این برآورد هم از تقسیم ساعاتی که شیرازی ها در سالن های مطالعه کتابخانه ها گذرانده اند بر کل جمعیت به دست آمده است. به این ترتیب این آمار دو نکته اساسی را در نظر نمی گیرد؛ یکی افرادی که خودشان کتاب می خرند و از کتابخانه ها استفاده نمی کنند و دیگر اینکه کسانی که وقتشان را در کتابخانه ها می گذرانند اغلب دانش آموزانی هستند که برای کنکور و امتحانات خود آماده می شوند و مطالعه غیردرسی ندارند. این شده که رئیس مجمع خیران کتابخانهساز فارس میگوید، کتابخانه ها عملا جایی برای مطالعه غیردرسی ندارند و سرانه دسترسی مردم شیراز به کتابخانه ها به قدری محدود است که به نظر نمی رسد تا چشم انداز 1404 بتوان این عقب ماندگی را جبران کرد.
عقب ماندگی کتابخانه ای
شیراز می خواهد شهر خلاق ادبی جهان باشد اما به این هدف نرسیده است. تاکنون این شهر نتوانسته پایتختی کتاب ایران را به دست بیاورد و پایتخت کتاب جهان هم که قرار بود در سال 2019 سهم کشوری از آسیا شود به شارجه در امارات متحده عربی رسید؛ شهری که عملا هیچ پیشینه ادبی، علمی و فرهنگی ندارد اما شیراز با داشتن آرامگاه شاعران بنام و دانشمندان بزرگ نتوانسته است این جایگاه را به دست بیاورد. چندی پیش مسئول یونسکو در ایران درباره ثبت نام شیراز به عنوان شهر خلاق ادبی گفته بود که در سراسر کشور رویکرد به ادبیات، بیشتر توجه موزه ای است تا اینکه واقعا یک جریان ادبی خلاق در شهر وجود داشته باشد. اکنون اما شیراز از یک کاستی دیگر هم رنج می برد و آن سرانه بسیار پایین شهروندان شیرازی در دسترسی به کتابخانههای عمومی است. این طور که روح ا... منوچهری، سرپرست کتابخانه های عمومی فارس به «خبرجنوب» می گوید، سرانه دسترسی مردم شیراز به کتابخانه های عمومی از یک متر هم کمتر است؛ او توضیح می دهد: «طبق سند چشم انداز نهاد کتابخانههای کشور که زیر مجموعه سند چشم انداز ملی است، باید به ازای هر 100 نفر، 8 متر فضای کتابخانه ای موجود باشد. این سرانه در فارس 1.06 متر و در شیراز کمتر از یک متر، یعنی چیزی در حدود 8 دهم درصد است و این یعنی ما در میان کلانشهرهای کشور کمترین سرانه دسترسی به کتابخانههای عمومی را داریم». این طور که از این آمار بر میآید، میزان دسترسی شهروندان در شهرستان های فارس نسبت به مردم شیراز بیشتر است. این شده که بسیاری از مسئولان می گویند باید برای این وضع فکری شود؛ به ویژه اینکه مردم در نقاط شمال غربی شیراز که نقاط تازه ساخت شهر به شمار می رود نسبت به مناطق مرکزی و جنوبی ،دسترسی کمتری به کتابخانه دارند.
شیراز حتی کتابخانه مرکزی ندارد و این طور که منوچهری می گوید، هنوز حتی زمین ساخت این کتابخانه هم مشخص نشده است: «هر چند غرب شیراز از کمبود کتابخانه رنج میبرد اما اصراری بر این نیست که کتابخانه مرکزی شیراز در این منطقه ساخته شود،علاوه بر این تاکنون زمین مناسب در غرب شیراز برای ساخت کتابخانه یافت نشده است». شیراز در شرایطی درگیر پیدا کردن زمین برای ساخت یک کتابخانه است که استان های همسایه فارس ،گوی سبقت را از این استان ربودهاند. برای نمونه در استان یزد، سرانه دسترسی به کتابخانه های عمومی به 5 متر مربع در ازای هر یکصد نفر جمعیت رسیده است که این البته نشان دهنده استقبال بیشتر مردم این شهر از کتاب و کتابخوانی هم هست. چه اینکه طبق آمارهای رسمی، استان یزد یکی از کمترین میزان آسیب های اجتماعی چون ایدز، طلاق و... را دارد. اینک اما پرسش این است که اگر حتی کتابخانه های بیشتری به جمع کتابخانه های عمومی فارس افزوده شود، در شرایطی که سرانه مطالعه بسیار پایین است آیا صرف وجود این کتابخانهها می تواند کمکی به افزایش سرانه مطالعه در استان کند؟ پاسخ مدیرکل کتابخانه های عمومی فارس این است: «هر کاری قرار باشد انجام شود، باید از دروازه فرهنگ بگذرد و کتاب در حوزه فرهنگ اولین مقوله است برای همین باید در این حوزه کاری کرد».
این در شرایطی است که برخی می گویند کتابخانه های عمومی در فارس به جایی برای مطالعه درسی دانش آموزان تبدیل شده اند. در این شرایط دشواری هایی هم برای تامین کتاب های مورد نیاز در مخزن کتابخانه ها وجود دارد.
شاید یکی از عمده ترین مشکلات، مشکلات مالی باشد. منوچهری می گوید: «در کشور کتاب های زیادی منتشر میشود و اینکه بخواهیم همه کتابهای منتشر شده را تهیه کرده و در کتابخانه ها در اختیار مردم بگذاریم کاری دشوار و تقریبا محال است؛ در عین حال تلاش کرده ایم با ارایه تخصصی کتابها در کتابخانه ها و عضویت سراسری این مشکل را تاجای ممکن رفع کنیم در عین حال به صورت ماهیانه مخزن کتابخانه ها را شارژ می کنیم».
شهرداری شیراز هم در سالهای اخیر تلاش کرده کتابخانه هایی را در نقاط مختلف شهر بسازد. کتابخانههایی که البته برخی منتقدان می گویند، هیچ شباهتی به کتابخانه ندارند؛ اینک سرپرست کتابخانه های عمومی فارس می گوید: «در فضای 150 متری این کتابخانهها باید به نیاز مردم پاسخ دهیم که این عملی نیست؛ باید در ساخت این سالن های مطالعه نظر کارشناسان را میپرسیدند».
نیاز به کار نرم افزاری
اینکه کتابخانه های عمومی در فارس توسعه نمی یابند شاید به این خاطر باشد که علاقه به کتاب و کتابخوانی در استانی چون فارس و البته در کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
چه اینکه در یکی دو سال اخیر بیش از 3 کتابفروشی بزرگ در شیراز تعطیل شدهاند. این شده که داریوش نویدگویی، ناشر و رئیس مجمع خیران کتابخانه ساز فارس به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید: «دیگر می دانیم که مردم به سراغ کتاب نمی آیند بلکه ما باید کتاب را به سمت آنان ببریم».
بسیاری بر این باور هستند که با آمدن فضای مجازی،کار برای کتابخوانی دشوار شده است ولی واقعیت این است که پیش از شکل گیری شبکههای اجتماعی هم سرانه مطالعه در استانی چون فارس چندان دلانگیز نبود. پیشنهاد نویدگویی این است که نه تنها کتابخانه های مختلفی باید در شهر ساخته شود بلکه به لحاظ فرهنگی هم برای توسعه کتابخوانی باید اقدامات زیادی را انجام داد. او توضیح میدهد: «چه عیبی دارد که از انبوهسازان بخواهند وقتی مجتمع های بزرگ می سازند، در کنارش یک کتابخانه هم ایجاد کنند؛ در عین حال باید در نظر داشت که برای کتابخانه های عمومی باید فکری شود.
من به عنوان یک شهروند اگر بخواهم به یک کتابخانه عمومی بروم و تاریخ فارس را مطالعه کنم می بینم که عملا کتابخانه به محل مطالعه کتابهای درسی دانش آموزان تبدیل شده است بنابراین نیاز داریم که آموزش و پرورش در آموزشگاه های خود فضایی برای مطالعه دانش آموزان فراهم کند».
او پیشنهاد می کند که برخی آداب فرهنگی هم به سود کتاب و کتابخوانی تغییر کند. برای نمونه به جای دهها دسته گل در مراسم عزاداری می توان کتاب خرید و با عکس فرد مرحوم چاپ کرد تا سال های سال به کار مردم بیاید.
اما این طور که به نظر می رسد، فارس هنوز در زمینه زیرساخت ها به قدری دچار مشکل است که نمی تواند برای کارهای
نرم افزاری، اقدام چندانی انجام دهد.
46
