طرح اکتشاف آب های ژرف از اعماق زمین که با کمک محققان سایر کشورها درچند استان کشور اجرایی می شود به دنبال آن است تا راهکاری برای بحران کم آبی و تامین آب کشور باشد، اما بررسی ها نشان می دهد که این هدف با واقعیت فاصله زیادی دارد.
نخستین بار در روزهای پایانی دولت یازدهم پس از گزارش ها و موافقت تعدادی از دستگاه های اجرایی با پیشنهاد مربوط به استخراج آب های عمیق ایران که در عمق 500 متری تا هزارمتری سطح زمین قرار دارد، هیات دولت با صدور بخشنامه ای جدید خطاب به وزیر وقت نیرو مقرر کرد مبلغ 250 میلیارد ریال اعتبار از محل منابع قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، برای تامین آب شرب اضطراری استان سیستان و بلوچستان در قالب انجام حفاری آب ژرف در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد.
پیشتر نیز با وام 250 میلیون دلاری که روسیه به ایران اختصاص داده اقدامات مشترکی برای دسترسی به آب های ژرف شروع شده است که حفر یک چاه مطالعاتی دراستان فارس نیز در همین زمینه است.
خبرنگار ایرنا در استان فارس در گفت و گو با برخی از صاحبنظران و کارشناسان این حوزه نظرات آنها پیرامون فرصت ها و تهدیدهای بهره برداری از آبهای ژرف را جویا شده است.
دکتر سید محمد جعفر ناظم السادات رئیس مرکزمطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با ارائه تعریف از آب های ژرف بیان داشت: بسیاری از منابع آبهای زیر زمینی که استفاده کرده ایم در 50 سال گذشته از بین 20 متر تا 100 متری زمین بیرون کشیده شده است و اخیر این ژرفا به 200 و 300 متر و حتی بیشتر رسیده است، در حالی که آبهای ژرف در عمق های بیش از یک هزار متری قرار دارد ، رسیدن به این آبها واکاوی فراوان می خواهد ، دسترسی به این آبها نیاز به مطالعات وسیع دارد که هنوز در این زمینه مطالعه جامعی صورت نگرفته است.
استاد دانشگاه شیراز با بیان اینکه آبهای ژرف معمولا هنگام حفاری چاههای نفت پیدا می شود گفت : برخورد این چاه ها به لایه های گوناگون آب ، ایده دسترسی به آبهای ژرف را به عمل رسانده است.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز درادامه گفت : این چاهها عمق بسیار زیاد دارد و بهره برداری از آن بسیار گران تمام می شود ، دسترسی به این آبها نیرو و انرژی زیاد می خواهد ، البته چه بسا بعد از حفاری و صرف نیرو و هزینه هم به نتیجه دلخواه نرسد ، بنا بر این نباید در شرایط کنونی نباید به دسترسی و استفاده از آبهای ژرف اتکا کرد.
ناظم السادات گفت : حتی اگر دسترسی به آب در اعماق زمین هم امکان پذیر باشد ، چه بسا آبها شور باشد و نشود آن را بری مصرف شرب یا مصارف دیگر به کار برد، بنابر این با صرف این هزینه های گزاف احتمال رسیدن به آبهای ژرف مناسب برا ی مصرف بسیار اندک است.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه بهره برداری از این آب ها باید از دیدگاه علمی مورد بحث قرار گیرد گفت: حفر یک چاه برای رسیدن به آبهای ژرف حداقل 20 میلیارد تومان تا 30 میلیارد تومان هزینه دارد،برخی معتقدند در مناطق کم آب کشور می توان به آبهای ژرف دست یافت ، باز هم توجیه اقتصادی این طرح و موضوع از نظر توسعه پایدار بررسی شود.
استاد دانشگاه شیراز گفت : اگر در عمق چند هزار متری یک دشت به آب برسیم و هزینه ای زیاد هم صرف کرده باشیم و با همین مدیریت منابع کنونی مسیر را دنبال کنیم باز هم سرمایه های نهفته در دل زمین را فدای امیال آنی خود کرده ایم ، مصرف بی رویه این آبها نسل آینده را با مشکل صد چندان روبرو می کند ، دراین زمینه باید تحقیقات علمی توجیه پذیرانجام شود ، قبل از عقد قرارداد برای بهره برداری از این آبها ، دانشگاهها روی موضوع مطالعه بیشتر کنند و توجیه استفاده از این آبها بررسی شود تا با چراغ روشنی به سمت مقصد حرکت کنیم.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز ادامه داد : مشکل کنونی جامعه ما خیلی آسانتر از دسترسی به آبهای ژرف قابل حل است، تغییراتی اندک در قانون استفاده از منابع آب و استفاده از محصولات کم آب بر راهکارهایی است که آسان تر و ارزان تر می تواند ما را در حفاظت از منابع آب یاری کند .این ها راهکارهایی است باید به طور علمی و جدی تر تجربه شود.
این استاد دانشگاه شیراز گفت : دستیابی به آب ژرف هنگامی خیلی توجیه دارد که همه کارها در سطح زمین انجام داده باشیم و به دنبال راه نهایی و بی بازگشت استفاده از آبهای ژرف باشیم ، در حالیکه هنوز روی زمین کار انجام نشده زیاد داریم، حفاظت از جنگلها و مراتع ، حفاظت از منابع آب موجود ، بهره برداری بهینه از آبهای زیر زمینی ، افزایش ضریب بهره وری آب و اینکه اجازه ندهیم هر کس هر مقدار خواست آب مصرف کند راه های نرفته است که باید با تاکید بیشتر انجام شود.
دکتر مهرداد زمان پور استاد دانشگاه، زیست بوم شناس و پژوهشگر محیط زیست و منابع طبیعی فارس نیز طرح های استفاده از آبهای ژرف در این استان را توجیه پذیر ندانست و بیان داشت : جست و جوی آب ژرف کار بسیار هزینه بری است و معلوم نیست بعد از صرف هزینه های زیاد برای این کار به آب رسید.
وی شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت : چند مساله در مورد استفاده از آب های ژرف وجود دارد. اول این که اگر این آبها تجدید پذیر است، از چه محلی قرار است تجدید شود؟ طبیعتا باید از چرخه آب موجود تجدید شود.باید از باران تجدید شود . اگر اقلیم کنونی باران داشته باشد ، نیازی به استفاده از آب ژرف نیست.
زمان پور افزود: آب های ژرف اگر هم تجدید شوند در زمان بسیار طولانی این فرایند رخ خواهد داد آن هم به شرط آن که برداشت های بی رویه اجازه نفوذ آب را در لایه های زمین بدهد.
استاد دانشگاه و زیست بوم شناس استان فارس در ادامه بیان داشت : حتی اگر استفاده از آبهای ژرف به رغم هزینه بسیاربالا جواب بدهد و کاوشگران به آب برسند به منبعی با مقدار معین آب دست خواهند یافت که با الگوی مصرف فعلی آن هم به زودی تمام خواهد شد. پس از آن چه خواهیم کرد؟ آیا بهتر نیست از هم اکنون برای همان کار برنامه ریزی کنیم و سرمایه ها را صرف روشهایی کنیم که بعد از اتمام آبهای ژرف می خواهیم به آن بیاندیشیم؟
زمان پور گفت: مشکل اصلی جامعه ما نداشتن آب نیست. نبود مدیریت مصرف مشکل عمده جامعه ما است. سرزمین ما توان اکولوژیکی محدود و مشخصی برای تحمل جمعیت و توسعه دارد. باید این ظرفیت ها و توان ها را بشناسیم و بر آن اساس برنامه ریزی کنیم.
پژوهشگر محیط زیست فارس گفت : فراموش نکنیم در شرایطی که کشورمان قرار دارد هزینه جست و جو برای یافتن آبهای ژرف را می توان صرف بهره وری مصرف آب و مدیریت کاهش مصرف آب کرد. هنر آن است که با آن چه داریم بتوانیم بدرستی چرخ ها را بچرخانیم.
مهندس حمیدرضا دهقانی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان فارس هم درباره مباحثی که پیرامون استفاده از آب های ژرف مطرح شده گفت: مبنای آب های ژرف این است که از مسیر گسل ها و از کشورهای مجاور منتقل می شود، چشمه های کف خلیج فارس از همین آب های ژرف سرچشمه می گیرد.
دهقانی بیان کرد: این کاری تحقیقاتی است در کشور ما که دو سه چاه برای شناخت آن حفر شده است، عمق چاه ها حدود دو هزار متر است، برداشت از آب این چاه ها مجاز نیست، این آبها عامل جلوگیری از حرکت گسل هاست ، برداشت این آبها بسیار گران تمام می شود و برای کشاورزی و صنعت قابل مصرف نیست .بنا بر این نباید روی آب های ژرف حساب باز کرد.این نوع چاه ها که یک حلقه آن در استان فارس در حال حفر شدن است بیشتر جنبه مطالعه دارد.
وی در عین حال گفت : یکی از گزینه ها برای تامین آب آشامیدنی برخی از مناطق این استان، دست یافتن به آب های ژرف است و این موضوع را به صورت یک طرح تحقیقاتی دنبال می کنیم.
دهقانی اظهار داشت: آب های ژرف در عمق زمین وجود دارد و انجام تحقیقات برای چگونگی استفاده از آن دنبال می شود. طبق این تصمیم، انجام مطالعات عملیاتی ژئوفیزیک برای شناسایی آبهای ژرف در عمق بیش از هزار متری زمین خواهد بود و عملیات حفاری در جست و جوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت بندی شده کشور صورت می گیرد و استان فارس از جمله مناطقی است که احتمال وجود آب های ژرف در آن دور از انتظار نیست.
دهقانی از استان های شرقی به عنوان گزینه هایی که احتمال وجود آب های ژرف در آن دور از ذهن نیست نام برد و گفت: برآوردها نشان می دهد که در مناطقی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد.
داستان پرغصه آب در جامعه ما به چندین دهه قبل باز می‌گردد. از 6 دهه پیش تاکنون مدیریت آب بر پایه یک الگوی ناسازگار با بوم‌شناخت بنا شده است که ساخت سازه های سدها را تنها شیوه مدیریت آب می‌داند؛ امروز تقریبا همه رودخانه‌ها خاموش شده‌اند و همه تالاب‌ها و دریاچه‌های مهم خشکیده‌اند.
جوامع بومی مولد با مشقت و مصایب فراوان دست به گریبان هستند و بخش بزرگی از کشاورزان و مولدان خوراک و تامین‌کنندگان امنیت خوراک، آواره و بیکار شده‌اند.
سفره‌های زیرزمینی افت شدید داشته‌اند؛ گاه تا 20 متر و بیشتر که به طور تقریبی در بسیاری از نقاط به فرونشست زمین انجامیده و بنابراین دیگر قابل جبران نیست یا جبران آن بسیار دشوار خواهد بود.
نگاهی گذرا به مصایب ناکارآمدی راهکارهای غیر علمی دهه گذشته و استفاده نا بجا از نظر مشاورانی که بیشتر به دنبال مطامع شخصی خود بوده اند تا دلسوزی برای سرزمین گوشزدی است که زنگ خطر را در زمینه آبهای ژرف نیز به صدا در می آورد.
گزارش : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده:غلامرضا مالک زاده
6113 /1876
انتهای پیام نخستین بار در روزهای پایانی دولت یازدهم پس از گزارش ها و موافقت تعدادی از دستگاه های اجرایی با پیشنهاد مربوط به استخراج آب های عمیق ایران که در عمق 500 متری تا هزارمتری سطح زمین قرار دارد، هیات دولت با صدور بخشنامه ای جدید خطاب به وزیر وقت نیرو مقرر کرد مبلغ 250 میلیارد ریال اعتبار از محل منابع قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، برای تامین آب شرب اضطراری استان سیستان و بلوچستان در قالب انجام حفاری آب ژرف در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد.
پیشتر نیز با وام 250 میلیون دلاری که روسیه به ایران اختصاص داده اقدامات مشترکی برای دسترسی به آب های ژرف شروع شده است که حفر یک چاه مطالعاتی دراستان فارس نیز در همین زمینه است.
خبرنگار ایرنا در استان فارس در گفت و گو با برخی از صاحبنظران و کارشناسان این حوزه نظرات آنها پیرامون فرصت ها و تهدیدهای بهره برداری از آبهای ژرف را جویا شده است.
دکتر سید محمد جعفر ناظم السادات رئیس مرکزمطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با ارائه تعریف از آب های ژرف بیان داشت: بسیاری از منابع آبهای زیر زمینی که استفاده کرده ایم در 50 سال گذشته از بین 20 متر تا 100 متری زمین بیرون کشیده شده است و اخیر این ژرفا به 200 و 300 متر و حتی بیشتر رسیده است، در حالی که آبهای ژرف در عمق های بیش از یک هزار متری قرار دارد ، رسیدن به این آبها واکاوی فراوان می خواهد ، دسترسی به این آبها نیاز به مطالعات وسیع دارد که هنوز در این زمینه مطالعه جامعی صورت نگرفته است.
استاد دانشگاه شیراز با بیان اینکه آبهای ژرف معمولا هنگام حفاری چاههای نفت پیدا می شود گفت : برخورد این چاه ها به لایه های گوناگون آب ، ایده دسترسی به آبهای ژرف را به عمل رسانده است.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز درادامه گفت : این چاهها عمق بسیار زیاد دارد و بهره برداری از آن بسیار گران تمام می شود ، دسترسی به این آبها نیرو و انرژی زیاد می خواهد ، البته چه بسا بعد از حفاری و صرف نیرو و هزینه هم به نتیجه دلخواه نرسد ، بنا بر این نباید در شرایط کنونی نباید به دسترسی و استفاده از آبهای ژرف اتکا کرد.
ناظم السادات گفت : حتی اگر دسترسی به آب در اعماق زمین هم امکان پذیر باشد ، چه بسا آبها شور باشد و نشود آن را بری مصرف شرب یا مصارف دیگر به کار برد، بنابر این با صرف این هزینه های گزاف احتمال رسیدن به آبهای ژرف مناسب برا ی مصرف بسیار اندک است.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه بهره برداری از این آب ها باید از دیدگاه علمی مورد بحث قرار گیرد گفت: حفر یک چاه برای رسیدن به آبهای ژرف حداقل 20 میلیارد تومان تا 30 میلیارد تومان هزینه دارد،برخی معتقدند در مناطق کم آب کشور می توان به آبهای ژرف دست یافت ، باز هم توجیه اقتصادی این طرح و موضوع از نظر توسعه پایدار بررسی شود.
استاد دانشگاه شیراز گفت : اگر در عمق چند هزار متری یک دشت به آب برسیم و هزینه ای زیاد هم صرف کرده باشیم و با همین مدیریت منابع کنونی مسیر را دنبال کنیم باز هم سرمایه های نهفته در دل زمین را فدای امیال آنی خود کرده ایم ، مصرف بی رویه این آبها نسل آینده را با مشکل صد چندان روبرو می کند ، دراین زمینه باید تحقیقات علمی توجیه پذیرانجام شود ، قبل از عقد قرارداد برای بهره برداری از این آبها ، دانشگاهها روی موضوع مطالعه بیشتر کنند و توجیه استفاده از این آبها بررسی شود تا با چراغ روشنی به سمت مقصد حرکت کنیم.
رئیس مرکز مطالعات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز ادامه داد : مشکل کنونی جامعه ما خیلی آسانتر از دسترسی به آبهای ژرف قابل حل است، تغییراتی اندک در قانون استفاده از منابع آب و استفاده از محصولات کم آب بر راهکارهایی است که آسان تر و ارزان تر می تواند ما را در حفاظت از منابع آب یاری کند .این ها راهکارهایی است باید به طور علمی و جدی تر تجربه شود.
این استاد دانشگاه شیراز گفت : دستیابی به آب ژرف هنگامی خیلی توجیه دارد که همه کارها در سطح زمین انجام داده باشیم و به دنبال راه نهایی و بی بازگشت استفاده از آبهای ژرف باشیم ، در حالیکه هنوز روی زمین کار انجام نشده زیاد داریم، حفاظت از جنگلها و مراتع ، حفاظت از منابع آب موجود ، بهره برداری بهینه از آبهای زیر زمینی ، افزایش ضریب بهره وری آب و اینکه اجازه ندهیم هر کس هر مقدار خواست آب مصرف کند راه های نرفته است که باید با تاکید بیشتر انجام شود.
دکتر مهرداد زمان پور استاد دانشگاه، زیست بوم شناس و پژوهشگر محیط زیست و منابع طبیعی فارس نیز طرح های استفاده از آبهای ژرف در این استان را توجیه پذیر ندانست و بیان داشت : جست و جوی آب ژرف کار بسیار هزینه بری است و معلوم نیست بعد از صرف هزینه های زیاد برای این کار به آب رسید.
وی شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت : چند مساله در مورد استفاده از آب های ژرف وجود دارد. اول این که اگر این آبها تجدید پذیر است، از چه محلی قرار است تجدید شود؟ طبیعتا باید از چرخه آب موجود تجدید شود.باید از باران تجدید شود . اگر اقلیم کنونی باران داشته باشد ، نیازی به استفاده از آب ژرف نیست.
زمان پور افزود: آب های ژرف اگر هم تجدید شوند در زمان بسیار طولانی این فرایند رخ خواهد داد آن هم به شرط آن که برداشت های بی رویه اجازه نفوذ آب را در لایه های زمین بدهد.
استاد دانشگاه و زیست بوم شناس استان فارس در ادامه بیان داشت : حتی اگر استفاده از آبهای ژرف به رغم هزینه بسیاربالا جواب بدهد و کاوشگران به آب برسند به منبعی با مقدار معین آب دست خواهند یافت که با الگوی مصرف فعلی آن هم به زودی تمام خواهد شد. پس از آن چه خواهیم کرد؟ آیا بهتر نیست از هم اکنون برای همان کار برنامه ریزی کنیم و سرمایه ها را صرف روشهایی کنیم که بعد از اتمام آبهای ژرف می خواهیم به آن بیاندیشیم؟
زمان پور گفت: مشکل اصلی جامعه ما نداشتن آب نیست. نبود مدیریت مصرف مشکل عمده جامعه ما است. سرزمین ما توان اکولوژیکی محدود و مشخصی برای تحمل جمعیت و توسعه دارد. باید این ظرفیت ها و توان ها را بشناسیم و بر آن اساس برنامه ریزی کنیم.
پژوهشگر محیط زیست فارس گفت : فراموش نکنیم در شرایطی که کشورمان قرار دارد هزینه جست و جو برای یافتن آبهای ژرف را می توان صرف بهره وری مصرف آب و مدیریت کاهش مصرف آب کرد. هنر آن است که با آن چه داریم بتوانیم بدرستی چرخ ها را بچرخانیم.
مهندس حمیدرضا دهقانی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان فارس هم درباره مباحثی که پیرامون استفاده از آب های ژرف مطرح شده گفت: مبنای آب های ژرف این است که از مسیر گسل ها و از کشورهای مجاور منتقل می شود، چشمه های کف خلیج فارس از همین آب های ژرف سرچشمه می گیرد.
دهقانی بیان کرد: این کاری تحقیقاتی است در کشور ما که دو سه چاه برای شناخت آن حفر شده است، عمق چاه ها حدود دو هزار متر است، برداشت از آب این چاه ها مجاز نیست، این آبها عامل جلوگیری از حرکت گسل هاست ، برداشت این آبها بسیار گران تمام می شود و برای کشاورزی و صنعت قابل مصرف نیست .بنا بر این نباید روی آب های ژرف حساب باز کرد.این نوع چاه ها که یک حلقه آن در استان فارس در حال حفر شدن است بیشتر جنبه مطالعه دارد.
وی در عین حال گفت : یکی از گزینه ها برای تامین آب آشامیدنی برخی از مناطق این استان، دست یافتن به آب های ژرف است و این موضوع را به صورت یک طرح تحقیقاتی دنبال می کنیم.
دهقانی اظهار داشت: آب های ژرف در عمق زمین وجود دارد و انجام تحقیقات برای چگونگی استفاده از آن دنبال می شود. طبق این تصمیم، انجام مطالعات عملیاتی ژئوفیزیک برای شناسایی آبهای ژرف در عمق بیش از هزار متری زمین خواهد بود و عملیات حفاری در جست و جوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت بندی شده کشور صورت می گیرد و استان فارس از جمله مناطقی است که احتمال وجود آب های ژرف در آن دور از انتظار نیست.
دهقانی از استان های شرقی به عنوان گزینه هایی که احتمال وجود آب های ژرف در آن دور از ذهن نیست نام برد و گفت: برآوردها نشان می دهد که در مناطقی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد.
داستان پرغصه آب در جامعه ما به چندین دهه قبل باز می‌گردد. از 6 دهه پیش تاکنون مدیریت آب بر پایه یک الگوی ناسازگار با بوم‌شناخت بنا شده است که ساخت سازه های سدها را تنها شیوه مدیریت آب می‌داند؛ امروز تقریبا همه رودخانه‌ها خاموش شده‌اند و همه تالاب‌ها و دریاچه‌های مهم خشکیده‌اند.
جوامع بومی مولد با مشقت و مصایب فراوان دست به گریبان هستند و بخش بزرگی از کشاورزان و مولدان خوراک و تامین‌کنندگان امنیت خوراک، آواره و بیکار شده‌اند.
سفره‌های زیرزمینی افت شدید داشته‌اند؛ گاه تا 20 متر و بیشتر که به طور تقریبی در بسیاری از نقاط به فرونشست زمین انجامیده و بنابراین دیگر قابل جبران نیست یا جبران آن بسیار دشوار خواهد بود.
نگاهی گذرا به مصایب ناکارآمدی راهکارهای غیر علمی دهه گذشته و استفاده نا بجا از نظر مشاورانی که بیشتر به دنبال مطامع شخصی خود بوده اند تا دلسوزی برای سرزمین گوشزدی است که زنگ خطر را در زمینه آبهای ژرف نیز به صدا در می آورد.
گزارش : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده:غلامرضا مالک زاده
6113 /1876
کپی شد
