند حال ممکن است این را کسی قبول نکند و اگر جای کارگران بودم به گونه دیگری در این بخش عمل می کردم، اما او ترجیح داد به نقل از همسرش و پسرش که منابع درجه یک هستند، موضوع فوت را روایت کند که اینجا جسارت کارگردان را نشان می‌دهد زیرا می‌داند تیرهای زیادی به سمتش می‌آید.
وی افزود: بعضی سوال‌های مخاطب بی‌پاسخ مانده، زیرا پاسخی هم نمی‌توان داد. چون ذی‌نفعان پاسخ همچنان در میان ما هستند. مسائل سیاسی گاهی اوقات ۵۰ یا ۷۰ سال می‌گذرد تا امکان خارج از محرمانگی برای آنها پیش بیاید. در این مورد هم اینگونه است؛ بعضی چیزها را باید در زمانه‌ای گفت که کسی آسیب نبیند تا بدون دغدغه و بدون تعارض منافع بررسی کرد.
شکیبانیا اضافه کرد: مصاحبه‌ها اصلی‌ترین عنصر مستند هستند. ۹۰ درصد مستندهای دنیا پر از مصاحبه است، ولی باید با افراد درست انجام شود. در موضوع سید احمد خمینی باید با افرادی باشند که با آن در ارتباط بودند. مصاحبه با افرادی چون، خاتمی، کروبی، موسوی خوئینی‌ها، کرباسچی دعایی را افراد عادی که نمی‌توانند مصاحبه بگیرند و کار دشواری است.
وی در پایان گفت: اگر کسی می‌خواهد سرگرم شود، این فیلم حتما برای او خسته کننده است، ولی این به معنای اشتباه بودن محتوای فیلم نیست.
