این تالابها و دریاچه‌ها در سالهایی نه چندان دور کانون اصلی فرود مرغان مهاجر و پرواز دسته جمعی پرندگان بود و با طراوتی که در هوا ایجاد می کرد تاثیر مستقیم بر رونق تولید و کشاورزی و باغداری در مناطق اطراف داشت.
از زمانی که سایه سیاه خشکسالی بر این تالابها نشست ، روستائیان و ساکنان جوامع محلی اطراف این تالابها رخت سفر بستند و به شیراز و دیگر شهرهای استان فارس مهاجرت کردند.احیای تالابهای فارس اکنون یک مطالبه مردمی است ، نگاه ملی به این مطالبه به حق مردمی یک حق طبیعی برای مردم فارس است.
از زمانی که سایه سیاه خشکسالی بر این تالابها نشست ، روستائیان و ساکنان جوامع محلی اطراف این تالابها رخت سفر بستند و به شیراز و دیگر شهرهای استان فارس مهاجرت کردند.احیای تالابهای فارس اکنون یک مطالبه مردمی است ، نگاه ملی به این مطالبه به حق مردمی یک حق طبیعی برای مردم فارس است.
گشایش بخت بختگان با رها شدن حقابه و بارندگی
حمید ظهرابی مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس از آبگیری برخی تالاب های فارس در بارندگی های امسال خبر داد و بیان داشت : دریاچه بختگان که یکی از مهمترین دریاچه های استان فارس به شمار می‌رود ۳۶ درصد آبگیری شده است.بخشی از احیای این تالاب نیز مرهون رها شدن حقابه تالاب بختگان در اواخر پاییز امسال است .
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان فارس گفت: همدلی و همراهی مردم شهرستان‌های خرامه، زرقان و مرودشت موجب شد تا حقابه بختگان به همان میزانی که تخصیص داده شده بود به سمت تالاب هدایت شود و با مشارکت و همراه شدن مردم و کشاورزان امسال احیای این تالاب تحقق یافت.
طشک و کاهش عطش چندین ساله
تالاب طشک در حاشیه شهرستان های بختگان و ارسنجان نیز از جمله تالاب هایی است که حدود ۳۱ درصد آبگیری شده است ، این دریاچه در سالهایی که بارندگی مناسب باشد با دریاچه بختگان یکی می شود.
مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس آبگیری بخشی از دریاچه طشک را نیز رویکردی در جهت احیای این تالاب دانست و بر اصلاح رویکرد بهره برداری از منابع آب تاکید کرد و اظهار داشت: نام گذاری شهرستان بختگان که برگرفته از نام تالاب این شهرستان می باشد نشان از عجین بودن تمدن و فرهنگ این مردم با یک تالاب بین المللی است که دارای ارزش های جهانی می باشد.
ظهرابی با بیان اینکه اگر منافع مردمی در احیای تالابها دیده شود و مردم همراه شوند، حفاظت ساده تر خواهد بود، گفت: با مشارکت مردم می توان محیط زیست را توسعه داد و با توجه به اینکه فارس استانی است که داعیه دار فرهنگ و تمدن در کشور است باید پرچمدار این نوع موضوعات و الگوهای موثر مشارکت در حفاظت باشد.
مهارلو و خطرات زیست محیطی بیخ گوش شیراز
از جمله دریاچه هایی که آبگیری آن از اهمیت بسزایی برخوردار است ، دریاچه مهارلو در فاضله حدود ۳۵ کیلومتری شرق شیراز است ، این دریاچه هم‌اکنون حدود ۷۸ درصد آبگیری شده است ، آب گیری این دریاچه شیراز را از خطر گرد و غبار و ریز گردهای تابستانی در امان می دارد ، این دریاچه در سالهای کم باران و خشک به کانون ریز گردها تبدیل می شود و سلامت هوای شیراز را تهدید می کند .
تبخیر تابستانی آب در دریاچه مهارلو همچنین آلایندگی این دریاچه را نیز افزایش می دهد، مهارلو در تابستان منبع تامین آب ندارد و پیامد آن نیز آلودگی بیشتر آن است.این دریاچه با وسعتی حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع پناهگاهی برای پرندگان مهاجر و فلامینگوها بشمار می آید . مهمترین زیستمندان این تالاب را می توان پرنده هایی نظیر فلامینگو، مرغابی، آنقوت دانست.
استاد دانشگاه شیراز و پدر علم هیدروژئولوژی در کشورمان در باره آلودگی دریاچه مهارلو و مشکلاتی که می تواند این آلودگی برای شهر شیراز ایجاد کند بارها هشدار داده و گفت: دانشگاه شیراز تحقیقات و پژوهش های علمی در باره موضوعاتی مانند خاک‌های سمی و آلاینده های دریاچه مهارلو انجام داده است.
دکتر عزت الله رئیسی با اشاره به اینکه بر روی آب این دریاچه آزمایش های متعدد انجام شده است افزود: تحقیقات نشان داده که مواد آلی که از سمت رودخانه وارد دریاچه مهارلو می شود آلوده است اما میزان آن در حد مجاز است.
وی گفت: این مواد تیره و فلزات سنگین که از طریق رودخانه وارد دریاچه می شوند در حد مجاز است اما وقتی این مواد وارد دریاچه می شوند به دلیل اینکه تبخیر دریاچه زیاد است غلظت آن از حد مجاز بیشتر و خطر آفرین می شود.
اخیرا سومین کارگاه برنامه مدیریت جامع زیست بومی تالاب مهارلو در شیراز برگزار شد و حمید ظهرابی؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس، در حاشیه برگزاری این کارگاه گفت: هدف از اجرای این برنامه ارتقای برنامه های مشارکتی با رویکرد زیست بومی است.
ظهرابی بیان داشت: اداره کل حفاظت محیط زیست به عنوان متولی مدیریت تالاب ها در استان فارس به حضور فعال تمام ذینفعان برای دستیابی به اهداف حفاظت و احیای تالاب ها به عنوان یکی از اکوسیستم های ارزشمند کشور نیاز دارد.
وی افزود: مدیریت زیست بومی در کنار فعالیت های حفاظت از تالاب پیگیری شده و اجرایی شدن این اهداف را در تحقق مشارکت مردم و کلیه ذینفعان در حفاظت از تالاب است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس با بیان اینکه معیشت و امکان زندگی مردم اطراف تالاب، در گرو حفاظت از تالاب ها است، خاطر نشان کرد: پایداری طرح و دستیابی به وضعیت ایده آل زیست محیطی با مشارکت مردم و دستگاه های ذیربط دست یافتنی است .
وی با توجه به اینکه تالاب مهارلو آبگیری مناسبی داشته آن را یکی از تالاب های در مسیر مهاجرت پرندگان و زیستگاه های امن پرندگان آبزی و کنار آبزی دانست که آبگیری آن برای زیست پرندگان و برای کاهش آسیب های آلودگی ها ناشی از برخاستن ریز گردهای تابستانی موثر است .
کمجان و مشارکت و تلاش زیستمندان محلی
تالاب کمجان با حدود ۴ هزار هکتار وسعت نیز امسال حدود ۷۰ درصد آبگیری شده است ، داستان کمجان با همه تالابهای فارس متفاوت است ، بخشی از آبگیری این تالاب ناشی از همت جمعی مردم منطقه و حساسیت آنها برای کنترل خروج آب از زهکش های محلی و تلاش برای ماندگاری آب در تالاب است .
مردم روستای کمجان شهرستان خرامه و برخی از روستاهای همجوار و همچنین اعضای تشکل های زیست محیطی هر سال جشن احیای تالاب کمجان را در سالروز تشکیل کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالابها در روستای کمجان برگزار می کنند .
زیستگاه طبیعی تالاب بین المللی کمجان که زمانی محل فرود مرغان مهاجر و پرندگان آبزی و کنار آبزی بود و رویشگاه اصلی نی زارها و بوته های تالابی به شمار می آمد در سالهای اخیر با خشک شدن رودخانه کُر در بالا دست این تالاب آخرین نفس های خود را می کشید و لب‌های ترک خورده آن آبی را که نیست می طلبید اما امسال به کمک بارش های پاییزی و زمستانی حدود ۷۰ درصد آبگیری شده است .
حکایت تالاب بین المللی کمجان قصه ای دور و دراز دارد ، قصه ای که شنیدن آن از زبان پیرمردان و کهنسالان روستای کمجان که در مجاورت این تالاب قرار دارد شنیدنی است .بیش از ۸۰ درصد از ساکنان روستای کمجان در مجاورت این روستا نام خانوادگی زارع یا مشتقات آن را دارند ، این موضوع نشانگرآن است که زمانی شغل کشاورزی در این روستا رونق بسیار داشته است و برنج کربال که هنوز هم آوازه آن بر سرزبان ها مانده در بخش کربال شهرستان خرامه کاشت می شده و در استان فارس حرف اول را می زده است .
هیرم ، هرم و کاریان و راه‌های احیا
تالاب هیرم با مساحت ۸ هزار هکتار ۸۰ درصد و تالاب هرم و کاریان امسال ۴۰ درصد آبگیری شده است ، تالاب هیرم محل زندگی و زاد آوری درنا، فلامینگو، کفچه نوک، انواع اردک و پرندگان کنار آبزی و کاکایی است. تالاب هرم و کاریان نیز با ۱۰ هزار هکتار وسعت زیستگاه زمستان گذرانی جمعیت‌های بزرگ درنا و انواع اردک است و گونه‌ای کنار آبزی از جمله زنبور خور کوچک و سبز قبای هندی در کنار آن دیده میشود.
تالاب هفت برم هم از ۷ برکه و برم آب تشکیل شده و زیستگاه مهمی برای گونه اردک مرمری و اردک سرسفید و ماهی کپوراست. این دریاچه‌ها سال‌ها علاوه بر تعدیل آب و هوا، حفظ تنوع زیستی و تغذیه منابع آبی زیستگاه پرندگان و دوزیستان سبب رونق زندگی و گردشگری در استان فارس بوده‌اند.
خشکسالی و خست آسمان در سالهای گذشته رمق از منابع آبی استان فارس را گرفت اما نقش بشر و منافع انسانی و حفر چاههای مجاز و غیر مجاز در اطراف این تالاب ها را هم نباید دست کم گرفت .
تالاب ارژن ، در چنبره چاههای غیر مجاز
دریاچه ارژن در بخش ارژن شهرستان شیراز و همجوار با شهرستان کازرون نیز حدود ۲۰ درصد آبگیری شده است ، منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان در بخش جنوبی رشته کوه‌های زاگرس و در ۶۰ کیلومتری شیراز قرار دارد. بلندترین ارتفاعات این منطقه رویشگاه سرو کوهی است. کمی پایین تر از قله، جنگل بلوط شروع شده و بخش عمده منطقه را تا دشت برم می پوشاند.
این منطقه در سال ۱۳۵۱ با وسعت ۱۹۱ هزار هکتار به عنوان پارک بین المللی انتخاب و در سال ۱۳۵۳ با وسعت ۶۵ هزار هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شد. حفر چاههای مجاز و غیر مجاز اطراف دریاچه وئ تالاب ارژن از جمله دلایل فرار آب از این تالاب است .
قصه پر غصه پریشان و کافتر
اما دو تالاب کافتر و پریشان دیر زمانی است که سایه دسته جمعی مرغان مهاجر را ندیده و بر سطوح مواج این تالابها و دریاچه‌ها در استان فارس آفتاب تابناک حیات و زندگی جای خود را به سایه مرگ و زوال داده است ، این دو تالاب آب شیرین فارس این روزها آخرین نفس‌های بی رمق خود را می کشند و متاسفانه در بارندگی های سال گذشته و امسال نیز سهمی از آب نبرند .
حمید ظهرابی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان فارس در باره احیای این دو تالاب اظهار داشت : پریشان و کافتر متاسفانه شرایط وخیم و بدی دارند ، آنقدر از سفره آب اطراف این دو تالاب برداشت شده که سطح آب بسیار پایین رفته است .
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان فارس افزود: دراین شرایط هر چقدر هم که بارندگی باشد و آب بیاید باید صرف تامین آب سفره شود ، در سالهایی نه چندان دور چشمه هایی کف این تالابها بود که اکنون همه خشکیده شده است.
ظهرابی ادامه داد : بر اساس مطالعات انجام شده در حال حاضر ۴ متر اطراف تالاب پریشان سفره آب پایین تر از سطح دریاچه است ، باید در شرایطی قرار گیریم که آنکه آنقدر آب بیاید که کسری سفره جبران شود ، برای احیای پریشان و کافتر چاره ای نیست مگر اینکه آب وارد حوضه شود و در مصرف کشاورزی هم تجدید نظر گردد.
این مقام مسوول کشت چند باره و چند کشت های متنوع در یک سال را که بین سه تا چهار کشت محصول در یک سال انجام میشود عاملی برای برداشت آب از سفره های آب اطراف این دریاچه دانست و گفت: همین کشاورزی بی ضابطه برداشت آب را بسیار بی رویه کرده است ، نتیجه این روند خشک شدن تالاب پریشان است .
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان فارس گفت: با تداوم این روند بعد از نابودی این تالاب قطعا کشاورزی منطقه هم نابود می شود بنا بر این باید این تالاب را تحت شرایط ورود آب حفظ و برداشت بی رویه آب اطراف دریاچه منترل گردد.
این مقام مسوول ادامه داد: در تالابهای آب شیرین هر چه آب بیشتری برداشت شود سطح سفره پایین‌تر می رود و این روند تا مرز نابودی تالاب ادامه خواهد یافت.
دریاچه های پریشان و کافتر به ترتیب در فاصله ۱۳۱ کیلومتری و ۱۹۸ کیلومتری جنوب غرب و شمال شیراز در شهرستان های کازرون و اقلید استان فارس قرار دارند .
تالاب ها و دریاچه‌های فارس در سالهای پر آب زیستگاه زمستانه پرندگانی مانند فلامینگو، درنا، کبوتر دریایی، آب‌چلیک، مرغابی، غاز بوده است که از روسیه و دشت‌های سیبری به ایران مهاجرت می‌کنند. شاید اگر نمایندگان استان فارس در مجلس جدیت بیشتری برای احیای این تالاب ها داشتند و از قدرت مجلس در مطالبه گری بیشتر برای شکل گیری مطالبه ملی احیای تالابهای فارس استفاده می کردند ، نجابت و قناعت مردم و مسئولان استان فارس اینچنین مورد کم مهری قرار نمی گرفت.
تالاب ها و دریاچه‌های فارس در سالهای پر آب زیستگاه زمستانه پرندگانی مانند فلامینگو، درنا، کبوتر دریایی، آب‌چلیک، مرغابی، غاز بوده است که از روسیه و دشت‌های سیبری به ایران مهاجرت می‌کنند. شاید اگر نمایندگان استان فارس در مجلس جدیت بیشتری برای احیای این تالاب ها داشتند و از قدرت مجلس در مطالبه گری بیشتر برای شکل گیری مطالبه ملی احیای تالابهای فارس استفاده می کردند ، نجابت و قناعت مردم و مسئولان استان فارس اینچنین مورد کم مهری قرار نمی گرفت.
به نظر می رسد در کنار مطالبه ملی و اختصاص بودجه های ملی به احیای تالابهای فارس باید شرایطی برای احیای تالاب های فارس مهیا شود که شوراهای اسلامی نقش میراب و کدخدا را پیاده کنند و بهره برداران به حرف شوراها توجه کنند و این را بدانند که بهره برداری بیشتر از آب نه تنها سودی عاید آنها نمی کند بلکه همه زیست بوم مناطق را نابود خواهد ساخت.
