یک رویای دیگر مردم فارس دارد به حقیقت می پیوندد. امروز بازرسان سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد -یونسکو- به فارس آمده اند تا مقدمات ثبت جهانی یکی از میراث هزاران ساله فارس را فراهم کنند. هدف این است که مجموعهای از آثار به جا مانده از دوره ساسانی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت برسد؛ آن هم در شرایطی که فارس به رغم داشتن هزاران اثر تاریخی، در مقایسه با استان های دیگر، سرانه پایینی در ثبت جهانی آثار خود دارد.
در گذار تاریخ
شهرهای ساتراپی فارس یا پارس، در دوره های مختلف پایتخت ایران بوده؛ گاهی هم محل برگزاری مهمانیها، جشنهای ملی و همین طور اقامتگاه تابستانی فرمانروایان. از دوره هخامنشی که ارگ پارسه (تخت جمشید) برای مهمانی های شاهانه ساخته شد تا دوره ساسانی که شهر استخر و بیشاپور یکی از مهمترین مرکزهای قدرت در ایران به شمار می رفتند. در سده های نخست پس از اسلام، حکومت آل بویه پایتخت خود را در شیراز قرار دادند و این ایالت در یکی از اثرگذارترین دوره های تاریخ ایران، دوره زندیه هم به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد. تا اینجای کار، سهم فارس از ثبت جهانی آثار تاریخی و باستانی محدود به دوره هخامنشی مانده و به استثنای باغ ارم که در مجموعه باغ های ایرانی ثبت شده، دیگر دوره های تاریخی این استان از ثبت جهانی باز مانده اند.
این طور که معلوم است، اکنون ثبت جهانی آثار دوره باستان جلوتر آمده و به دوره ساسانی رسیده است. امروز بازرسان یونسکو برای بازدید از بخش بزرگی از بناهای دوره 450 ساله ساسانی به فارس آمده اند. دوره ای از تاریخ ایران که با کنار زدن اشکانیان از قدرت شروع می شود و با ورود اسلام به ایران، به پایان می رسد. از این دوره، جز آثار فرهنگی و فکری که در دوران طلایی فکری پس از اسلام تبلور پیدا کرده اند آثار دیگری هم به جا مانده اند.
بناهایی مانند قلعه دختر، کاخ اردشیر بابکان و شهر گور در فیروزآباد. همین طور شهر بیشاپور و نقشبرجستههای دوره ساسانی در شهرستان کازرون. از جمله نقش برجستهای که همانند سنگ نبشته نقش رستم است و در آن والرین، امپراتور روم جلوی پای شاه ساسانی زانو زده است. افزون بر همه این ها، کاخ ساسانی که در مسیر سروستان و خاوران قرار گرفته و به خاطر عنصرهای معماری به کار رفته در آن مانند کاخ اردشیر در فیروزآباد یک اثر بکر به شمار می رود چون این دو کاخ اولین سازه های جهان هستند که در آنها گنبد ساخته شده؛ به عبارت دیگر «گنبد» در آثار معماری جهانی، یک اختراع ایرانی است؛ همان گونه که کاریز، بادگیر، چوگان، انواع غذاها و سازهای موسیقی و... از ابداعات ایرانیان به شمار می روند. ثبت جهانی این میراث فرهنگی، در میان مردم و نخبگان فارس امیدهای زیادی نسبت به معرفی یکی دیگر از درخشان ترین دوران تاریخ ایران پدید آورده است؛ برای نمونه دکتر علیرضا عسکری استاد دانشگاه و مشاور پرونده جهانی محور ساسانی فارس به خبرنگار سرویس گردشگری «خبرجنوب» میگوید که ثبت جهانی این آثار می تواند توسعه پایدار میراث تاریخی را در 3 شهرستان کازرون، فیروزآباد و سروستان در پی داشته باشد: «توسعه پایدار منابع میراث تاریخی در دشت های کازرون، فیروزآباد و سروستان، توسعه منابع مالی و کارزایی با حضور گسترده گردشگران، ایجاد امنیت و صلح پایدار در محدوده عرصه و حریم آثار این مناطق، ورود به سیستم گردشگری جهانی، ایجاد برندهای سرمایه گذاری در حوزه جهانی گردشگری از مهم ترین ویژگی های چشم انداز نوین ثبت جهانی محور ساسانی فارس است».
این طور که آقای عسکری میگوید، از دوره ساسانی در فارس دست کم 3 هزار اثر به جا مانده؛ او این دوره را به ویژه از دو دیدگاه دارای اهمیت میداند؛ یکی اینکه در دوره ساسانی بنیاد شهرهای زنده و کنونی ایران گذاشته می شود. دیگر، رد عناصر معماری دوره ساسانی را در همه دوران بعدی می توان سراغ گرفت. اینک دکتر عسکری امیدوار است که با ثبت جهانی این آثار نه تنها ردیف اعتباری برای میراث دوره ساسانی در نظر گرفته شود بلکه زمینه برای توسعه زیرساخت های گردشگری، مرمت آثار تاریخی و باستانی، و... فراهم شود. البته این طور که به نظر می رسد، ثبت جهانی این آثار می تواند بسیار موثرتر از صِرف در نظر گرفتن اعتبار برای مرمت و نگهداری بناهای باستانی باشد.
هر 3 شهرستانی که آثار دوره ساسانی در آنها قرار دارند به شدت از بحران آب رنج می برند؛ کشاورزی به عنوان یکی از منابع اصلی معیشت در این 3 شهرستان کاملا در خطر است و طرحهای توسعه صنعتی برای آنها تعریف شده. در این شرایط بهترین جایگزین برای توسعه پایدار می تواند گردشگری باشد. اصلا، شعار امسال روز جهانی جهانگردی «گردشگری پایدار، ابزاری برای توسعه» است. اشاره ای به اینکه گردشگری میتواند راهکاری برای بسیاری از بحرانها در جوامع بومی باشد.
«مجوعه جهانی ساسانی»
مسئولان در فارس نسبت به موافقت کارشناسان یونسکو با ثبت جهانی آثار ساسانی فارس خوشبین به نظر می رسند. مصیب امیری، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری فارس از سال ها پیش از مدیریت این نهاد، مدیریت پایگاه پژوهشی میراث ساسانی بیشاپور را به عهده داشته است. آقای امیری می گوید که از همین الان باید به فکر تامین زیرساختها برای «مجموعه جهانی ساسانی» باشیم: «آمادهسازی زیرساختهایی چون نصب و تکمیل تابلوهای معرفی و اطلاعرسانی برای گردشگران، ساخت نمازخانه و مجموعه های خدماتی رفاهی، نورپردازی و نصب دوربینهای مداربسته در محوطهها و ساماندهی ورودیها، ساخت سرویس بهداشتی، ایجاد مسیرهای گردشگری و... در حال انجام است و برای نگهداری از این بناها، از 3 سال پیش تاکنون 22 میلیارد ریال هزینه شده».
و این هم بخشی دیگر از توضیحات او درباره جزئیات محور ساسانی که قرار است به ثبت جهانی برسد: «در ایران 22 اثر ثبت جهانی شده که 4 اثر مربوط به فارس است و از آنجا که محور ساسانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در 5 شهرستان آثار منحصر به فرد وجود دارد به طوری که از 35 نقش برجسته ساسانی کشور، 30 نقش برجسته در استان ما است. پرونده منظر باستان شناسی ساسانی فارس شامل آثار دوره ساسانیان در استان است که این پرونده از شهرستان فیروزآباد با آثار کاخ اردشیر و قلعه دختر و نقوش برجسته شروع میشود و تا کاخ ساسانی سروستان و شهر تاریخی بیشاپور و تنگ چوگان در شهرستان کازرون ادامه پیدا میکند؛ همچنین امیدواریم در آینده بتوانیم برخی بناهای ساسانی در شهرستان های دیگر را به این پرونده اضافه کنیم».
دوره ساسانی با سقوط یزدگرد سوم، آخرین پادشاه این دودمان به پایان می رسد و ایرانیان شکست خورده به فرهنگ خود پناه می برند. این است که در سده های بعد، نه تنها اندیشمندانی چون پورسینا، رازی، خوارزمی، ابوریحان بیرونی و هزار و یک اندیشمند بزرگ دیگر، دوران طلایی اسلامی را رقم میزنند بلکه ادبیات و هنر که تجلی این دو بیشتر در شعر است و معماری، خود را بیش از هر چیز نشان می دهد. در این جریان، شیراز همیشه خاستگاهی مهم برای فراز و فرودهای ایران پس از اسلام بوده است. از شعر دوران سعدی و حافظ و خواجو گرفته تا پایتختی ایران در دوران زندیه که آثار پرشکوهی چون ارگ کریمخانی، عمارت باغ نظر، بازار وکیل، مسجد و حمام وکیل و... در آن شکل می گیرند. این است که به باور شاپور رستمی، معاون گردشگری استانداری فارس، به رغم داشتن این همه میراث باستانی و تاریخی، این استان نسبت به استان های دیگر در ثبت جهانی آثار تاریخی عقب مانده است؛ او به خبرنگار سرویس گردشگری «خبرجنوب» میگوید: «ما در رده سوم کشور از نظر ثبت آثار تاریخی قرار داریم و استانهایی چون کرمان و یزد از ما جلوتر هستند؛ برای همین وقتی بحث ثبت جهانی مجموعه ساسانی پیش آمد، ما به میراث فرهنگی اعلام کردیم که همه توان خود را برای تامین و توسعه زیرساخت ها به کار می گیریم». اکنون، به نظر مردم فارس، «مجموعه جهانی ساسانی» تنها میراث فارس برای مردم جهان نیست بلکه هنوز این سرزمین برای مردمان جهان بناهای پرارزشی دارد که فرهنگ نوع بشر را از همیشه پربارتر کند.
46
