شماره 1073 فهرست آثار ملی متعلق به بنایی قاجاری در شیراز است که به نارنجستان قوام یا باغ حکومتی قوام معروف شده و هم اینک به یکی از جاذبههای گردشگری ایران تبدیل شده که تمامی گردشگران تورهای ورودی به فارس از این اثر تاریخی دیدن می کنند .
این بنای تاریخی در دوره قاجار و به دستورمحمد خان قوام الملک ساخته شد که ساخت آن به مدت 10 سال به طول انجامید.
نارنجستان قوام یکی از آثار بسیار مهم و ارزشمند از نظر معماری، تاریخی، فرهنگی و تزئینات دوره قاجار به شمار می رود و به دلیل این ویژگی ها، حدود 42 سال قبل در فهرست ملی به ثبت رسیده است و چنانچه بگوییم پرونده مرمتی این بنا نیز سالی یکی دوبار گشوده می شود، اغراق نکرده ایم.
اما آنچه که این روزها گردشگران با ورود به این بنای تاریخی- فرهنگی که به باغ موزه نیز شهرت دارد روبه رو می شوند، تخریب سنگ های ازاره این بناست که دارای حجاری های زیبایی می باشد. در این سنگ های ازاره، نقوش برجسته ای دیده می شود که در نوع خود بینظیر است، هرچند که در حال حاضر این نقوش آسیبهای جدی دیده و خطر نابودی کامل آن را تهدید می کند اما باز هم جلوه و زیبایی خاص خود را دارد. این نقوش سنگی شامل تصاویری از حیوانات اساطیری (گاوهای شاخدار)، شیرهای بسته شده در غل و زنجیر و سربازانی با لباسهای قاجاری و سلاح به دست می باشد که این روزها وضعیت خوبی ندارد به طوری که شیرهای نقوش سنگی مجموعه دیگر یال و کوپال ندارند و پاها و اسلحه سربازان نیز پاک شده است. تخریب این نقوش به حدی است که حتی برخی از گردشگران را متعجب می کند و به سوژه ای برای عکاسی آنها تبدیل شده است، اما در این میان برخی از بازدیدکنندگان نیز هستند که با لمس قسمت های تخریب شده این نقوش سنگی، با صدای بلند ابراز تاسف می کنند!
به اعتقاد برخی از فعالین حوزه میراث فرهنگی، تخریب این نقوش سنگی امری اجتناب ناپذیر است اما می توان با نحوه نگهداری صحیح و اصولی، این تخریب ها را به تعویق انداخت و یا وضعیت آنها را تثبیت کرد، ولی شواهد موجود نشان می دهد که این آثار تاکنون مورد مرمت و ساماندهی و بهسازی قرار نگرفته و حتی شرایط مناسبی هم برای حفاظت از آنها فراهم نشده است.
در این رابطه علی اکبر عوض پور مدیر مجموعه باغ موزه نارنجستان قوام به خبرنگار ما گفت: هنوز به یک راهکار عملی برای حفاظت و مرمت این نقوش دست نیافتهایم.
به گفته وی، مکاتباتی هم با کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی فارس داشته ایم و به پاسخی که منجر به حفاظت و مرمت و ساماندهی این نقوش گردد، نرسیده ایم.
مدیر مجموعه باغ موزه نارنجستان قوام ادامه داد: کارشناسانی که در زمینه فناوری نانو فعالیت داشته اند نیز در این رابطه پیشنهاداتی ارائه کردند اما هنوز به تائید کارشناسان میراث فرهنگی نرسیده است.
وی با تاکید بر اینکه هرگونه اقدام در این بنای ملی باید طبق نظر کارشناسان میراث فرهنگی صورت گیرد، افزود: امید است هرچه سریع تر به یک راهکار عملیاتی برای حفاظت و مرمت این نقوش سنگی برسیم.
عوض پور همچنین اضافه کرد: به طور حتم سال آینده پرونده مرمت و احیای این نقوش سنگی گشوده خواهد شد، هرچند که هم اینک نیز حفاظت از این آثار در دستور کار است.وی یکی از دلایل تخریب این آثار را شست وشوی بیش از حد دانست و گفت: متاسفانه طی سال های گذشته این آثار مورد شست وشوی بی رویه قرار گرفته که از دلایل اصلی تخریب و پوسته شدن سنگ های تاریخی است هرچند که این شست وشوها متوقف شده اما باید تدابیری هم برای ایجاد محافظ برروی نقوش اندیشیده شود.
عوض پور در ادامه این گفت وگو به ایجاد کانال های دفع رطوبت در این محل اشاره کرد و افزود: این کانال ها تاثیر بسزایی در تخریب بیشتر آثار داشته و نم و رطوبت در بنا نفوذناپذیر شده است.بنابر این گزارش، نقوش سنگی ازاره های عمارت نارنجستان قوام شباهت بسیاری به دیگر بناهای دوره قاجار در شیراز دارد. به طور مثال چنین نقوشی را می توان در خانه تاریخی محتشم و یا دیوانخانه وکیل نیز دید، اما آسیبی که نقوش سنگی نارنجستان قوام با آن مواجه است، بسیار شدیدتر می باشد و آن طور که فعالین حوزه میراث فرهنگی و گردشگری فارس معتقدند، می طلبد این نقوش هرچه سریع تر سروسامان گیرد چرا که نارنجستان قوام همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است.
بنا براین گزارش این بنا دارای اندرونی و بیرونی به سبک دوره قاجار میباشد که بیرونی به عنوان دارالحکومه یا محل رتق و فتق امور سیاسی، نظامی، دیدار با نمایندگان و سفرای دول خارجی و اندرونی به عنوان منزل شخصی مورداستفاده قرار میگرفته است.
طاق نمای ورودی در جبهه جنوبی عمارت واقع شده که اشخاص از طریق این مدخل به یک هشتی و از آن به دو راهروی کناری که به حیاط اصلی مرتبط است وارد میشوند.
ساختمان نارنجستان از دو بخش شمالی با ایوان ستوندار جانبی و یک طبقه زیر زمین و دو طبقه فوقانی که محل انجام کارهای اداری و تشریفات بوده است و بخش جنوبی با چهار اتاق در گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی که محل استقرار خدمه بوده ،می باشد.
در این بنای ملی هنرهایی چون نقاشی،حجاری ، مقرنس ،گچبری و آینه کاری به کار رفته است به طوری که در قسمت انتهایی تالار شرقی و غربی اتاقهایی با نقوشی زیبا دیده میشود. در تزیین سقفهای نقاشی شده چه سقفهایی تخته کوبی شده و یا سقفهایی با تیرهای قلمدانی از موادی چون گل اخری، اکلیل، شنگرف، لاجورد و سایر رنگهای معدنی استفاده شده است.
همچنین در این بنا انواع طرحهای آجرکاری سنتی از قبیل شطرنجی، بند سنگ و خفته راسته به چشم میخورد. این طرحها با نهایت استادی و مهارت کار شده است و همچنین در تمامی بدنهها و سقف دو بهار خواب (دو طرف ضلع شمالی) با گچبریهای زیبایی تزیین شده که این تزیینات به طرحهای سنتی گیاهی معروف میباشد.
سقف فضای هشت ضلعی ورودی نیز ازمقرنس آویخته که به طرز زیبایی کاشیکاری و تزیین شده، بهره گرفته است.در قسمت ازارههای دو ضلع جنوبی و شمالی صحنههای مختلفی بر روی سنگ حجاری شده که مقتبس از نقوش تخت جمشید و به فرم حیوانات افسانهای و یا تصویر سربازان قاجاری و نقش اسلیمی مشبک و یا تصویر درختانی به سبک مینیاتوری میباشند.
در تالار آیینه و تالار شاه نشین از دو نوع آیینه کاری استفاده شده که در نوع اول آیینههای ساده به شکلهای مختلف و با فرمهای هندسی بهکار رفته و در نوع دوم از آیینه به عنوان زمینه استفاده شده و قطعات کوچک آیینه به عنوان نقش و طرح و شیشههای ساده و رنگی به عنوان روکش بر روی آن قرار گرفته است به این نوع کار «چهار رویه» میگویند.
