تعارف ندارد؛ خطر فرونشست زمین تخت جمشید را تهدید می کند. حتا اگر برخی بر این باور باشند که به خاطر قرارگیری این بنا بر روی سازه سنگی، جای نگرانی نیست. جای نگرانی اما هست؛ این را دکتر عبدالمجید اسدی، استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید. استدلال او هم این است که اگرچه تخت جمشید روی یک بستر سنگی قرار دارد ولی همزمان در شیب دامنه کوه قرار گرفته است. این طور که از نظر این استاد زمین شناسی بر می آید، این صفحه سنگی در نهایت روی خاکی قرار گرفته که از فرونشست زمین تاثیر می پذیرد. به این ترتیب هیچ بعید نیست که با ادامه برداشت بی رویه آب از دشت مرودشت، زیرپای تخت جمشید خالی شود. افزون بر این، خطری به مراتب جدی تر، نقش رستم را تهدید می کند؛ یادگار هزاران ساله ای که به خودی خود روی گسل قرار گرفته و اکنون، خالی شدن منافظ پیرامونی این بنا از آب، خطر ویرانی این بنا را بیش از همیشه افزایش می دهد؛ این طور که معلوم است، بیش از همه «کعبه زرتشت» در خطر قرار دارد.
پارسه در امان نیست یا هست؟
«زمین ترک خورده است؛ در حریم تخت جمشید هستیم». این شروع گزارشی بود که چند سال پیش نوشتم و برای اولین بار از باز شدن دهان زمین در چند قدمی صفه تخت جمشید خبر می داد. بعد از این حادثه، برخی مسئولان نسبت به پر کردن شکاف ها از خاک اقدام کرده و از برخی زمین شناسان خواستند شرایط را مورد کند و کاو قرار دهند. در نهایت دو کار انجام شد؛ نخست آمدند و این شکاف ها را پر کردند. اما واقعیت این بود که علت پدید آمدن این شکاف، خاک نبود، آب بود؛ نبود آب. سپس کارشناسان نتیجه گرفتند که به خاطر قرارگیری صفه تخت جمشید بر روی بستر سنگی، خطری بنا را تهدید نمیکند. تهمورث یوسفی، رئیس مرکز زمینشناسی و مطالعات معدنی جنوب کشور همین نظر را دارد؛ اینکه قرارگیری تختجمشید بر روی بستر سنگی آن را از فرونشست بیرویه زمین در دشت مرودشت در امان نگه می دارد. او به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «ما در دشت مرودشت به شدت با فرونشست زمین روبرو هستیم و فرونشستها تا نزدیکی منطقه کربال را متاثر کرده است در عین حال به نظر من این فرونشست های زمین بر روی بنا اثر ندارد». اگرچه یوسفی معتقد است که فرونشست زمین بر روی بنا اثر نمیگذارد ولی او در عین حال هشدار می دهد که خطرات دیگری همچون ایجاد فروچاله ممکن است برای صفه تخت جمشید دردسرساز باشد. به همین خاطر تاکید می کند که باید محدوده زیرین صفه پایش شود تا بدانیم آیا جنس خاک در آن محدوده آهکی است یا نه. او توضیح می دهد: «در مجموع فرونشست زمین سازههای آبرفتی را تهدید می کند و اگر برداشت منابع آب مدیریت نشود، این فرونشست ها به شدت ادامه پیدا می کند».در عین حال نگرانی های جدی تری برای دشت مرودشت و بناهای باستانی آن وجود دارد؛ به ویژه امسال که کاهش بارش های آن منطقه، باعث شده مخزن سد درودزن خالی بماند و کشاورزان هر چه بیشتر نسبت به برداشت آب از سفره های زیرزمینی روی بیاورند.
شیب خطرناک
هفته پیش برخی عکاسان و خبرنگاران به بازدید از شالیزارهای پیرامون سد درودزن رفتند. چشمانداز کشت بی رویه برنج با آب های برداشتی از سفره های زیرزمینی چیزی بود که دریچه دوربین آنان شکار کرد. با اینکه دولت کشت برنج در سراسر کشور - به جز شمال- را ممنوع کرده ولی همچنان کشت برنج در فارس ادامه دارد. چندی پیش سیاوش محمدی، رئیس اداره طبیعی محیط زیست فارس به گزارشگر «خبرجنوب» گفت که برخی نمایندگان از برخورد با کشاورزانی که برنج کشت دارند جلوگیری می کنند چون جایگاه رای خود را در خطر می بینند؛ در عین حال واقعیت این است که وقتی دولت چنین مصوبه ای را اجرا میکند باید برای معیشت کشاورزان هم فکری کند و در فارس برخلاف برخی استانهای دیگر کشور، هزینه نکاشت به کشاورزان پرداخت نمی شود. امسال حمیدرضا دهقانی، مدیرعامل آب منطقه ای فارس هم اعلام کرده که برای کشاورزی هیچ آب از سد درودزن رها نمی شود چرا که اندک آب موجود در مخزن سد برای آب آشامیدنی نیاز است. این در حالی است که تنها در حوزه آبریز سد درودزن بیش از 120 هزار هکتار زمین زیرکشت وجود دارد و اکنون که سد درودزن آبی برای کشاورزی ندارد، کشاورزان به برداشت بیرویه از سفره های زیرزمینی روی آوردهاند. تا همین جای کار، تقریبا در سراسر دشت مرودشت فروچالهها و فرونشستهای زمین دیده می شود؛ به ویژه پیرامون آثار دوره های ساسانی و هخامنشی همچون تخت جمشید، نقش رستم، کعبه زرتشت، نقش رجب و ... . اینک دکتر عبدالمجید اسدی، استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی که همین چند وقت پیش نسبت به ساخت و ساز روی غارهای آهکی در منطقه حسینی الهاشمی هشدار داد، به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید که این برداشت بی رویه آب میتواند به بلای جان این آثار باستانی جهانی تبدیل شود: «تصور کنید وقتی روی گِل خشک شده پا می گذارید چه صدایی می دهد. برداشت بی رویه آب های زیرزمینی در دشت مرودشت درست همین شرایط را پدید می آورد. در واقع در بخش پایین تر این دشت، شاهد جنس خاک مارن و رس هستیم که با از دست دادن آب حالتی جون گل خشک شده ایجاد کرده و فرونشست را در پی دارد».دکتر اسدی این دیدگاه که «قرارگیری تخت جمشید روی بستر سنگی آن را از فرونشست زمین در امان نگه می دارد» را رد می کند و توضیح می دهد: «سازه تخت جمشید روی شیب سنگی قرار دارد و این شرایط شیب را ناپایدار
می کند. اینکه می گویند فرونشست زمین تاثیری روی سازه ندارد کاملا نادرست است به این خاطر که در قسمت شیب، خاک مانع از لغزش شده و این خاک پس از فرونشست باعث می شود که شیب تعادل خود را از دست بدهد». به این ترتیب، تخت جمشید از فرونشست زمین و... که ناشی از برداشت بی رویه منابع آب در دشت مرودشت است، در امان نیست اما این طور که به نظر می رسد چند بنای مهم دیگر باستانی همچون نقش رستم بسیار بیشتر در خطر هستند. به ویژه اینکه نقش رستم درست روی گسل قرار گرفته و خالی شدن زمین از منابع آب، فشار بر این گسل را افزایش می دهد. استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی توضیح می دهد: «نقش رستم گسلی است و برداشت آب های زیرزمینی از همان گسل باعث می شود حفره هایی که در زمین به خاطر وجود آب فشار منفذی خود را حفظ می کردند، این امکان را از دست بدهند و در پی آن ریزش حفره ها و سنگ ها رخ
می دهد این است که برای نقش رستم و حتی نقش رجب، با توجه به برداشت بی رویه آب بروز فاجعه دور از انتظار نیست و بدترین خطر و ریزش شدید هم متوجه کعبه زرتشت می شود». از زمانی که تخت جمشید سر از خاک بیرون آورد، بیش از دو سده نمی گذرد. امروز که با برداشت بی رویه آب سرنوشت این بنای 2 هزار و 500 ساله تا این اندازه در ابهام قرار گرفته این پرسش پدید میآید که آیا ما امانتداران خوبی خواهیم بود که میراث 25 سده ای نیاکانی را به نسل بعد منتقل کنیم یا نه.
46
