به گزارش ایرنا، نشست علمی یادروز حافظ، این شاعر نام‌آوازه شیرازی در آستانه بیست و دومین سالگرد گرامی‌داشت وی، همزمان با سیزدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادبی فارسی از 18 تا 20 مهرماه به مدت سه روز در شیراز برگزار می‌شود.
آنچه در این سال‌ها به کرات از سوی رسانه‌ها مطرح شده است، تأکید بر نقش و مشارکت عموم جامعه در فرآیند برگزاری این رویداد فرهنگی بوده است، رویدادی که در نه‌تنها چشم شیراز و ایران به آن است که در دیگر نقاط جهان نیز از سوی دوستداران حافظ پیگیری می‌شود و سالانه استادان و دانشجویان بسیاری را به این شهر میکشاند.
شب بیستم مهرماه به میعادگاه سخنرانانی بدل شده است که خارج از تخصص حرفه‌ای خود در تلاش هستند حافظ را به صورت‌های مختلف و با روخوانی از کاغذ‌های مقابلشان تعریف کنند.
در این مراسم جایی برای گردشگران ایرانی و خارجی وجود ندارد و این موضوع، چنین رویداد مهمی را در برندسازی شخصیت حافظ دچار مشکل می‌کند.
** مخاطب حافظ، عموم مردم هستند
همان‌گونه که استاد ادبیات دانشگاه شیراز به ایرنا می‌گوید: حافظ شاعر همه اقشار مردم است؛ زیرا او برای همه‌کس پیامی دارد و هرکس به دیوان حافظ بنگرد، آن را آیینه‌ای می‌بیند که برخی جلوه‌های شخصیت هر انسانی را می‌نمایاند.
اکبر صیادکوه می‌افزاید: برخی که آشنایی کمتری با حافظ دارند، بیشتر از موسیقی و صنایع شعر حافظ بهره می‌برند و آنان که عمیق‌تر به او می‌نگرند، در معانی پوشیده شعر حافظ تعمق می‌کنند.
دبیر اجرایی مراسم یادروز حافظ معتقد است: از همین روست که مخاطب حافظ عموم مردمی است که با نحوه ادراک متفاوت او را دریافت می‌کنند و درست، به همین دلیل است که ماجرای پایان ناپذیر حافظ ادامه دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پاسخ به این پرسش که آیا مردم حافظ را آن‌گونه که باید تا امروز شناخته‌اند، اذعان می‌دارد: گمان نمی‌کنم در بعد علمی معرفی حافظ هم موفق بوده باشیم؛ زیرا حافظ شاعری است که بُعد جهانی دارد و سخنانش جهان‌شمول، فرازمانی و فرامکانی است و با آنکه توجه ادب پژوهان به حافظ بیش از دیگر شاعران بوده است، چنین نیست که همه زوایای سخن حافظ کاویده شده باشد.
صیادکوه می‌افزاید: درمقابل، مردم ما چنان فهیم بوده اند که از قرن هشتم تا به امروز، همیشه حافظ را در کنار خود داشته اند و اینکه آرامگاه حافظ شبانه‌روز پر از مخاطبان ایرانی و خارجی است و قطبی گردشگری در کشور به شمار می‌رود، نشان از همین توجه است.
وی با تاکید بر اینکه حافظ مقام و جایگاه خود را در میان مردم یافته است، معتقد است: مسئولیت نهادینه سازی پیام‌های حافظ و رواج بیشتر آن‌ها در جامعه، وظیفه‌ای است که هم حافظ پژوهان کمتر به آن توجه کرده‌اند و هم رسانه‌ها.
صیادکوه ادامه می‌دهد: پیام‌های حافظ، همه، انسانی و اجتماعی است و خاصه به درد مردمان زمانه ما هم می‌خورد؛ برای مثال یکی از پیام‌های بزرگ حافظ مبارزه با ریا و چند چهرگی است و جای سوال دارد که تا امروز چقدر موفق شده ایم این پیام را به میان مردم ببریم.
** شخصیت‌های فرهنگی از چاه نفت هم سود‌آور‌ترند
این استاد دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود به توانمندی‌های بسیار حضور حافظ در شیراز نیز اشاره می‌کند و بیان می‌دارد: شخصیت‌هایی مانند حافظ از منظر اقتصادی حتی از چاه نفت هم سود‌آور‌ترند، برای اثبات این مدعا کافیست به آمار تعداد بازدیدکنندگان حافظیه نگاهی بیندازیم یا تیراژ دیوان این شاعر را بررسی کنیم.
صیادکوه ضمن مقایسه جایگاه جهانی حافظ با شاعرانی پرآوازه از دیگر کشور‌ها همچون شکسپیر و متنبی می‌گوید: تا حدودی در شناساندن این شخصیت فرهنگی به جامعه جهانی موفق بوده‌ایم؛ اما این موفقیت‌ها بیشتر مرهون فعالیت‌های مستشرقان است.
دبیر اجرایی یادروز حافظ خاطرنشان می‌کند: همه‌ساله باید ده‌ها ترجمه و شرح جدید و متناسب با نثر جدید برای مخاطبان جهانی به زبان‌های مختلف ارائه دهیم.
او با اشاره به جایگاه مولانا در کشورهای غربی و شناختی که از این شاعر ایرانی وجود دارد، بیان می‌دارد: رویکرد به مولوی در کشورهای غربی بیش از دیگران بوده است؛ زیرا شاعری است که حرفی برای زدن دارد و اندکی از پیام او نیز به درستی منتقل شده است و مخاطب خود را یافته؛ بنابراین اگر بتوانیم جوهره اصلی و بن‌مایه سخنان این بزرگان را در جهان بیان کنیم، بی تردید مخاطبان فراگیرتری نیز خواهیم یافت.
همان‌گونه که این استاد ادبیات به درستی بیان می‌کند، حافظ جایگاه خود را در میان مردم یافته است و هم‌اکنون نوبت دست‌اندرکاران امر است که برای روشن‌تر کردن زوایای وجودی این شخصیت فرهنگی فراملی اقدامی در خور صورت دهند.
** برای گرامی‌داشت شخصیت‌های فرهنگی اراده ملی وجود ندارد
رئیس مرکز حافظ‌شناسی که خود سال‌ها در ترکیه به تدریس ادبیات فارسی مشغول بوده است، به ایرنا می‌گوید: اگر از من بپرسند چرا مولانا در جهان اینگونه نام بر آورده، می‌گویم گرچه این نام‌آوری هنوز برای او بسیار کم است، مراسم گرامی‌داشت مولانا چنان باشکوه برگزار می‌شود که همگان را جذب می‌کند.
کاووس حسنلی با تاکید بر اینکه برای ما شیرازی‌ها بسیار خوشحال کننده است که مولانا در جهان نام بلندی برآورده و رقابتی بین مولوی و حافظ و دیگران نیست، می‌افزاید: دلیل اصلی برجسته شدن مراسم گرامی‌داشت مولانا در سطح جهانی این است که اراده‌ای ملی برای معرفی این شخصیت وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: مولانا شخصیت طراز اول بین‌المللی ترکیه است و از همین رو است که با عزمی ملی تلاش می‌کنند همه زمینه‌ها را برای معرفی و گرامی‌داشت او فراهم کنند از اجرای برنامه‌های متنوع هنری و جذب گردشگر فرهنگی و ادبی به قونیه گرفته تا دیگر رویداد‌های هنری که در قالب‌های گوناگون برای معرفی مولانا ارائه می‌شود و گردشگران و ادیبان و فرهنگ‌دوستان بسیاری را به این کشور میکشاند و ما از این منظر همچنان فاصله بسیاری با آن‌ها داریم.
حسنلی بیان می‌دارد: پدیدآوردن چنین جاذبه‌هایی در خراسان با وجود فردوسی و در شیراز با وجود سعدی و حافظ وجود دارد؛ به شرط اینکه یک اراده ملی یا دست‌کم اراده استانی بسیار قوی وجود داشته باشد که برای بلندمدت و در ابعاد مختلف برنامه‌ریزی کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه حتی مکان مستقل شایسته‌ای برای حافظ‌شناسی در شیراز وجود ندارد، می‌گوید: امروز باید قاعدتاً یک ساختمان عریض و طویل و پژوهشگاه حافظ‌شناسی با امکانات گوناگون داشته باشیم تا وقتی استادی از خارج از کشور برای فرصت مطالعاتی 6 ماهه به ایران می‌آید یا دانشجویان دوره پسادکتری جذب می‌کنیم، بتوانیم از ظرفیت آن‌ها بهره ببریم.
وی بر ضرورت اختصاص و ساخت کتابخانه مستقل، مرکز اسناد، مرکز آرشیو پایان‌نامه‌ها و نیز محل نگهداری نسخ خطی مربوط به حافظ در مکانی مشخص تاکید کرد و از خیران فرهنگی برای برپایی نهادی منحصر‌به‌فرد و درخورد حافظ دعوت کرد.
البته حسنلی ابراز داشت که اخیرا فردی برای ساخت پژوهشکده‌ای در این خصوص ابراز علاقه کرده است.
این استاد دانشگاه شیراز می‌گوید: دو استاد از ترکیه به ایران آمده‌اند و در اتاقک کوچکی در حافظیه مشغول به انجام فعالیت تحقیقاتی خود هستند؛ درحالی که ما باید برای حافظ شرایط بهتری فراهم‌آوریم.
حسنلی یکی از اقدامات بسیار مهم را در این زمینه اختصاص زمینی در کنار حافظیه برای ساخت پروژه‌ای ویژه حافظ عنوان می‌کند که به ضرورت و فوریت باید از سوی رسانه‌ها و فرهنگ‌وران مطالبه شود.
** سایه نوسان ارزی بر یادروز حافظ امسال
رئیس مرکز حافظ‌شناسی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه فارس قطب ادبیات فارسی است و بسیاری تمایل دارند در این استان به گردشگری فرهنگی بپردازند، از نبود زیرساخت‌ها و منابع مالی برای دست‌یابی به این مهم سخن گفت.
وی بیان می‌دارد: یکی از مشکلاتی که امسال برای برگزاری رویداد یادروز حافظ با آن مواجه شدیم جهش نرخ ارز بود که موجب شد نتوانیم از بسیاری از مهمانان خارجی که بنا بود در این مراسم شرکت کنند، دعوت کنیم؛ درحالیکه این رویداد فرهنگی و ادبی پذیرای سرشناس‌ترین استادان از سراسر جهان است.
حسنلی بیان می‌دارد که اگر شیراز فقط از شخصیت حافظ بهره‌مند می‌بود، می‌توانست با رونق حاصل از گردشگری و اقتصاد پویای آن، مرکز جهانگردی باشد؛ اما اراده لازم برای به ثمر رسیدن این مهم وجود ندارد.
حسنلی در ادامه با تاکید بر اینکه مرکز حافظ‌شناسی سازمانی مردم‌نهاد است که در شرایط دشوار تلاش می‌کند، به فعالیت‌هایش ادامه دهد، می‌افزاید: با تمام مشکلات این سازمان یک کرسی پژوهشی دارد، به متقاضیان فرصت مطالعاتی امکانات می‌دهد و مراسم علمی یادروز حافظ را همه‌ساله برگزار می‌کند؛ درحالیکه درآمدی ندارد و همه افرادی که در این نهاد فعالیت می‌کنند،رایگان خدمات ارائه می‌دهند.
حافظ، خود پیام اخلاقی و فرهنگی‌اش را به واسطه اشعارش در همه جهان گستراند، بی آنکه طی قرن‌ها نیازی به وسایل ارتباطی یک‌صد ساله اخیر داشته باشد و مستشرقان و اندیشمندان بسیاری را در سراسر جهان شیفته خود کرد؛ حتی گردشگرانی را که برای اولین بار با او آشنا می‌شدند به چنان علاقه‌ای رساند که شیفته زبان فارسی شدند و سفیر صلح ایران در کشورهای دور و نزدیک خودشان.
حال این پرسش مطرح است که در عصر ارتباطات با پیشرفت‌های روز‌افزون فناوری و امکانات شایانی که گردشگری به شیوه مدرن در اختیار ما قرار می‌دهد، برای برخورداری از ظرفیت بیشتر شخصیت‌های اینچنینی چه گام‌هایی می‌توان برداشت و ما در کجای این مسیر قرار خواهیم گرفت، سویه خاموش یا روشنای آن.
7375/ 2027
گزارش از سیده سمیرا متین نژاد
انتهای پیام آنچه در این سال‌ها به کرات از سوی رسانه‌ها مطرح شده است، تأکید بر نقش و مشارکت عموم جامعه در فرآیند برگزاری این رویداد فرهنگی بوده است، رویدادی که در نه‌تنها چشم شیراز و ایران به آن است که در دیگر نقاط جهان نیز از سوی دوستداران حافظ پیگیری می‌شود و سالانه استادان و دانشجویان بسیاری را به این شهر میکشاند.
شب بیستم مهرماه به میعادگاه سخنرانانی بدل شده است که خارج از تخصص حرفه‌ای خود در تلاش هستند حافظ را به صورت‌های مختلف و با روخوانی از کاغذ‌های مقابلشان تعریف کنند.
در این مراسم جایی برای گردشگران ایرانی و خارجی وجود ندارد و این موضوع، چنین رویداد مهمی را در برندسازی شخصیت حافظ دچار مشکل می‌کند.
** مخاطب حافظ، عموم مردم هستند
همان‌گونه که استاد ادبیات دانشگاه شیراز به ایرنا می‌گوید: حافظ شاعر همه اقشار مردم است؛ زیرا او برای همه‌کس پیامی دارد و هرکس به دیوان حافظ بنگرد، آن را آیینه‌ای می‌بیند که برخی جلوه‌های شخصیت هر انسانی را می‌نمایاند.
اکبر صیادکوه می‌افزاید: برخی که آشنایی کمتری با حافظ دارند، بیشتر از موسیقی و صنایع شعر حافظ بهره می‌برند و آنان که عمیق‌تر به او می‌نگرند، در معانی پوشیده شعر حافظ تعمق می‌کنند.
دبیر اجرایی مراسم یادروز حافظ معتقد است: از همین روست که مخاطب حافظ عموم مردمی است که با نحوه ادراک متفاوت او را دریافت می‌کنند و درست، به همین دلیل است که ماجرای پایان ناپذیر حافظ ادامه دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در پاسخ به این پرسش که آیا مردم حافظ را آن‌گونه که باید تا امروز شناخته‌اند، اذعان می‌دارد: گمان نمی‌کنم در بعد علمی معرفی حافظ هم موفق بوده باشیم؛ زیرا حافظ شاعری است که بُعد جهانی دارد و سخنانش جهان‌شمول، فرازمانی و فرامکانی است و با آنکه توجه ادب پژوهان به حافظ بیش از دیگر شاعران بوده است، چنین نیست که همه زوایای سخن حافظ کاویده شده باشد.
صیادکوه می‌افزاید: درمقابل، مردم ما چنان فهیم بوده اند که از قرن هشتم تا به امروز، همیشه حافظ را در کنار خود داشته اند و اینکه آرامگاه حافظ شبانه‌روز پر از مخاطبان ایرانی و خارجی است و قطبی گردشگری در کشور به شمار می‌رود، نشان از همین توجه است.
وی با تاکید بر اینکه حافظ مقام و جایگاه خود را در میان مردم یافته است، معتقد است: مسئولیت نهادینه سازی پیام‌های حافظ و رواج بیشتر آن‌ها در جامعه، وظیفه‌ای است که هم حافظ پژوهان کمتر به آن توجه کرده‌اند و هم رسانه‌ها.
صیادکوه ادامه می‌دهد: پیام‌های حافظ، همه، انسانی و اجتماعی است و خاصه به درد مردمان زمانه ما هم می‌خورد؛ برای مثال یکی از پیام‌های بزرگ حافظ مبارزه با ریا و چند چهرگی است و جای سوال دارد که تا امروز چقدر موفق شده ایم این پیام را به میان مردم ببریم.
** شخصیت‌های فرهنگی از چاه نفت هم سود‌آور‌ترند
این استاد دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود به توانمندی‌های بسیار حضور حافظ در شیراز نیز اشاره می‌کند و بیان می‌دارد: شخصیت‌هایی مانند حافظ از منظر اقتصادی حتی از چاه نفت هم سود‌آور‌ترند، برای اثبات این مدعا کافیست به آمار تعداد بازدیدکنندگان حافظیه نگاهی بیندازیم یا تیراژ دیوان این شاعر را بررسی کنیم.
صیادکوه ضمن مقایسه جایگاه جهانی حافظ با شاعرانی پرآوازه از دیگر کشور‌ها همچون شکسپیر و متنبی می‌گوید: تا حدودی در شناساندن این شخصیت فرهنگی به جامعه جهانی موفق بوده‌ایم؛ اما این موفقیت‌ها بیشتر مرهون فعالیت‌های مستشرقان است.
دبیر اجرایی یادروز حافظ خاطرنشان می‌کند: همه‌ساله باید ده‌ها ترجمه و شرح جدید و متناسب با نثر جدید برای مخاطبان جهانی به زبان‌های مختلف ارائه دهیم.
او با اشاره به جایگاه مولانا در کشورهای غربی و شناختی که از این شاعر ایرانی وجود دارد، بیان می‌دارد: رویکرد به مولوی در کشورهای غربی بیش از دیگران بوده است؛ زیرا شاعری است که حرفی برای زدن دارد و اندکی از پیام او نیز به درستی منتقل شده است و مخاطب خود را یافته؛ بنابراین اگر بتوانیم جوهره اصلی و بن‌مایه سخنان این بزرگان را در جهان بیان کنیم، بی تردید مخاطبان فراگیرتری نیز خواهیم یافت.
همان‌گونه که این استاد ادبیات به درستی بیان می‌کند، حافظ جایگاه خود را در میان مردم یافته است و هم‌اکنون نوبت دست‌اندرکاران امر است که برای روشن‌تر کردن زوایای وجودی این شخصیت فرهنگی فراملی اقدامی در خور صورت دهند.
** برای گرامی‌داشت شخصیت‌های فرهنگی اراده ملی وجود ندارد
رئیس مرکز حافظ‌شناسی که خود سال‌ها در ترکیه به تدریس ادبیات فارسی مشغول بوده است، به ایرنا می‌گوید: اگر از من بپرسند چرا مولانا در جهان اینگونه نام بر آورده، می‌گویم گرچه این نام‌آوری هنوز برای او بسیار کم است، مراسم گرامی‌داشت مولانا چنان باشکوه برگزار می‌شود که همگان را جذب می‌کند.
کاووس حسنلی با تاکید بر اینکه برای ما شیرازی‌ها بسیار خوشحال کننده است که مولانا در جهان نام بلندی برآورده و رقابتی بین مولوی و حافظ و دیگران نیست، می‌افزاید: دلیل اصلی برجسته شدن مراسم گرامی‌داشت مولانا در سطح جهانی این است که اراده‌ای ملی برای معرفی این شخصیت وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: مولانا شخصیت طراز اول بین‌المللی ترکیه است و از همین رو است که با عزمی ملی تلاش می‌کنند همه زمینه‌ها را برای معرفی و گرامی‌داشت او فراهم کنند از اجرای برنامه‌های متنوع هنری و جذب گردشگر فرهنگی و ادبی به قونیه گرفته تا دیگر رویداد‌های هنری که در قالب‌های گوناگون برای معرفی مولانا ارائه می‌شود و گردشگران و ادیبان و فرهنگ‌دوستان بسیاری را به این کشور میکشاند و ما از این منظر همچنان فاصله بسیاری با آن‌ها داریم.
حسنلی بیان می‌دارد: پدیدآوردن چنین جاذبه‌هایی در خراسان با وجود فردوسی و در شیراز با وجود سعدی و حافظ وجود دارد؛ به شرط اینکه یک اراده ملی یا دست‌کم اراده استانی بسیار قوی وجود داشته باشد که برای بلندمدت و در ابعاد مختلف برنامه‌ریزی کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه حتی مکان مستقل شایسته‌ای برای حافظ‌شناسی در شیراز وجود ندارد، می‌گوید: امروز باید قاعدتاً یک ساختمان عریض و طویل و پژوهشگاه حافظ‌شناسی با امکانات گوناگون داشته باشیم تا وقتی استادی از خارج از کشور برای فرصت مطالعاتی 6 ماهه به ایران می‌آید یا دانشجویان دوره پسادکتری جذب می‌کنیم، بتوانیم از ظرفیت آن‌ها بهره ببریم.
وی بر ضرورت اختصاص و ساخت کتابخانه مستقل، مرکز اسناد، مرکز آرشیو پایان‌نامه‌ها و نیز محل نگهداری نسخ خطی مربوط به حافظ در مکانی مشخص تاکید کرد و از خیران فرهنگی برای برپایی نهادی منحصر‌به‌فرد و درخورد حافظ دعوت کرد.
البته حسنلی ابراز داشت که اخیرا فردی برای ساخت پژوهشکده‌ای در این خصوص ابراز علاقه کرده است.
این استاد دانشگاه شیراز می‌گوید: دو استاد از ترکیه به ایران آمده‌اند و در اتاقک کوچکی در حافظیه مشغول به انجام فعالیت تحقیقاتی خود هستند؛ درحالی که ما باید برای حافظ شرایط بهتری فراهم‌آوریم.
حسنلی یکی از اقدامات بسیار مهم را در این زمینه اختصاص زمینی در کنار حافظیه برای ساخت پروژه‌ای ویژه حافظ عنوان می‌کند که به ضرورت و فوریت باید از سوی رسانه‌ها و فرهنگ‌وران مطالبه شود.
** سایه نوسان ارزی بر یادروز حافظ امسال
رئیس مرکز حافظ‌شناسی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه فارس قطب ادبیات فارسی است و بسیاری تمایل دارند در این استان به گردشگری فرهنگی بپردازند، از نبود زیرساخت‌ها و منابع مالی برای دست‌یابی به این مهم سخن گفت.
وی بیان می‌دارد: یکی از مشکلاتی که امسال برای برگزاری رویداد یادروز حافظ با آن مواجه شدیم جهش نرخ ارز بود که موجب شد نتوانیم از بسیاری از مهمانان خارجی که بنا بود در این مراسم شرکت کنند، دعوت کنیم؛ درحالیکه این رویداد فرهنگی و ادبی پذیرای سرشناس‌ترین استادان از سراسر جهان است.
حسنلی بیان می‌دارد که اگر شیراز فقط از شخصیت حافظ بهره‌مند می‌بود، می‌توانست با رونق حاصل از گردشگری و اقتصاد پویای آن، مرکز جهانگردی باشد؛ اما اراده لازم برای به ثمر رسیدن این مهم وجود ندارد.
حسنلی در ادامه با تاکید بر اینکه مرکز حافظ‌شناسی سازمانی مردم‌نهاد است که در شرایط دشوار تلاش می‌کند، به فعالیت‌هایش ادامه دهد، می‌افزاید: با تمام مشکلات این سازمان یک کرسی پژوهشی دارد، به متقاضیان فرصت مطالعاتی امکانات می‌دهد و مراسم علمی یادروز حافظ را همه‌ساله برگزار می‌کند؛ درحالیکه درآمدی ندارد و همه افرادی که در این نهاد فعالیت می‌کنند،رایگان خدمات ارائه می‌دهند.
حافظ، خود پیام اخلاقی و فرهنگی‌اش را به واسطه اشعارش در همه جهان گستراند، بی آنکه طی قرن‌ها نیازی به وسایل ارتباطی یک‌صد ساله اخیر داشته باشد و مستشرقان و اندیشمندان بسیاری را در سراسر جهان شیفته خود کرد؛ حتی گردشگرانی را که برای اولین بار با او آشنا می‌شدند به چنان علاقه‌ای رساند که شیفته زبان فارسی شدند و سفیر صلح ایران در کشورهای دور و نزدیک خودشان.
حال این پرسش مطرح است که در عصر ارتباطات با پیشرفت‌های روز‌افزون فناوری و امکانات شایانی که گردشگری به شیوه مدرن در اختیار ما قرار می‌دهد، برای برخورداری از ظرفیت بیشتر شخصیت‌های اینچنینی چه گام‌هایی می‌توان برداشت و ما در کجای این مسیر قرار خواهیم گرفت، سویه خاموش یا روشنای آن.
7375/ 2027
گزارش از سیده سمیرا متین نژاد
کپی شد
