در چشم بر هم زدنی، آپارتمانهای چندین طبقه در بزرگراه حسینی الهاشمی قد کشید. بی آنکه مشخص باشد این آپارتمان ها روی چه جنسی از زمین ساخته می شود. اکنون نتیجه پژوهش هایی که این منطقه را پایش کرده در اختیار سرویس گزارش «خبرجنوب» قرار گرفته است که نشان می دهد این همه آپارتمان روی غارهایی بزرگ از جنس آهک و گچ ساخته می شود. در این شرایط، زمین به آسانی میتواند فروبنشیند چه رسد به اینکه قرار باشد با ساخت یک سد-هر چقدر هم کوچک- این گچ و آهک آبدار هم بشود. در شرایطی که سطح آب های زیرزمینی در آن منطقه همین الان هم - با وجود خشکسالی- بسیار بالا است. این است که به باور دکتر عبدالمجید اسدی، زمین شناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی، هیچ بعید نیست که این آپارتمان های بلند مرتبه هر لحظه در دل زمین فرو بروند؛ درست مانند اتفاقی که در ایج استهبان رخ داد. البته با این تفاوت که آنجا دیگر فشار مصنوعی ناشی از این همه ساخت و ساز هم در کار نبود. اینک دکتر اسدی که این پژوهش را انجام داده است، در توصیف وضع از این ضربالمثل دیرینه پارسی استفاده می کند که «روی شاخه نشسته اند و آن را می برند».
هشدارهایی که کسی نشنید
هشدارها برای جلوگیری از ساخت و ساز در بزرگراه حسینی الهاشمی هرگز به نتیجه نرسید. مدت ها پیش از اینکه این پژوهش انجام شود، معلوم شد که گسل سبزپوشان، یعنی دقیقا محل کنونی بزرگراه حسینی الهاشمی و شهرک شهید بهشتی سالانه 1.2 میلی متر حرکت میکند. این یعنی سبز پوشان یکی از فعالترین گسلهای ایران است. با اینکه آییننامه 2800 ساختمان، هر گونه ساخت و ساز بر روی گسل را منع می کند و برای آن حریمی در نظر می گیرد، این همه ساخت و ساز آن هم ساختمان هایی این گونه مرتفع در این منطقه ساخته می شود. ساختمان هایی که ده ها خانواده را در خود جای خواهند داد و با یک اتفاق طبیعی، این خطر هست که فاجعه ای انسانی به بار بیاید. آن هم در شهر شیراز که تجربه فرونشست زمین در بخش هایی از آن وجود دارد؛ مانند فرونشست زمین در زمستان پارسال در خیابان زند باریک. در این شرایط که بزرگراه حسینیالهاشمی چنین وضعی دارد و این همه ساخت و ساز انجام میشود، آنجا دارند سد هم می سازند. سد تنگ سرخ. سدی که پیش از دکتر اسدی، دکتر آهنگ کوثر، پدر علم آبخوانداری ایران و دکتر حمید مصباح، رئیس مرکز تحقیقات منابع طبیعی فارس هم در گفت و گو با گزارشگر «خبرجنوب» نسبت به ساخت آن هشدار داده و گفته بودند که این سد هرچقدر هم که مخزن آن کوچک باشد، در خاک «مارن» شمال غرب شیراز نفوذ کرده و خطر فرونشست خانه ها را در پی دارد. هرچند طرفداران ساخت و ساز در حسینی الهاشمی هرگز این استدلال ها را نپذیرفتند. اکنون اما نتیجه پژوهشی برای اولین بار در «خبرجنوب» منتشر می شود که پرده از بحرانی دیگر در این منطقه بر می دارد. اینکه زیرِ زمینی که این همه ساختمان بلند مرتبه روی آنها ساخته می شود انبوهی از غارهای بزرگ از جنس گچ و آهک وجود دارد. دکتر اسدی توضیح می دهد: «یکی از شاخه های فرعی گسل سبزپوشان از منطقه مجاور کوه دراک می گذرد و این باعث شده که به خاطر سازند مارن، شکستگی گچ ها ایجاد شده و باعث کاستی شدن این سازند شود. کاستی شدن به معنای خردگی سنگ آهک یا سنگ گچ است؛ آهک و گچ در اثر نفوذ آب به خاطر قابلیت انحلالی که دارند در طی سالیان دراز شبکههایی زیرزمینی از غار ایجاد کرده و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی این منطقه هم این روند را تشدید کرده است».پیش از این هر بار پژوهشگران نسبت به خطر ساخت و ساز و سدسازی روی جنس خاک مارن این منطقه هشدار داده بودند، برخی طرفداران ساخت و ساز این نتایج را رد کرده و گاهی آنها را به تمسخر گرفتهاند. برای نمونه یکی از طرفداران ساخت سد در این منطقه که عضو شورای چهارم شهر است و نامش را نمی برم به من می گفت یکی از پژوهشگران به این خاطر با ساخت این سد مخالفت می کند که پروژه های تحقیقاتی به او سپرده نشده است. آنها همچنین برخی دیگر از پژوهشگران را به «توهین به مردم شیراز» متهم کرده و گاهی هم نظرات آنها را به تمسخر می گرفتند.
حتی خانه یک طبقه هم نسازید
طبیعی است برای انبوه سازانی که در حسینی الهاشمی ساخت و ساز می کنند بررسی جنس خاک زیاد اهمیت نداشته باشد. آن هم در شرایطی که در این منطقه به خاطر قیمت بالای زمین، بلند مرتبه سازی اقتصادی تر است. در عین حال، برخی می گویند با ساخت سد تنگ سرخ و فضای گردشگری اطراف آن، زمین در این منطقه ارزش افزوده بیشتری پیدا میکند و برای برخی که برای این ارزش افزوده دندان تیز کرده اند، ساخت سد تنگ سرخ یک فرصت طلایی است. شاید به همین خاطر بود که شهردار شیراز به سرعت دست به کار ایجاد پارک بزرگ و 650 هکتاری دراک شد تا بتواند دست کم بخشی از زمین های این منطقه را تثبیت کرده و دست زمینخواران را از آن کوتاه کند. این است که اکنون استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی می گوید، در این منطقه تنها می توان فضای سبز ایجاد کرد و او حتی ساخت خانههای یک و دو طبقه را هم تایید نمی کند. دکتر اسدی ادامه می دهد: «ساخت و ساز در این بزرگراه بسیار خطرناک است و ما ساخت خانه های یک و دو طبقه را هم پیشنهاد نمی کنیم، چه رسد به برجهایی که اکنون می سازند چرا که غارهای زیر زمین هر لحظه ممکن است یک ساختمان را به طور کامل به درون زمین بکشند؛ درست مانند اتفاقی که در ایج استهبان رخ داد و حفرهای بزرگ در زمین پدید آمد».این زمین شناس در عین حال تاکید می کند که در فرونشست ایج، تنها فشار طبیعی نقش داشت ولی اینجا در بزرگراه حسینیالهاشمی نه تنها فشار طبیعی، بلکه فشار مصنوعی ناشی از ساخت و ساز گسترده هم در کار است. این طور که به نظر می رسد، دست کم آنها که تاکنون اینجا ساختمان سازی کرده اند نسبت به خطرات ساخت و ساز بی خبر نبودهاند؛ دکتر اسدی می گوید: «در 50 سال گذشته پژوهشگران ایرانی و خارجی وضع این منطقه را بررسی کرده و آن را برای ساخت و ساز مناسب ندانسته اند و گفته اند بهتر است این منطقه تنها تبدیل به فضای سبز شود و اکنون که به گستردگی غارها در این منطقه پی برده ایم بهتر است در ساخت و ساز تجدید نظر شود». این طور که معلوم است، با این شبکه گسترده غارها در منطقه، خطر فرونشست زمین در صورت زمین لرزه هم وجود دارد. با این همه، دکتر اسدی هشدار می دهد که یکی از اصلیترین خطرهای کنونی، ساخت سد تنگ سرخ است: «با ساخت سد تنگ سرخ و نفوذ آب از بخش های پایین دریاچه سد، این کاستی شدت گرفته و عملا به این ماند که داریم سازه ای را بنا کرده و همزمان زیر آن را خالی می کنیم. برای همین دست کم یا باید جلوی ساخت سد را بگیرند یا اینکه اجازه ساخت و ساز ندهند».این طور که به نظر می رسد، این پوکی زمین افزون بر منطقه حسینی الهاشمی در شهرک بهشتی هم دیده می شود با این حال اگر رسیدگی به این وضع برای سازمان های متولی مهم باشد، باید تهیه نقشه ای از این غارها را در دستور کار بگذارند؛ هرچند تجربه نشان داده که پژوهش های دانشگاهی اغلب به جای میدان کار، سر از قفسههای کتابخانه ها در می آورند؛ حتی اگر به قدری مهم باشند که بتوانند جان هزاران انسان را نجات دهند.
46
