آب، این بحران تمام نشدنی. امسال تابستان هم آب نداریم. آبفای فارس خیلی به صراحت گفته است: «نگران تامین آب آشامیدنی در تابستان امسال هستیم». سخنانی پس از بارشهایی کم سابقه. در سال آبی کنونی، یعنی از مهر پارسال تاکنون بیش از 330 میلی متر باران باریده است؛ نزدیک به 50 میلیمتر بیشتر از میانگین بلند مدت و نزدیک به 70 میلی متر بیشتر از بارش های پارسال. این هشدار به آن معناست که به بارش ها نباید دل بست اما این طور که به نظر می رسد رویکرد مشخصی هم برای مقابله با بحران آب - و اینک به طور خاص، آب آشامیدنی- اندیشیده نشده است. مصرف آب همان قدر است که در سال های پرآب بود و مدیریت منابع آب همان گونه که همیشه بوده است.
جیره بندی عملی
مدیران آبفای شیراز ابراز امیدواری کرده اند که در تابستان آب جیره بندی نشود. برخی مسئولان اما از «نگرانی جدی» برای تامین آب آشامیدنی در تابستان امسال خبر می دهند. البته همه ساله در بسیاری از نقاط استان، آب در دسترس نیست و اگرچه سخنی از جیره بندی آب به میان نمی آید ولی در آن مناطق تنها در ساعت مشخصی از شبانه روز آب در دسترس است. دیروز اما ایوب ملکوتی، معاون بهره برداری آبفای فارس در این باره گفته است: «برای عبور از بحران کم آبی در تابستان پیش رو به ویژه در شهرهای مسالهدار، با مطالعات فراگیر و تشکیل کارگروه های اجرایی برای کاهش محسوس اثرات بحران کم آبی، اولویت های اجرایی را مشخص کردیم وبا اقدامات مورد لزوم به مهندسی فرایند مقابله با بحران آب پرداختیم».
وی در عین حال، از حفر چاههای جدید برای تامین آب شرب مردم شهرهای بحرانی استان خبر می دهد: « اقداماتی انجام شده است و یا در حال انجام است کهشامل تجهیز و برقرسانی 13 حلقه چاه در شهرهای بحرانی و ریسک پذیر، اجاره چاه آب شرب برای شهرهای بحرانی، راهاندازی ایستگاه های پمپاژ جدید و مهندسی مجدد تعدادی از چاه ها، بهسازی چشمه های موجود وحفر و کف شکنی 17 حلقه چاه در شهرهای بحرانی است».
اینها همه در شرایطی است که فارس سالی پرباران را از سر گذراند و ظرفیت سدهای فارس به شکل قابل توجهی افزایش یافت. البته این بارش ها اغلب در جنوب استان اتفاق افتاد و سدهایی چون سد قیر و کارزین را لبریز از آب کرد و نه سدهای شمالی استان همچون درودزن را. درودزن که 30 درصد آب آشامیدنی مردم شیراز را تامین می کند و ظرفیتی نزدیک به یک میلیارد مترمکعب دارد اکنون تنها اندکی بیش از 390 میلیون مترمکعب آب دارد. این شده که حمید رضا دهقانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای فارس به صراحت هشدار می دهد که این سد برای کشاورزی آب ندارد. پارسال هم وضع این سد به گونه ای بود که بخشی از آب مرده سد برای آشامیدن استفاده شد. بخش مرده به 300 میلیون مترمکعب آبی گفته می شود که برای پایداری سد درود زن همیشه باید در مخزن سد بماند و استفاده نشود. این موضوع تصویر روشن تری از وضع سد درودزن به دست می دهد؛ به عبارت دیگر از 390 میلیون مترمکعب آب موجود در دریاچه سد درودزن، تنها 90 میلیون مترمکعب قابل استفاده است. سد ملاصدرا، دیگر سدی که در بالادست شیراز قرار دارد هم از ظرفیتی 440 میلیون مترمکعبی تنها 68 میلیون مترمکعب آب دارد. دیگر سد بالادست شیراز، یعنی سد سیوند هم به خاطر مشکلات فنی که در ساخت آن وجود دارد، هرگز آبگیری نشد.
این شده که برخی مسئولان به فکر حفر چاه های جدید افتادهاند. کاری که البته در خشکسالی اخیر، بی سابقه نیست.
قیمت پایین آب
شاید باور نکنید ولی آبی که صرف آشامیدن می شود تنها 2 تا 3 درصد مجموع آب مصرفی استان را تشکیل می دهد. 95درصد آب استان برای کشاورزی صرف می شود و چیزی در حدود 2 درصد هم برای صنعت. با این حال همین آبی که صرف آشامیدن می شود ،حجم بسیار بالایی دارد و صرفه جویی در آن می تواند در کاهش شدت بحران آب اثرگذار باشد. این آب با هزینه بسیار زیاد تصفیه شده و از طریق شبکه های آب به دست مصرف کنندگان می رسد؛ روندی پیچیده و پرهزینه. در عین حال نکته دیگری هم وجود دارد؛ و آن اینکه برای این آب با ارزش مقدار بسیار کمی پول از مشترکان دریافت میشود. فکر می کنید چقدر؟ ا... بخش نظرپور، مدیرعامل آبفای شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید: «قیمت یک مترمکعب (هزار لیتر) آب مصرفی شهروندان در سال 92 چیزی نزدیک به 300 تومان بود». حالا تصور کنید قرار باشد یک هزار لیتر آب معدنی بخرید؛ می شود یک میلیون تومان. این همان تفاوت میان قیمت واقعی آب و قیمتی است که آب باکیفیت آشامیدنی کنونی عرضه می شود! در سال های اخیر هم قیمت آب افزایش چندانی پیدا نکرده است. این است که بسیاری می گویند یکی از دلایل بالا بودن مصرف آب آشامیدنی در استانی چون فارس، همین قیمت پایین آب است.مردم شیراز روزانه 2 لیتر آب می نوشند اما، 250 لیتر آب را روزانه روانه فاضلاب میکنند. این یعنی بخش عمدهای از آب شهر صرف شست و شو می شود یا به خاطر ناآگاهی مردم بیهوده هدر می رود. آن هم در شرایطی که غول نبود آب در فارس به زودی در برابر حیات قد عَلَم خواهد کرد. همه اینها در شرایطی است که سرانه جهانی مصرف آب 150 لیتر در شبانه روز است. این رقم در شیراز 2 برابر بیشتر می شود.دکتر مهرداد زمان پور، رئیس اتاق فکر محیط زیست فارس به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید که «برای عبور از چنین وضعی نیاز است عزمی استانی شکل بگیرد»؛ عزمی که عملا وجود ندارد. او توضیح می دهد: «عبور از بحران آب آشامیدنی عزم استانی می خواهد. طراحی ساختمان ها باید به گونه ای باشد که مصرف آب به کمترین میزان برسد و شهرداری باید بر این حوزه نظارت کند و استانداری باید بحران آب را به بهترین شکل ممکن مدیریت کند».
بالا رفتن قیمت آب هم که در هزارتوهای قانون گذاری مجلس و دولت مانده و به هر دلیل، این دو نهاد زیربار افزایش قیمت آب نرفته اند. آن هم در شرایطی که به قول حمید چیت چیان، وزیر نیروی دولت، «بحران آب، تمدن ایرانی را تهدید میکند».
جز این، بسیاری از کارشناسان می گویند بخش بزرگی از آب مصرفی کنونی در شبکه های آب هدر می رود. در عین حال مدیرعامل آبفای شیراز به «خبرجنوب» گفته که تنها 30 درصد شبکه های آب شیراز نیاز به نوسازی دارد، آن هم در مناطقی که به خاطر افزایش جمعیت، باید قطر لولهها بیشتر شود. با این حال در نظر بسیاری از کارشناسان هدررفت آب در شبکه های فرسوده به قدری است که به راستی نیاز به نوسازی دارد. برخی حتی از احتمال هدررفت 30 درصدی آب در این شبکه ها خبر می دهند. شبکه هایی که بخش بزرگی از آنها بیش از 30 سال عمر دارند. رئیس اتاق فکر محیط زیست فارس می گوید: «شبکه های آب نیاز به بازسازی و حتی تجدیدنظر در طراحی دارند».
عزمی که دکتر زمان پور از آن سخن به میان می آورد اما به نظر نمی رسد که در فارس وجود داشته باشد. هم اکنون 95 درصد منابع آب فارس در بخش کشاورزی به هدر می رود. شهرداری به خاطر اینکه شیراز در زمینه تصفیه پساب بسیار عقب مانده است، چاره ای ندارد جز اینکه از آب با کیفیت برای فضای سبز شهری استفاده کند و همان آب هم به میزان قابل توجهی در زمان آبیاری ها هدر می رود. تالاب های فارس هم که همچنان خشک هستند و بعید نیست تبدیل به کانون داخلی ریزگرد شوند.
این است که بسیاری میگویند فارس دچار «تنش آبی» است. این تنش آبی که تاکنون گریبانگیر بخش کشاورزی بوده بعید نیست که به زودی به معضلات اجتماعی هم منجر شود.
46
