فرایند خون دهی و خون گیری و پالایش این ماده حیاتی را سازمان انتقال خون ایران عهده دار است و تا پیش از تاسیس این سازمان چندان بسامان بود.
استان فارس، از نخستین استان‌های ایران بود که از پایگاه انتقال خون بهره مند شد. پایگاه شیراز همزمان با تهران تأسیس شد و با گسترش دامنه فعالیت‌های این سازمان در فارس، امروز مسئولان آن می گویند مرکز انتقال خون این استان نخستین پایگاه از لحاظ وسعت فعالیت، خدمات و آمار خونگیری در کشور پس از پایتخت است.
خون مردم در شیشه می شد
سال‌های ابتدایی دهه ۲۰ هجری شمسی، یادآور نخستین تلاش‌ها برای تزریق خون در عرصه پزشکی ایران بود. در این سال‌ها به دلیل نوپا بودن علم انتقال خون و ناآشنایی مردم با این روش، دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به دشواری صورت می‌پذیرفت و راضی کردن افراد برای خون‌دهی به دیگران هم بر عهده پزشکان بود.
در آغاز، تنها بیمارستان‌های ارتش، مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران به‌صورت سازماندهی‌شده به جمع‌آوری خون اقدام می‌کردند؛ اما رفته‌رفته با بارزشدن اهمیت این مایع سرخ و ارزش آن در نجات جان انسان‌ها مراکز انتقال خون در سراسر کشور گسترده شد.
هرچند میزان انتقال خون در سال‌های نخستین با نیاز مطابقت نمی‌کرد و ناچار مبلغی در ازای اهدای خون به اهداکننده پرداخت می‌شد؛ اما این روش مشکلاتی نیز داشت، ازجمله باز شدن پای واسطه‌ها به این موضوع و نیز ایجاد بنگاه‌هایی که در مقابل دریافت مبالغی اندک از مردمی که عمدتاً تهی‌دست و خیابان‌خواب و معتاد بودند، خون آن‌ها را با قیمت‌هایی غیرمنصفانه در شیشه می‌کردند و به بیمارستان‌ها می‌فروختند.
تولد سازمان انتقال خون
فروش خون با روش های غیر بهداشتی و سوداگرانه افزون بر اینکه انسانی نبود، باعث می‌شد خون بدون هرگونه نظارت و کنترلی به مراکز درمانی ارسال شود؛ از همین رو اهمیت ایجاد سازمانی برای تامین خون مورد نیاز بیماران و پالایش فرآورده‌های خونی مسجل شد و در نهایت سازمان ملی انتقال خون ایران در ۹مردادماه ۱۳۵۳ گشایش یافت.
ایجاد این سازمان تمام مشکلات پیشین را رفع کرد و زمینه‌ای برای گسترش امکانات در حوزه خون فراهم آورد؛ همچنین فرآورده‌های خونی مورد نیاز نیز در این سازمان تامین شد.
در سال‌های جنگ تحمیلی، مشارکت مردم برای تامین خون مجروحان، تحول در انتقال خون در ایران را بسیار پیش برد و مردم بیش از گذشته با این سازمان آشنا شدند.
نذر خون، حاصل تغییر فرهنگ اهدای خون
البته تا سال ۱۳۷۶ همچنان جامعه از منظر فرهنگی آمادگی اهدای خون را نداشت؛ بنابراین تا این زمان، خون ضروری برای بیماران ازطریق آشنایان و بستگان فرد بیمار تامین می‌شد، هرچند امروز با تغییر فرهنگ خون‌دهی مردم انتقال خون را با عنوان نذری پسندیده می‌شناسند و در مراسم‌های مختلف و اعیاد و عزاداری‌های مذهبی بیشتر به اهدای خون اهتمام می‌ورزند.
استان فارس قطب مهم پزشکی جنوب کشور به‌شمار می‌رود و بیشتر خدمات درمانی در بیمارستان‌ها وابسته به خون و فرآورده‌های آن است و این بدان معناست که انتقال خون فارس با حجم عظیم تقاضا برای دریافت خدمات درمانی مواجه است؛ افزون بر این، توریست درمانی در سال‌های اخیر در شیراز رواج یافته است و همچنین عمل های جراحی بزرگی که در دیگر استان‌ها انجام نمی‌شود، در شیراز صورت می‌گیرد.
کاهش اهداکنندگان خون یعنی بحران
مجموعه این مسائل فارس و شیراز را در حوزه انتقال خون هم سرآمد و پیشرفته کرده است و هم همواره نیازمند به اهدای خون؛ به گونه‌ای که هر گونه ریزش و کاهش تعداد افراد خون دهنده باعث ایجاد بحران و کاهش شدید ذخایر خونی می‌شود.
متوسط اهدای خون در کشور ۲۷ نفر در هر یک هزار نفر است که در استان فارس این عدد ۳۳ نفر در هر یک هزار نفر است.
مدیرکل انتقال خون فارس در گفت وگو با ایرنا عنوان کرد: مهمترین دستاورد مرکز فارس در سال ۱۳۹۸ کسب عنوان بزرگترین تولید کننده خون در کشور بعد از تهران بوده است.
مسعود ترابی ادامه داد: بیشترین میزان اهدا و تولید خون در کشور متعلق به فارس است؛ همچنین افزایش آمار پلاکت فرز و پلاسما فرز از دستاوردهای این سازمان در فارس است.
فرزیس به جدا کردن اجزای خون در حال گردش گفته می‌شود؛ بدین‌ترتیب گرفتن پلاکت و پلاسما از اهدا کنندگان را پلاکت فرز و پلاسما فرز می‌گویند.
او ادامه داد: این مهم، با بهره‌گیری از برترین استانداردهای روز دنیا صورت گرفته است و امکانات آن در پایگاه انتقال خون نمازی (دکتر حق‌شناس) مستقر است و اهداکنندگان با تکنولوژی روز دنیا تنها پلاکت یا پلاسما اهدا می‌کنند.
ترابی ادامه داد: پلاکت عموماً برای بیماران سرطانی کاربرد دارد و از طریق یادشده توانسته‌ایم بیش از ۹۰ درصد نیاز مراکز درمانی سرطان را به پلاکت پاسخگو باشیم؛ همچنین پلاسما فرآورده‌ای است که از آن برای تهیه آلبومین که داروی ارزشمند درمان بیماران صعب‌العلاج است، استفاده می‌شود؛ برای مثال به‌منظور پیوند کبد یا درمان بیماران سوختگی.
افزایش ۶۴ درصدی فارس در اهدای پلاسما و پلاکت
مدیرکل انتقال خون فارس عنوان کرد: این پیشرفت‌ها سبب شده است که فارس در زمینه اهدای پلاسما و پلاکت رشدی ۶۴ درصدی داشته باشد که رکوردی بی‌نظیر به‌شمار می‌رود.
در سال ۹۶ حدود ۱۵۷ هزار واحد خون در استان فارس اهدا شد شد که این آمار در سال ۹۷ به بیش از ۱۵۹ هزار واحد افزایش یافت.
ترابی مراکز انتقال خون را ارگان‌هایی شبانه‌روزی معرفی کرد و گفت:کارکنان واحد پخش به‌صورت ۲۴ ساعته آماده تحویل خون و فرآورده‌های خونی به مراکز درمانی هستند.
او یکی دیگر از دستاوردهای پایگاه انتقال خون فارس را افزایش میزان ایمنی خون و فرآورده‌های خونی دانست و اظهار کرد: برای سومین سال پیاپی میزان آلودگی فرآورده‌های خونی فارس به ویروس ایدز به صفر رسیده است؛ همچنین میزان آلودگی به ویروس هپاتیت بی و سی، ۵۳هزارم درصد و رقمی نزدیک به صفر است.
ترابی بنابر آمار اعلام‌شده، اعلام کرد: فرآورده‌های خونی پایگاه انتقال خون فارس از لحاظ ایمنی و پاک‌بودن برتر از استانداردهای جهانی است.
این مقام مسئول همچنین به اهمیت مصرف خون و فرآورده‌های خونی در فارس به منزله مهمترین قطب پزشکی جنوب کشور نیز اشاره کرد و گفت: هر جراحی پیوند کبد به ۳۰ واحد خون و فرآورده‌های خونه، پیوند کلیه به ۱۵ واحد خون و فرآورده‌های خونی و عمل جراحی قلب به ۱۲ واحد خون و فرآورده‌های خونی نیاز دارد و با توجه به حجم عظیم این عمل‌ها در شیراز نیاز روزانه به خون بسیار زیاد است.
ترابی در ادامه به وجود بیشترین تعداد بیماران تالاسمی کشور در فارس اشاره کرد و گفت: این عزیزان در هفته به سه بار تزریق نیاز دارند که حجم عظیمی خون را شامل می‌شود؛ از طرف دیگر بیشترین آمار تصادفات جاده‌ای مربوط به فارس است و تعداد زیادی از مصدومان این تصادفات در فارس هستند.
وی نتیجه گیری کرد: با وجود همه تلاش‌ها و رکوردها نیاز بسیار فارس به خون بر افزایش آمار خونگیری پیشی گرفته است و ما ناچار شدیم استان‌های بوشهر، اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد کمبودمان را جبران کنیم.
او افزود: این مصرف زیاد باعث شده همواره ذخایر خون و فرآورده های خونی تهدید شود و در شرایط نامطلوب قرار گیرد؛ بنابراین تامین این حجم ذخایر به حضور و اهدای مستمر اهداکنندگان نیاز دارد.
همواره به همه گروه‌های خونی نیاز هست
ترابی اعلام کرد: در تامین خون گروه‌های A و O مثبت و منفی کمبود بیشتری داریم؛ اما همواره به همه گروه‌های خونی نیاز است.
مدیرکل انتقال خون فارس بیان کرد: امکان ذخیره‌سازی خون وجود ندارد، هر کیسه خون را تا یک ماه و هر کیسه پلاکت را تنها تا ۵ روز می‌توان نگهداری کرد و نیاز ما به خون و فرآورده‌های آن هرگز برطرف نمی‌شود.
ترابی تعداد اهداکنندگان خون را در سه ماهه نخست سال جاری را بالغ بر ۵۳هزار نفر عنوان کرد و گفت: از این میزان بیش از ۳۸ هزار نفر موفق به اهدا شدند و ۹. ۱ افزایش مراجعه و ۴. ۱ افزایش اهدای خون داشتیم.
بانوان خون اهدا نمی‌کنند
وی از کمرنگ بودن حضور بانوان در اهدای خون انتقاد کرد و گفت: تنها ۷ .۳ بانوان در استان فارس خون اهدا می‌کنند درحالیکه باید ۵۰ درصد اهداکنندگان از این قشر باشد، این آمار حتی با آمار کشوری که ۵ تا ۶ درصد است نیز تفاوت دارد که اصلاً پذیرفته نیست.
مدیرکل انتقال خون فارس با بیان اینکه تحریم‌ها برخلاف ادعاهای دشمنان حوزه درمانی را هدف گرفته است، بیان داشت: یکی از مشکلات ما تهیه کیت‌های آزمایش و کیسه‌های خونی است که باید مطابق استانداردهای جهانی از شرکت‌های اروپایی وارد شود؛ البته با تدابیر اندیشیده‌شده و تلاش‌های مسئولان در این زمینه دچار کمبود نشده‌ایم اما تهیه این کالاها با مشقت صورت می‌گیرد.
معضل تامین کیسه‌های فیلتردار برای بیماران تالاسمی
هرچند ترابی از کمبود کیسه‌های فیلترداری که ویژه بیماران تالاسمی است، سخن گفت و ابراز داشت: تنها نگرانی ما تامین کیسه فیلتردار برای تالاسمی است، خون مورد نیاز این بیماران به کیفیت خاصی نیاز دارد که تنها با عبور از فیلتر این کیسه‌ها به دست می‌آید.
با توجه به نیاز فراوان به خون همه‌روزه پایگاه انتقال خون قصردشت شیراز واقع در منطقه آسیاب قوامی در دو نوبت آماده خون گیری از داوطلبان است؛ افزون براین پایگاه انتقال خون نمازی در دو نوبت و پایگاه خونگیری میدان ولیعصر(عج) واقع در بوستان ولیعصر در شرق شیراز در نوبت صبح و نیز همه مراکز انتقال خون در شهرستان های فارس همه آماده خون گیری از کسانی هستند که با اهدای خون خود زندگی را به دیگران هدیه می کنند.
۹ مرداد به عنوان روز اهدای خون در تقویم ثبت شده است.
۹۸۸۵/ ۱۸۷۶
