نفس تنگی شیراز

هنوز توافقی به دست نیامده است. مسئولان شیراز بر سر اینکه باید بلندمرتبه سازی کرد یا اینکه شهر را از نظر طولی و عرضی گسترش داد به نتیجه نرسیده اند.
چند سال پیش آنها اقدام به توسعه شهرک های اقماری کردند. هدف این بود که جمعیت سرریز شیراز در این شهرک های ساکن شوند. صدرا و گلستان با همین هدف ایجاد شدند. امروز مسئولان می گویند این طرح به رفع مشکل کمک نکرده است.
برخی به ناتوانی در ارائه خدمات ضروری، امنیتی و رفاهی اشاره کرده و می گویند دیگر باید فکر گسترش طولی و عرضی شیراز را از سر بیرون کرد.
آنها پیشنهاد می کنند که بلندمرتبه سازی در دستور کار قرار بگیرد. پیشنهادها بیشتر بر نوسازی بافت های فرسوده متناسب با افزایش تعداد طبقات ساختمان هاست.
برخی از کارشناسان اما با این طرح هم مخالفند. استدلال آنها این است که بلندمرتبهسازی در شهرسازی امروز جهان دیگر منسوخ شده است.
به نظر این دسته از کارشناسان بلندمرتبه سازی به خصوصی در نقاطی مانند فرهنگ شهر و حسینی الهاشمی که گلوگاه های تنفسی شهر هستند برای سلامت شهروندان خطرناکند.
تراکم زدایی ممکن نیست
رویکرد هر چه که باشد تراکم جمعیت در شیراز هر روز بیشتر می شود. در برخی نقاط، مانند جنوب شهر این تراکم خود را در افزایش آمار جرم و جنایت نشان می دهد.
در بافت فرسوده شیراز هم جمعیتی نزدیک به 500 هزار نفر زندگی می کنند. یعنی 3 هزار و 200 نفر در هر هکتار. برخی کارشناسان بر این باور هستند که شورای شهر باید تمرکز خود را بر تراکمزدایی می گذاشت. از نگاه آنان خطرات طبیعی مانند زمین لرزه در کمین شهروندان است.
در این میان محمود رضا طالبان، عضو شورای شهر شیراز می گوید دیگر نه امکان توسعه فیزیکی شهر وجود دارد و نه تراکم زدایی. از نگاه طالبان باید به بلندمرتبه سازی روی آورد.
او به خبرنگار «خبرجنوب» می گوید:«اگر شهر بیش از این توسعه فیزیکی پیدا کند بیش از گذشته با مشکل روبرو میشویم. توسعه فیزیکی شهر باعث از دست رفتن ظرفیت ها می شود.»
او با اشاره به بافت فرسوده شیراز ادامه میدهد:«جمعیت مهاجر از نقاط مختلف استان به شیراز مهاجرت کرده اند.
بخش عمده آنان در بافت فرسوده ساکن شده اند حال باید برای این جمعیت فکری کرد. از سوی دیگر اگر نتوانیم جمعیت را در بافت های میانی شهر ساکن کنیم به ناچار شهر توسعه طولی و عرضی پیدا میکند. بنابراین باید جمعیت را در مرکز شهر متراکم کنیم.»
مدیریت مهاجرت
در این میان پرسشی که به میان می آید این است که آیا جمعیت روزافزون مهاجر که به صورت مداوم وارد شیراز میشود را می توان در این شهر متراکم کرد؟ حسین مرزبان استاد اقتصاد دانشگاه شیراز بر این باور است که تراکم زدایی دیگر امکان پذیر نیست.
او تاکید میکند که باید مهاجرت مفید را مدیریت کرد. او به خبرنگار «خبرجنوب» میگوید: «یکی از عوامل موثر بر گسترش شهرها مهاجرتهایی است که از روستاها به شیراز و دیگر شهرها انجام شده است.
اگرچه در سالهای گذشته با خشکسالی روبرو بودهایم و این باعث گسترش بیکاری شده است ولی در هر صورت کشاورزی به سمتی می رود که در آن نیاز به کار کارگر کمتر میشود.
در نتیجه روستاییان شهر را مقصدی برای درآمدزایی میبینند.
در این میان دولتها میتوانند رویکردی تدارک ببینند تا مهاجرت مدیریت شود.» مرزبان پیشنهاد میدهد که مکان هایی در نزدیکی روستاهای مختلف ایجاد شده و صنایع تبدیلی بخش کشاورزی در آنها متمرکز شود.
چیزی که در کاهش میل به مهاجرت میتواند موثر باشد. او ادامه می دهد:«اکنون در فارس این صنایع وجود ندارد. در نتیجه شهرها جاذبه
پیدا می کنند.
اگر چنین شهرک هایی در نزدیکی روستاها ایجاد شود آهنگ حرکت به سمت شهرها هم کندتر میشود. به این ترتیب میتوان مهاجرت مفید را مدیریت کرد.» از نظر مرزبان تراکم زدایی دیگر به سادگی امکان پذیر نیست و تراکم ساختمانها میتواند باعث صرفهجویی در هزینه ها شود. مرزبان با انتقاد از طرح جامع شیراز میافزاید:«این طرح مشکلاتی دارد و در برخی نقاط جمعیت نامناسب قرار گرفته شده است.»
با این وضع باید دید توسعه شیراز چگونه ممکن است. آیا باید از تراکم جلوگیری کرد و به توسعه طولی و عرضی شهر تن داد یا اینکه شاهد مراکز شهری مملو از جمعیت باشیم. اما آیا مدیریت مهاجرت بدون مشارکت همه بخش های اجرایی و قانون گذاری استان امکانپذیر است؟
یک تراکم خطرناک
شهرهای بزرگ ایران در سالهای اخیر با پدیده تازهای روبرو شده اند؛ افزایش تراکم جمعیت. جامعه شناسان یکی از تاثیرگذارترین عوامل موثر در این پدیده را مهاجرت بی رویه می دانند.
این وضع در شیراز، به عنوان پنجمین شهر بزرگ ایران هم بازتاب گسترده ای دارد. اکنون در هر هکتار از مساحت شیراز 7هزار نفر زندگی میکنند و این به معنای استعداد فاجعهپذیری شیراز است.
از یک سو باید خطرات طبیعی مانند زمین لرزه را در نظر گرفت و از سوی دیگر پیامدهای منفی اجتماعی که نتیجه افزایش تراکم در این شهر است. اگر پیکان رشد جمعیتی شیراز را ببینیم این عامل خود را بیشتر نشان می دهد. جمعیت شیراز 3 دهه پیش 200 هزار نفر بود.اگر جمعیت با رشد طبیعی ناشی از زاد و ولد افزایش پیدا میکرد جمعیت اکنون باید 600 هزارنفر می بود. حال آنکه در سرشماری سال90 جمعیت این شهر به یک میلیون و 700هزار نفر رسیده است. هرچند گسترش طولی و عرضی شهر از پیامدهای این افزایش جمعیت بوده، شهر نتوانسته متناسب با این جمعیت توسعه پیدا کند. رشد فیزیکی شهر خود در کاهش خدمات و پیامدهای منفی اجتماعی موثر است. افزون بر این امکانات عمومی و رفاهی شیراز نتوانسته همپای رشد جمعیت گسترش
پیدا کند.
در حالی که از 3 دهه پیش جمعیت بیش از 8 برابر شده تنها یک بیمارستان دولتی در شیراز ساخته شده است.
امکانات شهرداری ها هم آنقدر نبوده که بتوانند متناسب با این افزایش جمعیت بر امکانات شهری بیفزایند. همین است که امکانات موجود باید میان تعداد بیشتری از جمعیت تقسیم شود. برای نمونه در اتوبوسی که 50 نفر ظرفیت دارد جمعیتی بیش از ظرفیت سوار می شوند.
سازمان ملل برای توسعه شاخص های مشخصی دارد. این سازمان یکی از معیارهای توسعه یافتگی در کشورها را سرانه فضای سبز می داند. کارشناسان سازمان ملل می گویند به ازای هر نفر باید 25 متر مربع فضای سبز وجود داشته باشد. سرانه کنونی فضای سبز شیراز12 مترمربع است.
سال85 جمعیت شیراز یک میلیون و 200 هزار نفر بوده و تا سال 90 بیش از500 هزارنفر افزایش پیدا کرده است.
با این وضع شهرداری شیراز هر چقدر هم که تلاش کند باز هم نمی تواند فضای سبز مورد نیاز را تامین کند. به این ترتیب از هر متر مربع فضای سبز باید تعداد بیشتری از افراد استفاده کنند چون تراکم جمعیت بیشتر شده است.
این وضع در بخشهای دیگری هم نمود دارد. برای نمونه درمان را می توان نام برد. از نظر سازمان ملل برای هر یک هزار نفر باید یک تخت بیمارستانی وجود داشته باشد.
بنا به آمار رسمی اکنون برای هر 6 هزار نفر یک تخت بیمارستان در شیراز وجود دارد. مهاجرت باعث تراکمهای غیرطبیعی در برخی نقاط شهر شده است. برای نمونه در بافت فرسوده شیراز500 هزار نفر زندگی میکنند. تازگی هم دولت بدون مطالعات جامعه شناختی و مکان یابی مناسب اقدام به ساخت 11 هزار واحد مسکونی در قالب مسکن مهر کرده است.
این واحدها در نقطه ای دور از شهر (لپویی و صدرا) ساخته شده اند و همین کارشناسان را نگران آسیب های اجتماعی احتمالی کرده است. بافت فرسوده هم آن طور که مسئولان میگویند به یکی از مناطق جرمخیز شیراز تبدیل شده است. بااین وضع تراکم زدایی بدون توسعه طولی و عرضی شهر چگونه ممکن است؟ کارشناسان می گویند مهاجرت بی رویه به خصوص در 8 سال اخیر نتیجه مدیریت نادرست دولت است. شاید نخستین گام برای مهار این پدیده مدیریت مهاجرتها باشد اما مدیریت مهاجرت بدون مشارکت همه دستگاهها شدنی نیست و نهادهایی مانند شهرداری به تنهایی ازپس آن برنمیآیند. دولت باید امکانات و فرصتهای شغلی در شهرستانهای فارس را فراهم کند تا ساکنان این مناطق نخواهندآینده خود را در شیراز جست وجو کنند. وگرنه باید منتظر پیامدهایی مانند جرم وجنایت، بیکاری، کمبود امکانات و اشتغال کاذب باشیم.