تداوم تاریخی هویت اجتماعی و فرهنگی شیعیان از خلال آیین های محرم و به تعبیری فرهنگ محرم بوده است ، آیین های محرم به مثابه یک نظام فرهنگی، نمادها، ارزش ها، هنجارها و الگوهای خاص خودش را داشته است ، منشا این الگوها و ارزشها، در تجربه عینی حماسه سازان عاشورا جلوه گر شده است .
همیت کلیدی فرهنگ عاشورا در حیات تاریخی تشیع به حدی است که شرط بقای اجتماعات شیعی در سرتاسر جهان به این آیین ها وابسته است، جایی که تشیع ایمان و اعتقاداتش را متجلی می کند، در زمینه برگزاری همین آیین هاست.
در مطالعات آیین های شیعی، بر دو وجه اهمیت اعتقادی آنها و دیگری اهمیت تاریخی آنها برای اجتماعات شیعی تاکید می شود، آیین های عاشورایی و عزاداری های محرم در راستای تعظیم شعائر دینی و در جهت تقویت بعد تاریخی و جنبه اعتقادی است که در هر شهر و روستا به نوعی جلوه گر می شود .
آیین های عزاداری عاشورایی در استان فارس متناسب با فرهنگ زیستی هر کدام از شهرها و روستاها نمود می یابد و در دهه اول عاشورا به اوج می رسد ، این آیین های گاه در شهرستان استهبان در آیین چک چکو جلوه گر می شود و گاه در روستای صحرارود شهرستان فسا به صورت بزرگترین محفل تعزیه کشور خود را نمایان می سازد ، گاه شاعران و عاشورایی سرایان را از سراسر کشور در قالب شبهای شعر عاشورا در شیراز گرد هم می آورد و گاه در اشک هایی که در روستای دوان کازرون در رثای حضرت سید الشهدا بر زمین ریخته می شود عینیت می یابد .
هر چند در این مجال اندک نمی توانیم همه آیین های عزاداری و عاشورایی مردم فارس را به تحریر در آوریم اما اشاره ای کوتاه به برجسته ترین آیین ها می کنیم تا سرآغازی برای تبیین بیشتر رسانه ای آیین های عاشوورایی در این سرزمین کهن باشد .
سخن را از خیمه های های برافراشته زرقان آغاز می کنیم ، آیینی که بخشی از فرهنگ عاشورایی و جلوه ای از عزاداری های محرم است که در میان مردم این سرزمین ماندگار شده است.
***خیمه های عزا در زرقان ، خیمه های معرفت به خاندان اباعبدالله (ع)
هر ساله به مناسبت برگزاری مراسم عزاداری دهه عاشورا و اجرای تعزیه مردم زرقان حیاط مرکزی حسینیه های محلات خود را با خیمه های بزرگ و طی مراسم و آیینی خاص پوشش می دهند.
بیست و هفتمین روز از ذیحجه، خیمه های سه حسینیه در سه محله قدیمی این شهر به نشانه خیمه های امام حسین(ع) با کمک گسترده مردم و ذکر دعا و نوحه سرایی برافراشته می شود و سپس اطراف حسینیه و دیواره ها با پرچم ها و پارچه های مشکی پوشیده می شود.
وسعت این خیمه ها متفاوت است و بزرگترین آن حدود 480 متر مربع می باشد که بوسیله تیرکهای چوبی به ارتفاع 17 تا 20 متر و با طناب هایی که از اطراف این چادرها کشیده می شود و به پشت بام حسینیه متصل می شود برافراشته می شود .
قدمت برخی از این خیمه ها به استناد رقم حاشیه خیمه ها به بیش از یکصد سال می رسد. جنس این خیمه ها از پارچه پنبه ای و به رنگ سفید است که پس از تهیه تکه های آن طی مراسمی به هم متصل و دوخته می شوند و در قسمت بالای خیمه، پرچم سرخ و سبز که نمادی از عاشورا است و متبرک شده و در حرم امام حسین (ع) طواف داده شده نصب می شود.
قدمت اجرای مراسم و آیین برافراشتن خیمه ها به دوران صفویه باز می گردد و استناد دیگر آن تاریخی است که در حاشیه خیمه ها است تاریخی که در حاشیه خیمه یکی از حسینیه های زرقان بافته شده است یکصد و پنجاه سال گذشته را نشان می دهد که این خیمه با تزیینات دوخته شده و اشکال شیر و شمشیر و سرو و اشعار رنگی مزین شده است و پنجره های مشبک آن مقاومت چادر را در مقابل باد دوچندان می کند.
این خیمه متعلق به خاندان شهیر قوام السلطنه از بزرگان شهر شیراز و مربوط به حسینیه مشیر شیراز بوده است که حدود 50 سال قبل از شیراز به زرقان در 25 کیلومتری شمال شیراز منتقل شده و همچنان نگه داری و استفاده می شود.
تیرهای چوبی خیمه ها توسط مردم منطقه در صحرای آهوچر و به نیت امام حسین (ع) کاشته و پس از به ثمر رسیدن بمنظور ادای نذر به حسینیه اهدا می شود.
***بزرگترین تعزیه کشور در روستای صحرا رود فسا ، جلوه ای از آمیختگی هنر و معرفت
بزرگ ترین تعزیه کشور هر سال با حضور دهها نفر از عوامل اجرایی و نمایشی در روستای صحرارود فسا در استان فارس برگزار می شود ، تعزیه از بیش از دو قرن گذشته تاکنون در روستای صحرارود اجرا می شود و از یک دهه گذشته تاکنون به سبک متفاوت تری و در ابعاد گسترده تر در محل ورودی این روستا اجرا می شود .
تمام هزینه های اجرای این تعزیه توسط مردم و بخشی از موقوفات شهرستان فسا تأمین می شود و هر سال هزاران نفر از مردم استان فارس و استان های همجوار برای دیدن این تعزیه به شهرستان فسا سفر می کنند .
هنرمندان و تعزیه خوانان روستای صحرارود با اجرای این تعزیه خوب تأثیر عمیق فرهنگی بر مردم منطقه و استان گذاشته اند به گونه ای که بسیاری از ابعاد حادثه عاشورا و قیام کربلا که با سابقه علمی و تاریخی نگاشته شده است در قالب تعزیه در این روستا عینیت می یابد و جلوه گر می شود .
***چک چکو و چارچو گردانی عصر عاشورا در استهبان
چک چکو نام یکی از مراسم عاشورایی شهرستان استهبان در فارس است که در عصر روز عاشورا برگزار می شود ، با توجه به باورهای مذهبی مردم در عصرروز عاشورا لشکریان ملعون یزید پیکر مطهر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را به دروازه شام آویختند و بچه های شام برسر مبارک آن حضرت سنگ می زدند و یا به تعبیر دیگری لشکریان یزید پس از قتل و غارت یاران امام حسین (ع) با اسب بر اجساد شهدا می تاختند .
آمده است که لشکریان یزید پس از به شهادت رساندن امام حسین (ع) و یاران وفادارش بسیار افسرده و سست اراده شدند وعمربن سعد برای اینکه روحیه یأس به سربازانش غالب نشود دستور می دهد که به رقص و پایکوبی بپردازند و براساس این باور ها مردم استهبان مراسم ویژه ای برگزار می کنند که در این مراسم افراد دو قطعه چوب به اندازه یک مشت در دست گرفته و به هم می کوبند صدای به هم خوردن چوب ها در خیل عظیم جمعیت تداعی کننده صدای سم اسب هایی است که برپیکر شهدا می تاختند و حرکات موزون و آهنگین بودن این مراسم تداعی کننده پایکوبی لشکریان عمربن سعد است .
ازعصرعاشورا تا نزدیکی نیمه شب تمام هیات های مذهبی به صورت سینه زنی و زنجیر زنی به حسینیه محله اهر، محل چارچو گردانی حاضر می شوند و پس ازحضور آخرین هیات ، چارچو(هودج) را پس از گذشت یکسال از حسینیه بیرون آورده و بردوش می چرخانند و پس از اتمام کار مجدداً چارچو را به محل سابق خود برده تا در سال بعد مجدداً از آن استفاده کنند.
اینان چارچو را نمادی از مظلومیت امام حسین (ع) دانسته اند و براین باورند که در عصر عاشورا هودجی از آسمان فرود آمده و جسم امام حسین (ع) را در خود جای داده وبه آسمان صعود کرده است واین چارچو گردانی نمادی از آن هودج است که از سال های بسیار دور با حساسیتی خاص همراه با سیل عظیم جمعیتی ناگفتنی تا بدین زمان در استهبان مرسوم بوده است .
این شعائر و آیین های مذهبی در استان فارس تنها مختص شهرستان استهبان است و درسایر نقاط ایران نیزبه جز ناحیه یزد درهیچ جا رواجی نداشته است. در یزد به آن نخل گردانی می گویند.
**عزاداری روستای دوان ، جلوه ای از میراث معنوی ثبت شده در استان فارس
دوانی ها در شهرستان کازرون هم هر ساله به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه ای را به جا می آورند که در نوع خود جالب و قابل توجه است ، این مراسم در فهرست میراث معنوی استان فارس ثبت شده است .
تب و تاب عاشورا از روزهای قبل از شروع محرم در میان مردم این منطقه به وجود می آید و آنهایی که نذر دارند در تدارک لوازم و مواد اولیه آش و نذورات خود بر می آیند و به ساخت وسایل سینه زنی نظیر دمام و پرچم می پردازند و تمام کوچه ها را غبارروبی و محل های عزاداری را سیاه پوش می کنند.
در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می شود ، مراسم عاشورا از قدیم در این دو محله به طور جداگانه اجرا می شود و تا به امروز نیز ادامه دارد. اهالی محله بالا پس از مدتی از عزاداری در محل خود به محله پایین می روند و اهالی محله پایین نیز همزمان به محله بالا می روند و جابه جا می شوند و بدین نحو در هر دو محله هیات عزاداران به سینه زنی و نوحه سرایی می پردازند.
سینه زنی از شب هفتم شروع می شود و گروه سنج و دمام زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می کنند و بدین وسیله ندای گرد آمدن اهالی برای اجرای مراسم سینه زنی را سر می دهند.
با نواختن سنج و دمام مردان و زنان به محل تجمع می روند و تجمع مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و تجمع مردم محله بالا در میدان کنار مسجد اسفندیاری و مسجد جامع دوان صورت می گیرد.
محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره به فاصله چند متر تشکیل می دهد که به وسیله رنگ خط کشی شده است. دایره کوچک تر که در مرکز قرار گرفته محل سینه زنی کودکان، دایره دوم محل سینه زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ تر است به بزرگان و ریش سفیدان اختصاص دارد.
قبل از آمدن سرخون و تکخوان یا نوحه خوان ، یک نفر که صدایش خوب است، اشعاری را می خواند و بقیه جواب می دهند.
این اشعار در یک تا دو بیت خلاصه می شود و سینه زنان در حالی که هر یک با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته اند در یک دایره قرار می گیرند و هر چه افراد بیشتر شوند محیط دایره بزرگ تر می شود.
شب عاشورا علاوه بر اینکه مردان در میدان سینه زنی تجمع می کنند، زنان نیز در خانه عهده دار مراسم عاشورا در پای گهواره علی اصغر که با پارچه های رنگین تزیین شده است به عزاداری مشغول می شوند و عده ای نیز به پختن آش نذری می پردازند.
**عمه کوار ، نمونه ای از ارادت دوستداران خاندان عصمت و طهارت در شهرستان خرم بید
آیین تاریخی و سنتی عمه کوآر در شهرستان خرمبید نیز از جمله آیین های ثبت شده در استان فارس است ، مراسم عباس خواهی که در زبان محلی عمه کوار نام دارد از آیین های منحصر به فرد شهرستان خرمبید است و بیش از 150 سال قدمت دارد.این مراسم ، مقابل مسجد جامع صفاشهر قدیمی ترین مسجد این منطقه برگزار می شود .
واژه عمه کوار که در واقع عمه کو یار است بنا بر اعتقاد مردم ، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار ، یار حضرت امام حسین(ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است .
در این آیین علم هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می شود و عزاداران اشعار خود را می خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی دور علم می چرخند و به نشانه تکریم علم در مقابل آن تعظیم می کنند.
** سینه زنی قطاری مردم شیراز ، گوشه ای از ارادت محبان اهلبیت به سید الشهدا (ع)
در شیراز نوعی سینه زنی خاص شیرازی ها وجود دارد به نام ' قطاری' ، این نوع عزاداری به صورت دسته جمعی اجرا می شود و مسیر حرکت عزاداران دایره ای حلزونی و پیچ در پیچ است .
این نوع عزاداری اینک در ماه محرم در چند مسجد و حسینیه شیراز همچنان برگزار می شود. این سینه زنی به شکل حلزونی اجرا می شود، یعنی ابتدا عزاداران می ایستند، دو گام برمی دارند و بر سینه می زنند و می گویند حَسیِن که البته همان حسین است پس از آن در نیمه سینه زنی نفرات اول به نفرات آخر می رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می کنند به راس که رسید سینه زنی تمام می شود و این نوع سینه زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می شود.
** سینه زنی سنتی مردم لارستان ، شکوه وحدت در دیار کهن جنوب فارس
از جمله آیین های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد ، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است ، این آیین که با زمزمه نوحه های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می شود .
عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنابر ویژگی های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متکثر و متنوع می شود. در بعضی مناطق دسته های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در راه است ، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج ، در شهر لار که سینه زنی اش به عنوان نمونه ی کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می شود قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت می کنند. همچنین در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می کنند.
این شیوه البته در دوره ی حاضر با تغییراتی همراه شده است. مهم اما اصل حرکت و حرکت جمعی است. دستجات سینه زنی لارستان حرکت می کنند و از محله ای به محله ی دیگر می روند ، آیین سینه زنی در لار، هم در نحوه ی سینه زنی هر سینه زن، مواج است و هم در کلیت خویش از دسته ها و رسته های در حرکت شکل می گیرد و محل به محل ادامه می یابد.
علاوه بر آیین های یاد شده تقریبا در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین هایی برگزار می شود که در نوع خود کم نظیر است ، همه این آیین ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی با اهلبیت دارد ، از فسا ، داراب ، نی ریز ، زرین دشت در شرق فارس تا سپیدان ، ممسنی ، رستم ، کازرون ، در غرب و لار ، لامرد ، مهر ، خنج ، گراش و جهرم در جنوب همه دارای فرهنگ های مختلف و در عین حال متحد در برگزاری آیین های عاشورایی است .
اقلید ، بوانات ، خرم بید و پاسارگاد در شمال شیراز ، مرودشت ، سروستان ، کوار ، خرامه ، فیروز آباد در نقاط مرکزی استان فارس و فراشبند و قیر و کارزین در جنوب غربی این استان همگی دارای آیین های خاص در ماه محرم هستند .
محرم در بوانات ، ارسنجان و شهرستان های شمال شرق شیراز هم دیدنی و با جلوه خاص است ، آنچه در همه این مناطق موج می زند عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت و اهلبیت است .
گزارشگر : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده: سیداحمد نجفی
6113 / 2027
انتهای پیام همیت کلیدی فرهنگ عاشورا در حیات تاریخی تشیع به حدی است که شرط بقای اجتماعات شیعی در سرتاسر جهان به این آیین ها وابسته است، جایی که تشیع ایمان و اعتقاداتش را متجلی می کند، در زمینه برگزاری همین آیین هاست.
در مطالعات آیین های شیعی، بر دو وجه اهمیت اعتقادی آنها و دیگری اهمیت تاریخی آنها برای اجتماعات شیعی تاکید می شود، آیین های عاشورایی و عزاداری های محرم در راستای تعظیم شعائر دینی و در جهت تقویت بعد تاریخی و جنبه اعتقادی است که در هر شهر و روستا به نوعی جلوه گر می شود .
آیین های عزاداری عاشورایی در استان فارس متناسب با فرهنگ زیستی هر کدام از شهرها و روستاها نمود می یابد و در دهه اول عاشورا به اوج می رسد ، این آیین های گاه در شهرستان استهبان در آیین چک چکو جلوه گر می شود و گاه در روستای صحرارود شهرستان فسا به صورت بزرگترین محفل تعزیه کشور خود را نمایان می سازد ، گاه شاعران و عاشورایی سرایان را از سراسر کشور در قالب شبهای شعر عاشورا در شیراز گرد هم می آورد و گاه در اشک هایی که در روستای دوان کازرون در رثای حضرت سید الشهدا بر زمین ریخته می شود عینیت می یابد .
هر چند در این مجال اندک نمی توانیم همه آیین های عزاداری و عاشورایی مردم فارس را به تحریر در آوریم اما اشاره ای کوتاه به برجسته ترین آیین ها می کنیم تا سرآغازی برای تبیین بیشتر رسانه ای آیین های عاشوورایی در این سرزمین کهن باشد .
سخن را از خیمه های های برافراشته زرقان آغاز می کنیم ، آیینی که بخشی از فرهنگ عاشورایی و جلوه ای از عزاداری های محرم است که در میان مردم این سرزمین ماندگار شده است.
***خیمه های عزا در زرقان ، خیمه های معرفت به خاندان اباعبدالله (ع)
هر ساله به مناسبت برگزاری مراسم عزاداری دهه عاشورا و اجرای تعزیه مردم زرقان حیاط مرکزی حسینیه های محلات خود را با خیمه های بزرگ و طی مراسم و آیینی خاص پوشش می دهند.
بیست و هفتمین روز از ذیحجه، خیمه های سه حسینیه در سه محله قدیمی این شهر به نشانه خیمه های امام حسین(ع) با کمک گسترده مردم و ذکر دعا و نوحه سرایی برافراشته می شود و سپس اطراف حسینیه و دیواره ها با پرچم ها و پارچه های مشکی پوشیده می شود.
وسعت این خیمه ها متفاوت است و بزرگترین آن حدود 480 متر مربع می باشد که بوسیله تیرکهای چوبی به ارتفاع 17 تا 20 متر و با طناب هایی که از اطراف این چادرها کشیده می شود و به پشت بام حسینیه متصل می شود برافراشته می شود .
قدمت برخی از این خیمه ها به استناد رقم حاشیه خیمه ها به بیش از یکصد سال می رسد. جنس این خیمه ها از پارچه پنبه ای و به رنگ سفید است که پس از تهیه تکه های آن طی مراسمی به هم متصل و دوخته می شوند و در قسمت بالای خیمه، پرچم سرخ و سبز که نمادی از عاشورا است و متبرک شده و در حرم امام حسین (ع) طواف داده شده نصب می شود.
قدمت اجرای مراسم و آیین برافراشتن خیمه ها به دوران صفویه باز می گردد و استناد دیگر آن تاریخی است که در حاشیه خیمه ها است تاریخی که در حاشیه خیمه یکی از حسینیه های زرقان بافته شده است یکصد و پنجاه سال گذشته را نشان می دهد که این خیمه با تزیینات دوخته شده و اشکال شیر و شمشیر و سرو و اشعار رنگی مزین شده است و پنجره های مشبک آن مقاومت چادر را در مقابل باد دوچندان می کند.
این خیمه متعلق به خاندان شهیر قوام السلطنه از بزرگان شهر شیراز و مربوط به حسینیه مشیر شیراز بوده است که حدود 50 سال قبل از شیراز به زرقان در 25 کیلومتری شمال شیراز منتقل شده و همچنان نگه داری و استفاده می شود.
تیرهای چوبی خیمه ها توسط مردم منطقه در صحرای آهوچر و به نیت امام حسین (ع) کاشته و پس از به ثمر رسیدن بمنظور ادای نذر به حسینیه اهدا می شود.
***بزرگترین تعزیه کشور در روستای صحرا رود فسا ، جلوه ای از آمیختگی هنر و معرفت
بزرگ ترین تعزیه کشور هر سال با حضور دهها نفر از عوامل اجرایی و نمایشی در روستای صحرارود فسا در استان فارس برگزار می شود ، تعزیه از بیش از دو قرن گذشته تاکنون در روستای صحرارود اجرا می شود و از یک دهه گذشته تاکنون به سبک متفاوت تری و در ابعاد گسترده تر در محل ورودی این روستا اجرا می شود .
تمام هزینه های اجرای این تعزیه توسط مردم و بخشی از موقوفات شهرستان فسا تأمین می شود و هر سال هزاران نفر از مردم استان فارس و استان های همجوار برای دیدن این تعزیه به شهرستان فسا سفر می کنند .
هنرمندان و تعزیه خوانان روستای صحرارود با اجرای این تعزیه خوب تأثیر عمیق فرهنگی بر مردم منطقه و استان گذاشته اند به گونه ای که بسیاری از ابعاد حادثه عاشورا و قیام کربلا که با سابقه علمی و تاریخی نگاشته شده است در قالب تعزیه در این روستا عینیت می یابد و جلوه گر می شود .
***چک چکو و چارچو گردانی عصر عاشورا در استهبان
چک چکو نام یکی از مراسم عاشورایی شهرستان استهبان در فارس است که در عصر روز عاشورا برگزار می شود ، با توجه به باورهای مذهبی مردم در عصرروز عاشورا لشکریان ملعون یزید پیکر مطهر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را به دروازه شام آویختند و بچه های شام برسر مبارک آن حضرت سنگ می زدند و یا به تعبیر دیگری لشکریان یزید پس از قتل و غارت یاران امام حسین (ع) با اسب بر اجساد شهدا می تاختند .
آمده است که لشکریان یزید پس از به شهادت رساندن امام حسین (ع) و یاران وفادارش بسیار افسرده و سست اراده شدند وعمربن سعد برای اینکه روحیه یأس به سربازانش غالب نشود دستور می دهد که به رقص و پایکوبی بپردازند و براساس این باور ها مردم استهبان مراسم ویژه ای برگزار می کنند که در این مراسم افراد دو قطعه چوب به اندازه یک مشت در دست گرفته و به هم می کوبند صدای به هم خوردن چوب ها در خیل عظیم جمعیت تداعی کننده صدای سم اسب هایی است که برپیکر شهدا می تاختند و حرکات موزون و آهنگین بودن این مراسم تداعی کننده پایکوبی لشکریان عمربن سعد است .
ازعصرعاشورا تا نزدیکی نیمه شب تمام هیات های مذهبی به صورت سینه زنی و زنجیر زنی به حسینیه محله اهر، محل چارچو گردانی حاضر می شوند و پس ازحضور آخرین هیات ، چارچو(هودج) را پس از گذشت یکسال از حسینیه بیرون آورده و بردوش می چرخانند و پس از اتمام کار مجدداً چارچو را به محل سابق خود برده تا در سال بعد مجدداً از آن استفاده کنند.
اینان چارچو را نمادی از مظلومیت امام حسین (ع) دانسته اند و براین باورند که در عصر عاشورا هودجی از آسمان فرود آمده و جسم امام حسین (ع) را در خود جای داده وبه آسمان صعود کرده است واین چارچو گردانی نمادی از آن هودج است که از سال های بسیار دور با حساسیتی خاص همراه با سیل عظیم جمعیتی ناگفتنی تا بدین زمان در استهبان مرسوم بوده است .
این شعائر و آیین های مذهبی در استان فارس تنها مختص شهرستان استهبان است و درسایر نقاط ایران نیزبه جز ناحیه یزد درهیچ جا رواجی نداشته است. در یزد به آن نخل گردانی می گویند.
**عزاداری روستای دوان ، جلوه ای از میراث معنوی ثبت شده در استان فارس
دوانی ها در شهرستان کازرون هم هر ساله به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه ای را به جا می آورند که در نوع خود جالب و قابل توجه است ، این مراسم در فهرست میراث معنوی استان فارس ثبت شده است .
تب و تاب عاشورا از روزهای قبل از شروع محرم در میان مردم این منطقه به وجود می آید و آنهایی که نذر دارند در تدارک لوازم و مواد اولیه آش و نذورات خود بر می آیند و به ساخت وسایل سینه زنی نظیر دمام و پرچم می پردازند و تمام کوچه ها را غبارروبی و محل های عزاداری را سیاه پوش می کنند.
در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می شود ، مراسم عاشورا از قدیم در این دو محله به طور جداگانه اجرا می شود و تا به امروز نیز ادامه دارد. اهالی محله بالا پس از مدتی از عزاداری در محل خود به محله پایین می روند و اهالی محله پایین نیز همزمان به محله بالا می روند و جابه جا می شوند و بدین نحو در هر دو محله هیات عزاداران به سینه زنی و نوحه سرایی می پردازند.
سینه زنی از شب هفتم شروع می شود و گروه سنج و دمام زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می کنند و بدین وسیله ندای گرد آمدن اهالی برای اجرای مراسم سینه زنی را سر می دهند.
با نواختن سنج و دمام مردان و زنان به محل تجمع می روند و تجمع مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و تجمع مردم محله بالا در میدان کنار مسجد اسفندیاری و مسجد جامع دوان صورت می گیرد.
محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره به فاصله چند متر تشکیل می دهد که به وسیله رنگ خط کشی شده است. دایره کوچک تر که در مرکز قرار گرفته محل سینه زنی کودکان، دایره دوم محل سینه زنی جوانان و دایره سوم که بزرگ تر است به بزرگان و ریش سفیدان اختصاص دارد.
قبل از آمدن سرخون و تکخوان یا نوحه خوان ، یک نفر که صدایش خوب است، اشعاری را می خواند و بقیه جواب می دهند.
این اشعار در یک تا دو بیت خلاصه می شود و سینه زنان در حالی که هر یک با دست چپ کمربند نفر سمت چپ خود را گرفته اند در یک دایره قرار می گیرند و هر چه افراد بیشتر شوند محیط دایره بزرگ تر می شود.
شب عاشورا علاوه بر اینکه مردان در میدان سینه زنی تجمع می کنند، زنان نیز در خانه عهده دار مراسم عاشورا در پای گهواره علی اصغر که با پارچه های رنگین تزیین شده است به عزاداری مشغول می شوند و عده ای نیز به پختن آش نذری می پردازند.
**عمه کوار ، نمونه ای از ارادت دوستداران خاندان عصمت و طهارت در شهرستان خرم بید
آیین تاریخی و سنتی عمه کوآر در شهرستان خرمبید نیز از جمله آیین های ثبت شده در استان فارس است ، مراسم عباس خواهی که در زبان محلی عمه کوار نام دارد از آیین های منحصر به فرد شهرستان خرمبید است و بیش از 150 سال قدمت دارد.این مراسم ، مقابل مسجد جامع صفاشهر قدیمی ترین مسجد این منطقه برگزار می شود .
واژه عمه کوار که در واقع عمه کو یار است بنا بر اعتقاد مردم ، خطاب به حضرت زینب (س) و منظور از یار ، یار حضرت امام حسین(ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است .
در این آیین علم هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می شود و عزاداران اشعار خود را می خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی دور علم می چرخند و به نشانه تکریم علم در مقابل آن تعظیم می کنند.
** سینه زنی قطاری مردم شیراز ، گوشه ای از ارادت محبان اهلبیت به سید الشهدا (ع)
در شیراز نوعی سینه زنی خاص شیرازی ها وجود دارد به نام ' قطاری' ، این نوع عزاداری به صورت دسته جمعی اجرا می شود و مسیر حرکت عزاداران دایره ای حلزونی و پیچ در پیچ است .
این نوع عزاداری اینک در ماه محرم در چند مسجد و حسینیه شیراز همچنان برگزار می شود. این سینه زنی به شکل حلزونی اجرا می شود، یعنی ابتدا عزاداران می ایستند، دو گام برمی دارند و بر سینه می زنند و می گویند حَسیِن که البته همان حسین است پس از آن در نیمه سینه زنی نفرات اول به نفرات آخر می رسند و چون به شکل حلزونی حرکت می کنند به راس که رسید سینه زنی تمام می شود و این نوع سینه زنی اکنون در مسجد بغدادی در سردزک شیراز برگزار می شود.
** سینه زنی سنتی مردم لارستان ، شکوه وحدت در دیار کهن جنوب فارس
از جمله آیین های سنتی و دیرین که ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد ، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است ، این آیین که با زمزمه نوحه های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه ها و تکایای این دیار کهن به شکل آیینی برگزار می شود .
عزاداری محرم در لارستان غالباً در مناطق مختلف بنابر ویژگی های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متکثر و متنوع می شود. در بعضی مناطق دسته های سینه زنی ایستا و بی حرکت و در بعضی دیگر متحرک و در راه است ، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج ، در شهر لار که سینه زنی اش به عنوان نمونه ی کلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می شود قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حرکت می کنند. همچنین در یک مکان مشخص مراسم ختم را برگزار می کنند.
این شیوه البته در دوره ی حاضر با تغییراتی همراه شده است. مهم اما اصل حرکت و حرکت جمعی است. دستجات سینه زنی لارستان حرکت می کنند و از محله ای به محله ی دیگر می روند ، آیین سینه زنی در لار، هم در نحوه ی سینه زنی هر سینه زن، مواج است و هم در کلیت خویش از دسته ها و رسته های در حرکت شکل می گیرد و محل به محل ادامه می یابد.
علاوه بر آیین های یاد شده تقریبا در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین هایی برگزار می شود که در نوع خود کم نظیر است ، همه این آیین ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی با اهلبیت دارد ، از فسا ، داراب ، نی ریز ، زرین دشت در شرق فارس تا سپیدان ، ممسنی ، رستم ، کازرون ، در غرب و لار ، لامرد ، مهر ، خنج ، گراش و جهرم در جنوب همه دارای فرهنگ های مختلف و در عین حال متحد در برگزاری آیین های عاشورایی است .
اقلید ، بوانات ، خرم بید و پاسارگاد در شمال شیراز ، مرودشت ، سروستان ، کوار ، خرامه ، فیروز آباد در نقاط مرکزی استان فارس و فراشبند و قیر و کارزین در جنوب غربی این استان همگی دارای آیین های خاص در ماه محرم هستند .
محرم در بوانات ، ارسنجان و شهرستان های شمال شرق شیراز هم دیدنی و با جلوه خاص است ، آنچه در همه این مناطق موج می زند عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت و اهلبیت است .
گزارشگر : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده: سیداحمد نجفی
6113 / 2027
کپی شد
